ოქტომბერი 2021 - Page 2

ავტორი: ნინო ბექაია

,,ორშაბათიდან ვიწყებ დიეტას”, ,,ხვალიდან სიგარეტს არ გავეკარები”, ,,ამ ახალმა წელმაც ჩაიაროს და დავიწყებ ვარჯიშს”, ,,გავიდეს ეს ზაფხული და სიცხეები და მივხედავ ინგლისურ ენას, სერტიფიკატსაც ავიღებ” – ბევრისთვის ნაცნობი ფრაზებია.

რატომ ორშაბათს? ახალი წლის მერე ან ხვალ?

როგორც აღმოჩნდა, ადამიანები მეტად მოტივირებული არიან, განახორციელონ თავისი მიზნები კონკრეტულ თარიღებში. ასევე, წარსულში მრავალი ორშაბათისა და ახალი წლის ჩავლის შემდეგ, განუხორციელებელი მიზნების მარცხი შესაძლებელია წარსულშივე დატოვო და მიზნები ახალ თარიღებს დაუკავშირო იმ იმედით, რომ ამჯერად შესრულდება. დღესასწაულები და კვირის დასაწყისი ამის კარგი საშუალებაა.

რა ხდება ორშაბათს, ზაფხულის მერე ან ახალი წელი რომ გადაივლის? ორშაბათს ჩანიშნულმა გეგმამ გადაიწია მომავალ ორშაბათს, ახალი წელი გავიდა და კონკრეტული მიზანი ელოდება, როდის მოვა ზაფხული ან მეორე ახალი წელი იმ იმედით, რომ იქნებ, განხორციელდეს. ახალი წელიც გავიდა, მაგრამ ახლა პანდემიამ შეგვიშალა ხელი, თორემ მზად ვიყავით, ამიტომ გაზაფხულს დაველოდოთ, ბარემ ესეც გადაივლის და მერე. გადის თვეები და წლები, ჩვენ კი ერთ წრეზე ვტრიალებთ და ჩვენი მიზნები ხან რომელ თარიღში ჩაინიშნებიან და ხან – რომელში.

ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციის (APA) მიერ ჩატარებულ კვლევებში, რესპონდენტები მნიშვნელოვანი ცვლილებების განუხორციელებლობას ნებისყოფის სიმცირით ხსნიდნენ და მას ნომერ პირველ მიზეზად ასახელებდნენ. ასეთ შემთხვევაში ჩნდება განცდა, რომ ყველაფერი დამოკიდებულია ჩვენს ძალისხმევაზე/ნებისყოფაზე და თუ თავს უნებისყოფოდ ვთვლი, ე.ი. ვარ სუსტი, ვერ ვაღწევ დასახულ მიზნებს. ეს ყველაფერი კი ჩემს თვითშეფასებასა და თავდაჯერებულობაზე აისახება. რამდენიმე მარცხით გამოწვეული იმედგაცრუების შედეგად, შესაძლოა, საერთოდ დავანებო თავი მიზნების დასახვას და მათ კონკტრეტულ თარიღებში ჩანიშვნასაც. გავაგრძელო სიგარეტის/ალკოჰოლის/ნარკოტიკის მიღება, დამაზიანებელი ქცევა, არ ვისწავლო ახალი ენა ან არ დავიწყო ჯანსაღი კვება და ვარჯიში. შედეგად კი, მივიღო გაუარესებული ჯანმრთელობა და ცხოვრების ხარისხი.

ბოლო წლებში, მეცნიერები აქტიურად შეისწავლიან ნებისყოფის საკითხს და მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ ნებისყოფა არ არის ის ძირითადი მიზეზი, რომლის გამოც ვერ/არ ვაღწევთ დასახულ მიზნებს.

რა ძირითადი მახასიათებლები გააჩნია ნებისყოფას?

1. წინააღმდეგობა – წინ აღუდგე, შეეწინააღმდეგო ძლიერ სურვილს.
2. დროში განსაზღვრულობა – ნებისყოფა არის ლიმიტირებული. ის არ არის სტატიკური რამ, რაც მოგვეცა დაბადებიდან, თან, არა ყველას, არამედ რჩეულებს.

ნებისყოფა არ არის მუდმივი და მას აქვს ლიმიტი, თუნდაც, სტრესულ სიტუაციაში, რაც არ უნდა ძლიერი ნებისყოფა გვქონდეს, ის იწურება ან, მინიმუმ, ნიშნულს აღწევს. ჩვენ ვერ ვიქნებით მუდმივად იმის იმედზე, რაც ამოწურვადია, რადგან ეს არ იქნება თანაბარი ბრძოლა. წარმოიდგინეთ, როდესაც მთელი დღე ვარჯიშობთ, რაღაც მომენტში თქვენი კუნთები აუცილებლად დაიღლება და შეწყვეტს მუშაობს. ასევეა ნებისყოფაც, ის ვერ მუშაობს მუდმივად.

აქვე, ხაზი მინდა გავუსვა იმ ფაქტს, რომ ნებისყოფა წარმოადგენს საუკეთესო საშუალებას მოკლევადიანი მიზნების მისაღწევად. რა თქმა უნდა, ძალიან კარგია, როცა ძლიერი ნებისყოფა აქვს ადამიანს და თუ თქვენ მათ რიგებში ხართ, გილოცავთ. თუმცა, გრძელვადიანი მიზნების მისაღწევად, მათ შორის, დამოკიდებულებების დასაძლევად, გადამწყვეტია არა მხოლოდ ნებისყოფა, არამედ პროცესის დაგეგმვაა, ცოდნა – როგორ ვიმოქმედო ან რა არ გავაკეთო კონკრეტულ შემთხვევაში.

მიზნების მიღწევა, ნებისყოფასთან ერთად, დაკავშირებულია დისციპლინასთანაც. დისციპლინა წარმოადგენს უნარებისა და ქცევების ერთობლიობის დასწავლას. ბავშვის აღზრდისა და განვითარების პროცესში, რეჟიმის დისციპლინირებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ის მოიცავს ჭამის, ძილისა და სხვა ჩვევების დასწავლას სახლში და გარეთ. რადგან ბავშვი თავად ვერ მართავს და არ შეუძლია რეჟიმის გაწერა და, შესაბამისად – შესრულება დამოუკიდებლად, მშობელი გადამწყვეტ როლს ასრულებს ბავშვის დღის წესრიგისა და რეჟიმის განვითარება-შესრულებაში. რა ხდება იმ შემთხვევაში, როდესაც ბავშვი არ/ვერ მიყვება დღის რუტინულ დისციპლინას? – ის ვერ იღებს საჭირო დროსა და რაოდენობის საკვებს, ვერ იღებს საჭირო რაოდენობის ძილს, ვერ ახერხებს თამაშსა და სრულყოფილ ფუნქციონირებას. ამ ყველაფერმა, შესაძლოა, მძიმე შედეგებამდეც მიიყვანოს ბავშვი. შესაძლებელია თუ არა, იგივე მოხდეს ზრდასრულის შემთხვევაში?

დღის რეჟიმისა და დისციპლინის არარსებობა ზეგავლენას ახდენს ზრდასრულზეც. არასრულფასოვანი/დაუბალანსებელი კვება, არეული ძილის რეჟიმი, უმოძრაობა და ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარება, ცხადია, უარყოფითად აისახება ყველაზე. დისციპლინა, ისევე როგორც ნებისყოფა, გამომუშავებადი და დასწავლადია, ის არ არის ვინმესთვის დაბადებიდან თანდაყოლილი და არავინ ვართ დისციპლინის ნიჭით დაჯილდოებული. დისციპლინის გამომუშავება ხდება ბავშვობიდან და გრძელდება ზრდასრულობის ასაკში. დასწავლის პროცესში დიდი როლს ასრულებს ოჯახი, სკოლა, საზოგადოება და ა.შ.

დისციპლინა წარმოადგენს ერთ-ერთ ფუნდამენტურ კუტურულ ღირებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს სოციალური სისტემის ფუნქციონირებას და მჭიდრო კავშირშია საზოგადოების ცივილიზაციის დონესთან. საქართველოს მაგალითზე, დისციპლინის არსებობა, უფრო სწორად რომ ვთქვათ – არარსებობა, გამოიხატება სხვადასხვა მიმართულებით და ეხება ყველა სფეროს – მაგალითად, გვიან დაძინება. აქ ვერ მოვიშველიებ ოფიციალურ სტატისტიკას საქართველოში გვიან დაძინებისა და ძილის დარღვევების შესახებ, მაგრამ, ალბათ, ბევრს გვახსენდება საცხოვრებელი ეზოდან გვიანობამდე ბავშვების ხმაური (ცხადია, მშობლებსაც გვიანობამდე ღვიძავთ და დილით სამსახურში მიდიან), დაგვიანება ყველგან და ყოველთვის, დედლაინების გადაცილება, ქაოსი პირად ცხოვრებაში და, ზოგადად, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარება (აქ კი შემიძლია სტატისტიკის მოშველიება: მაგალითად, ალკოჰოლის გასინჯვის მინიმალური ასაკი 10 წელია. კვლევის შედეგად გამოვლინდა, რომ ზოგადი მოსახლეობის ალკოჰოლის ავადმოხმარების გამო 1,6%-ს ესაჭიროება მიმართვა შესაბამის სამკურნალო სერვისებში. საქართველოში თამბაქოს მომხმარებელია მოსახლეობის 31%. თამბაქოს პირველად მოწევის მინიმალური ასაკია კაცებში – 7, ხოლო ქალებში 9 წელი. რესპონდენტთა 15,9% აცხადებს, რომ ცხოვრებაში ერთხელ მაინც მოუწევია მარიხუანა, მისი მოხმარების მინიმალური ასაკი კაცებში – 9, ხოლო ქალებში 12 წელია. აზარტულ თამაშებში ჩართულობა ცხოვრებაში ერთხელ მაინც აღნიშნა რესპონდენტთა 31,3%-მა).

ხშირად, მსმენია ნაცნობი ადამიანებისგან ,,რა კარგი იყო, იმ ქვეყანაში, არავინ მალოდინებდა”, ,,იქაური სისუფთავე და მანქანების წესრიგი მინდა საქართველოშიც” და ა.შ. მეც კი, როგორც მეტ-ნაკლებად დისციპლინირებული ადამიანი, თავს კომფორტულად ვგრძნობდი, მაგალითად, გერმანიაში, სადაც არ მიწევდა ლოდინი, ბრაზი დაგვიანების გამო. ვხედავდი დროზე დაძინებულ და გაღვიძებულ ბავშვებს, დილით ადრე სამსახურში მიმავალ ადამიანებს, რომლებიც 17:00 საათზე ამთავრებდნენ სამუშაო დღეს. შევნატროდი მოწესრიგებულ სატრანსპორტო სისტემას და უკეთესად მცხოვრებ ადამიანებს. თუმცა… იმასაც ვაცნობიერებდი, რომ ჩვენ განვსხვავდებით. განვსხვავდებით ადამიანები, ქვეყნები, კულტურები. ის, რაც საქართველოს ხდის უნიკალურს ლამაზ ბუნებასთან და გემრიელ საჭმელთან ერთად, ასევე არის შემოქმედებითი და თავისუფლების მოყვარე ადამიანები, რომლებსაც არ უყვართ მკაცრი წესრიგი. თავისთავად, ამაში ცუდი არაფერია, მე ვიტყოდი, რომ პირიქით, ძალიანაც მომწონს სილაღე და თავისუფლება, თუმცა ბალანსი, როგორც ყოველთვის სადღაც შუაშია ჯარისკაცულ დისციპლინასა და უკიდურეს არაორგანიზებულობას შორის. უკეთესი ცხოვრების ხარისხისთვის და მეტად კეთილგანწყობილ და კომფორტულ გარემოში ცხოვრებისთვის, ჩვენივე კეთილდღეობისთვის დგება საჭიროება, გავხდეთ მეტად დისციპლინირებულები.

რამ შეიძლება შეგვიშალოს ხელი ან შეგვაფერხოს მიზნის მიღწევაში:

• წარსულმა გამოცდილებამ, როდესაც რამდენიმეჯერ ვცადე და ვერ მივაღწიე მიზანს, ან ბევრჯერ დავგეგმე, მაგრამ ყოველთვის გადავდე მომავალში. წარსულის მარცხებზე ბევრი ფიქრი მხოლოდ გვაფერხებს ამჟამად. გასულ წელს, ადრე და გუშინ სხვა მოცემულობა გვქონდა, სხვა გამოცდილება. ახლა, როდესაც ვგეგმავ და სხვაგვარად ვუდგები პროცესს, მიზნის მიღწევის შანსიც იზრდება.

• შიშმა, რომ დავმარცხდები. შიში ბუნებრივია და ყველას გვეშინია ხოლმე. თუმცა მუდმივად შიში იმისა, რომ არ გამომივა, არაფერს მაძლევს. შიში არ მაძლევს საშუალებას, კიდევ ერთხელ ვცადო და გავზარდო ამოცანის განხორციელების შანსი. მარცხის შიში გადალახვადია ნაბიჯის გადადგმით. იყოს პატარა ნაბიჯი, მაგრამ უნდა გადაიდგას.

• მძიმე ფსიქო-ემოციურმა მდგომარეობამ. თუ მაქვს, მაგალითად, დეპრესია და მიჭირს დილით ადგომა, თავის მოვლა და ფუნქციონირება, ასეთ სიტუაციაში ჭირს ახალი მიზნების დასახვა და მათი განხორციელება. როგორც უკვე აღვნიშნე, მიზნის მიღწევა სხვადასხვა რესურსს მოითხოვს. ასეთ დროს, პირველ ეტაპზე უნდა შევძლოთ დახმარების თხოვნა და მიღება, იქნება ეს ოჯახის წევრისგან, მეგობრისგან თუ სპეციალისტისგან.

ნებისყოფა და დისციპლინა ბევრისთვის დიდ სირთულესთან და შეუძლებელ მისიასთან ასოცირდება. სინამდვილეში, დისციპლინის გამომუშავება შესაძლებელია, არც ისე რთულია და არ მოითხოვს დიდ მსხვერპლს. იგი საჭიროებს სურვილს, გადაწყვეტილების მიღებას, ინფორმაციის მოძიებას, დაგეგმვასა და ძალისხმევას/რესურსის გაღებას. მე, როგორც ნიკოტინზე დამოკიდებულებასთან მომუშავე ფსიქოლოგმა, პროფესიული გამოცდილების საფუძველზე შემიძლია ვთქვა, რომ დასახული მიზნის მიღწევას კარგად ეხმარება კონკრეტული მიზნის დასახვა და მისი კარგად დანახვა/ვიზუალიზაცია. მაგალითად, თუ მინდა დავნერგო სისტემატიურად ვარჯიში (სირბილი) დილით – ძალიან კარგია და პირველი ნაბიჯია მიზნისკენ.

• თავდაპირველად, დააიდენტიფიცირე, რას ემსახურება მიზანი? ვარჯიში როგორ აისახება ჩემზე, რისთვის მჭირდება ის? ფიზიკური აქტივობა გამხდის უფრო ჯანმრთელს, უფრო ლამაზს, მეტად პროდუქტიულს? ან იქნებ, ყველაფერი ერთად, რაც ჩამოვთვალე? როგორი ვარ სისტემატიურად მოვარჯიშე მე? როგორ გამოვიყურები? წარმოიდგინეთ დეტალებში, დაინახეთ ამ დროს რა გაცვიათ, სად ხართ, რას გრძნობთ.

• შემდეგ მოვიძიოთ ინფორმაცია სირბილის თაობაზე. როგორვ ვიქცევით, როგორც დამწყები, ეგრევე უნდა ვირბინო თუ ჯერ სიარული დავიწყო? არსებობს თუ არა რისკები ან საშიშროება იმ შემთხვევაში, თუ იმაზე მეტი ვირბინე, ვიდრე შემიძლია.

• მოვიძიოთ ინფორმაცია უსაფრთხოების ზომებსა და ეკიპირებაზე (მაგალითად, რა ფეხსაცმელი სჯობს მეცვას, რომ არ დავიზიანო მყესები ან კუნთი), რა ტიპის ტანსაცმლის ჩაცმა სჯობს და ა.შ.

• დავუშვათ, თავდაპირველად ვიწყებთ 30 წუთი სწრაფი სიარულით, შემდეგ ვგეგმავთ დაწყების თარიღსა და დროს. ვანგარიშობთ დაახლოებით სახლიდან გასვლის, სიარულის/სირბილის დროს და უკან დაბრუნების დროსაც. თუ სამსახურს კონკრეტულ დროს ვიწყებ, რამდენი დამჭირდება სამსახურამდე მოსამზადებელ რუტინაში და ა.შ.

• როდესაც ზემოთ აღნიშნულ კითხვებზე პასუხი გავეცით და მზად ვართ, დაგეგმილ დღეს გავდივართ გარეთ. ზუსტად ვიცი, რა დღეებში და რომელ საათზე ვიწყებთ ვარჯიშს, თუ უამინდობამ ან სხვა რამემ შეგვიშალა ხელი, როგორ ვიქცევით? გადავდებთ შემდეგ დღეს თუ ვვარჯიშობთ სახლში?

• არის დღეები, როდესაც სიზარმაცე, მოუცლელობა ან კიდევ სხვა რამ გვაფიქრებინებს – ,,მოდი დღეს არ მინდა, მერე გავალ სავარჯიშოდ”. ზოგჯერ საჭიროა, თავს ძალა დაატანოთ და მაინც გახვიდეთ (თუ თავს შეუძლოდ არ გრძნობთ). სისტემატიურობა ახალი ჩვევის ჩამოყალიბებაში გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა.

აღნიშნული მაგალითი მოვიყვანე იმის საილუსტრაციოდ, რომ დაგეგმვა წინ უსწრებს მიზნის განხორციელებას და ის აუცილებელი კომპონენტია. ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ, ეტაპობრივად გავალთ იმ გზაზე, რაც მიგვიყვანს მიზნის მიღწევამდე.

• დაისახეთ ერთი მიზანი ერთ ჯერზე. თუ მინდა ძილის რეჟიმის მოწესრიგება და სიგარეტის მოწევის შეწყვეტა, ჯერ ვმუშაობ ერთ მიზანზე და შემდეგ – მეორეზე.

• გეგმის გაწერა – ისეთი მიზნების დასახვა, რომელიც ჩვენს ღირებულებებთან თანხვედრაშია.

• იმუშავეთ მოტივაციაზე. მოტივაციის საკითხი მნიშვნელოვანია ახალი უნარების გამომუშავებისთვის. კარგად გავაცნობიეროთ მიზნის მიღწევის შინაგანი მიზეზები, რაც გულისხმობს იმას, რომ ჩვენ რაღაც მნიშვნელოვანის გამო ვიღებთ გადაწყვეტილებას და ვცვლით ჩვენს ცხოვრებას პოზიტიური მიმართულებით. გირჩევთ, ფურცელზე ჩამოწეროთ ყველა მიზეზი. შეიძლება, ერთიც კი იყოს, რაოდენობას არ აქვს მნიშვნელობა.

• იცოდე საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეები. მათი დაიდენტიფიცირების შედეგად, თქვენ გექნებათ ძლიერი იარაღი მიზნის მიღწევის გზაზე.

• ივარჯიშე ყოველდღე – აქ ვგულისხმობ არა ფიზიკურ ვარჯიშს (რაც ძალიან სასარგებლოა დისციპლინის გამომუშავებისთვის), არამედ ქცევის ყოველდღიურ გამეორებას პრაქტიკაში. მაგალითად, თუ მინდა მედიტაციის სწავლა, კვირაში რამდენიმეჯერ მაინც უნდა ავდგე და ვივარჯიშო. გამოვყო ამისთვის დრო, ხანდახან თავს ძალაც დავატანო, დროთა განმავლობაში კი, როცა ჩემი ტვინი აღნიშნულ ქცევას ჩვევის დონეზე დაისწავლის, მიზანიც მიღწეულია.

• გაეცანით სხვის წარმატებულ გამოცდილებას. მოძებნეთ და მიიღეთ მათგან კონკრეტული გამოცდილებები/რჩევები, ვინც მსგავსი გზა უკვე გაიარა მიზნის მიღწევისთვის. ხშირად, ყველაზე მეტად ასეთი ადამიანები გვეხმარებიან თუნდაც პატარა წინადადებით ან გამხნევებით. ხოლო თუ თქვენი მიზანი სპეციალისტის ჩართვას გულისხმობს, საშუალების ქონის შემთხვევაში, ჩართეთ აუცილებლად.

• მარცხის შემთხვევაში, მიიღეთ იგი, როგორც ჩვეულებრივი ამბავი და განაგრძეთ სვლა. წარმატებას აღწევენ ისინი, ვინც არ დანებდნენ და სცადეს ბევრჯერ.

• წარმატებების აღნიშვნა – დიდი მიზნისკენ მიმავალი გზა პატარ-პატარა მიზნების განხორციელებისგან შედგება. ყოველი პატარა და წინგადადგმული ნაბიჯი, რომელიც გვაახლოვებს მიზანს, აუცილებლად აღნიშნეთ/მონიშნეთ.

• იპოვეთ თანამოაზრეები, გაიარეთ კონსულტაცია, მიიღეთ დახმარება და გაუზიარე გამოცდილება. არიან ადამიანები, ვისაც გარკვეული აქტივობის დაწყება მარტო ურჩევნია, მაგალითად, ვარჯიში. თუმცა უმეტესობას მოტივაციისთვის და მეტი ხალისისთვის, თანამოაზრეებს შემოიერთებს ხოლმე.

• გააკეთე წარმატების ვიზუალიზაცია – ნათლად დაინახეთ საკუთარი თავი მიზანთან მიმართებაში. რას გრძნობ, როდესაც, მაგალითად, კვებითი რეჟიმი დაარეგულირე, როგორ აისახება ძილის რეჟიმის მოწესრიგება შენს პროდუქტიულობაზე, ხასიათზე ან გარეგნობაზე. როგორია სისტემატური ვარჯიშის შედეგი შენთვის და ა.შ.

უკეთესად ყოფნა და უკეთეს გარემოში ცხოვრება ყველას სურვილი და უფლებაა. ახალი უნარ-ჩვევის, მეტი დისციპლინისა და მიზნის მიღწევა შესაძლებელია, თუ ვიცით, როგორ. დისციპლინის გამომუშავება გვეხმარება, გვქონდეს უკეთესი ცხოვრების ხარისხი, ვიყოთ მეტად ჯანმრთელი, მეტად ბედნიერი და შევქმნათ კომფორტული გარემო სხვებისთვისაც.

გამოყენებული მასალა:

ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების კვლევა ზოგად მოსახლეობაში. 2015. NCDC

https://test.ncdc.ge/Handlers/GetFile.ashx?ID=f44c364d-a2f4-462b-a82a-bc952a8e50b9

https://www.psychologicalscience.org/news/minds-business/why-monday-is-the-best-day-for-setting-new-goals.html

https://www.apa.org/topics/personality/willpower

ილუსტრაციები:

https://www.istockphoto.com/search/2/image?mediatype=illustration&phrase=key+to+success

https://media.istockphoto.com/vectors/young-female-character-lying-with-a-smartphone-in-bed-social-media-vector-id1176670896?k=6&m=1176670896&s=612×612&w=0&h=KELCDRc-Q6PfbEY0Ml2k0zdPp0hck5ip6rYKQfe6KcY=

https://media.istockphoto.com/vectors/flat-illustration-i-can-and-i-will-lettering-vector-id1144684017?k=20&m=1144684017&s=612×612&w=0&h=AXUtQ-ZZXJJfvYLYOi5KIKNr5zmO9Qcj4QsZ3VCqO9g=

https://snworksceo.imgix.net/dpn-34s/ede6dfce-f2d1-4421-82de-8b9b7d42290f.sized-1000×1000.png?w=800

https://www.freepik.com/premium-vector/diary-cute-note-elements-hand-drawn-doodles-bullet-journal-banners_12331710.htm#page=1&position=0&from_view=detail#&position=0&from_view=detail#position=0

https://www.freepik.com/premium-vector/vector-colorful-cute-illustration-woman-hand-fills-out-paper-diary-makes-plans-wedding_18980172.htm#page=1&position=38&from_view=detail#&position=38&from_view=detail

https://img.freepik.com/free-vector/business-woman-check-calendar-planning-day-work-month-projects-planner-check-events-calendars-female-character-with-pencil-illustration-task-scheduling-organization-management_229548-21.jpg?size=626&ext=jpg

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია – დომინანტი რელიგიური ორგანიზაცია, რომლის წევრადაც ქვეყნის მოსახლეობის 83% აცხადებს თავს. ჰომოსექსუალობას (რასაც ხშირად „მამათმავლობად“ მოიხსენიებენ) განიხილავენ ცოდვად. ამ ეკლესიის შიგნით არსებული დაჯგუფებები, როგორიცაა, მაგალითად, „მმკ“ – მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირი, საზოგადოებას საჯაროდ, მანიფესტაციურად, ჰომოფობიური მიმართებებით მოუწოდებენ, დაგმონ როგორც ეს ადამიანები, ასევე მათი უფლებადამცველი ორგანიზაციები. მათ უკავშირდებათ სხვადასხვა კონტრაქცია, რომელიც 17 მაისს, ჰომოფობიასთან და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს გაიმართა. მათ მიერ ორგანიზდებოდა მანიფესტაციები რამდენიმე ორგანიზაციასთან, რომლებიც ლგბტქ ადამიანების უფლებების დაცვის კუთხით მუშაობენ. 2013 წლის 17 მაისს, ამ ეკლესიის ეპისკოპოსის, იაკობის (იაკობიშვილი) ორგანიზებითა და მოწოდებით, მრავალმა ათასმა ჰომოფობიურად განწყობილმა ადამიანმა არ მისცა საშუალება რამდენიმე უფლებადამცველსა და ლგბტქ თემის წარმომადგენელს, მშვიდობიანი შეკრება მოეწყოთ. ამ საზარელი აქტის შემდეგ, 2019 წელს, ეპისკოპოსი იაკობი არქიეპისკოპოსის რანგში იქნა აყვანილი. ბოლო წლების განმავლობაში, თავად ეკლესიის საჭეთმპყრობელი, წმინდა სინოდისა და სამღვდელოების არაერთი წარმომადგენელი ბრალდებულია „მამათმავლობაში“ (როგორც თავად მოიხსენიებენ ჰომოსექსუალურ ურთიერთობებს) და არ შეინიშნება პოზიტიური პროგრესირების ტენდენციები.

სომეხთა სამოციქულო მართლმადიდებელი წმინდა ეკლესიის საქართველოს ეპარქია – ეპარქია სომეხთა სამოციქულო წმინდა ეკლესიის ნაწილია, რომლის რწმენითაც, ქალისა და კაცის ქორწინებაში განხორციელებული სქესობრივი აქტის გარდა, ყველა სხვა სქესობრივი კავშირი ცოდვაა – განსაკუთრებით კი, ჰომოსექსუალური ურთიერთობები. ერევანში ჩატარებული მრავალფეროვნების მარშის მოწინააღმდეგეთა შორის, სომეხთა ეკლესიის სამღვდელოებაც იყო, რომლებმაც ჟურნალისტებს განუცხადეს, რომ „სომეხთა ეკლესია ჰომოსექსუალობის წინააღმდეგია“. საქართველოში ჩატარებული ანტი-ლგბტქ/ჰომოფობიური მანიფესტაციების დროს, არასდროს დაფიქსირებულა სომხური ეკლესიის ჩართულობა ან აქტიურობა.

კავკასიის ლათინ კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრაცია – რომის კათოლიკე ეკლესიის წარმომადგენლობა საქართველოსა და სომხეთში მცხოვრები ლათინი კათოლიკეებისათვის. რომის კათოლიკე ეკლესიის სწავლებით – ღმერთისათვის წმინდაა ქორწინებაში აღსრულებული ცოლ-ქმრული კავშირი. კათოლიკე ეკლესიის კატეხიზმოს თანახმად, ჰომოსექსუალები მოწოდებულნი არიან სექსუალურად თავშეკავებული ცხოვრებისათვის. ეს ნიშნავს იმას, რომ ეკლესია მის წიაღში მყოფ მორწმუნე ჰომოსექსუალებს ცელიბატად (დაუქორწინებლობა კათოლიკურ სამღვდელოებაში) ცხოვრებისაკენ მოუწოდებს. ბოლო 20 წლის განმავლობაში, ეკლესიის იერარქები ხშირად უსვამენ ხაზს, რომ ლგბტქ ადამიანები მათი სამწყსოს შვილები არიან, რომლებიც ეკლესიისგან ზრუნვას საჭიროებენ. რომის კათოლიკე ეკლესიის ზოგიერთ ეპარქიაში (განსაკუთრებით: გერმანიაში, ავსტრიაში, შვეიცარიაში) ფიქსირდება ერთნაირსქესიან წყვილთა საჯარო კურთხევები, თუმცა ეს ნაბიჯი თავად ეკლესიის შიგნითაც რევოლუციურ შინაარსს ატარებს. აშკარაა ლიბერალური ტენდენციების პროგრესირება. კავკასიის ლათინ კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრაციამ დაგმო 2013 წელს მმართლმადიდებელი ეკლესიის იერარქების მიერ ორგანიზებული ჰომოფობიური მსვლელობა.

საქართველოს სახარების რწმენის ეკლესია – ორმოცდაათიანელთა ეკლესია საქართველოში, რომელიც ქვეყანაში არსებულ პროტესტანტულ ეკლესიათა შორის ყველაზე მრავალრიცხოვანია. ჰომოსექსუალობას განიხილავს ცოდვად, ასეთი ადამიანები კი, მათი რწმენით, საჭიროებენ მონანიებას. არ მონაწილეობენ ჰომოფობიური ხასიათის მანიფესტაციებში და გმობენ ლგბტქ ადამიანების წინააღმდეგ ძალადობრივ ქმედებებს.

საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია – ერთ-ერთი პირველი იყო იმ ეკლესიათა შორის, რომელიც ღიად დაუპირისპირდა ჰომოფობიურ გამოვლინებებს. ეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი და ეპისკოპოსი რუსუდან გოცირიძე ხშირად აკეთებენ ლგბტქ თემისადმი მხარდამჭერ განცხადებებს. ეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი პირველი რელიგიური ლიდერი იყო, რომელმაც 2013 წელს ღია წერილი გამოაქვეყნა, სადაც უპირისპირდებოდა სიძულვილის შემცველ ქმედებებს და ჩაგრულ ადამიანებს თანადგომას უცხადებდა. მანვე მოუწოდა სხვა რელიგიურ ლიდერებს, წინააღმდეგობა გაეწიათ ჰომოფობიისადმი. ეკლესია არ აღასრულებს ერთნაირსქესიან წყვილთა ჯვრისწერებსა და კურთხევებს, რადგან ღვთისმსახურთა და მორწმუნეთა ნაწილი ჰომოფობიური განწყობილებისაა, მიუხედავად ამისა, 17 მაისის ჰომოფობიის საწინააღმდეგო სულისკვეთებას ღვთისმსახურებით უერთდება ეკლესიის კათედრალი.

ევანგელურ-ლუთერული ეკლესია საქართველოში – გერმანელ კოლონისტთა შთამომავლების ბაზაზე დაარსებული ეკლესია, წარმოდგენილია 7 სამრევლოს სახით, ცენტრით თბილისში.ეკლესიამ დაგმო 2013 წელს თბილისში ჩატარებული ჰომოფობიური მსვლელობა. არ აქვს ოფიციალური და გამოკვეთილი პოზიცია ლგბტქ ადამიანთა შესახებ. უფრო მეტად შეინიშნება ტოლერანტული მიდგომები.

ეპისკოპალური ეკლესია საქართველოში – ანგლიკანური ეკლესია, რომელიც ამერიკის ეპისკოპალური ეკლესიის ნაწილია. წარმოდგენილია თბილისის წმინდა ნინოს მისიის სახით, ასევე ლოცვითი ჯგუფებია ქუთაისში, რუსთავსა და ხობის რაიონში. ეს ქვეყანაში არსებული ერთადერთი ქრისტიანული ეკლესიაა, რომელსაც ლგბტქ ადამიანების სრული მიმღებლობა აქვს.

აღასრულებს ჯვრისწერის საიდუმლოებას ერთნაირსქესიან წყვილებზე. ეკლესიის ღვთისმსახურების ლიდერი – თომა ლიპარტიანი, ღიად უჭერს მხარს ლგბტქ ადამიანთა თანასწორობას. ეკლესიამ მხარი დაუჭრა 2021 წლის თბილისის ღირსების მარშს.

ავტორი: თომა ლიპარტიანი

ავტორი: თამარ ავალიანი

სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული დისკრიმინაციულ და შეუწყნარებლობის საფუძველზე ჩადენილ ქმედებას წარმოადგენს, რომელიც თანასწორობის პრინციპს ხელყოფს და მოწყვლადი ჯგუფების გარიყვასა და სტიგმატიზებას ახდენს. არ არსებობს საერთო კონსენსუსი სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის საერთო განმარტებაზე, რაც მისი შინაარსის სპეციფიკურობით არის განპირობებული. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების დეფინირებისას, დიდ როლს თამაშობს კულტურათა მრავალფეროვნება, ადგილობრივი სოციალური კონტექსტი და პოლიტიკური ინტერესები.

სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის ცნება

ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის განმარტებით, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული არის „ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი, მათ შორის, ადამიანისა და საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაული, სადაც მსხვერპლი, ობიექტი ან სამიზნე შერჩეულია მისი რეალური ან ნავარაუდევი კავშირით, მიკუთვნებით, მხარდაჭერით, აფილირებით ან წევრობით კონკრეტული ჯგუფის მიმართ“.

აშშ-ს გამოძიების ფედერალური ბიუროს (FBI) განმარტებით, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული ჩადენილია შეუწყნარებლობის მოტივით, რაც რასის, რელიგიის, შეზღუდული შესაძლებლობის, სექსუალური ორიენტაციის ან გენდერული იდენტობის მიმართ არატოლერანტულ გამოხატვაში ვლინდება.

სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული ჩადენილია იმის გამო, რომ მსხვერპლი სინამდვილეში ან სავარაუდოდ კონკრეტულ იდენტობას მიეკუთვნება. ,,სხვა დანაშაულებისგან განსახვავებით, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის მსხვერპლები შეირჩევიან არა იმ ნიშნით, თუ ვინ არიან ისინი, არამედ იმ საფუძვლით, თუ რას წარმოადგენენ ისინი“. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული მსხვერპლის დამცირებასა და ვიქტიმიზაციას ახდენს. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული გათვალისწინებულ უნდა იქნას სისხლის სამართლის კოდექსით და ჩადენილ უნდა იყოს მიკერძოებული და დისკრიმინაციული, წინასწარგანწყობითი საფუძვლით. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულით ყველაზე მეტად ზარალდება ადამიანების იდენტობის მყარი, ფუნდამენტური ასპექტი და თემის ფრაგმენტაცია ხდება. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული წარმოადგენს არა ცაკლეულ შემთხვევებს, არამედ საზოგადოების პოლიტიკური კულტურის და სოციალური განვითარების შედეგს. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის მიზანს ფიზიკური ძალადობით და მუქარით, მტრული მოტივით, საზოგადოებაში გარკვეულწილად უკვე არსებული იერარქიების შენარჩუნება წარმოადგენს.

სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული საზოგადოებაში კონკრეტული გარიყული ჯგუფების მიმართ შეუწყნარებლობისა და მტრული მოტივით ჩადენილ დანაშაულს წარმოადგენს. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების მაკვალიფიცირებელ ნიშანს მიკერძოებული და წინასწარი განწყობით დანაშაულის ჩადენა განეკუთვნება. მიკერძოებული წინასწარგანწყობა ყოველთვის მიემართება სტიგმატიზებული თემის წევრებს და გამოხატავს მიუღებლობას მხოლოდ იმის გამო, რომ ისინი ამა თუ იმ იდენტობას ეკუთვნიან. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული ჩადენილია იმ თემის წევრების მიმართ, რომელთაც საზოგადოებაში ამცირებენ და არ აფასებს საზოგადოების დომინანტური ნაწილი. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის სამიზნეა ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი, რომელსაც საერთო დაცული მახასიათებლები (რასა, რელიგია, ეთნიკურობა, ენა, სექსუალური ორიენტაცია ან გენდერული იდენტობა და შეზღუდული შესაძლებლობა) გააჩნიათ. მსხვერპლთა მიმართ სიძულვილის შემცველი გამოხატვა არადომინანტური ჯგუფების მიმართ ყოველთვის გარკვეული მესიჯის მატარებელია.

,,მტრობისა“ და ,,დისკრიმინაციული სელექციის“ მოდელები

,,მტრობის“ მოდელის მიხედვით, სავარაუდო დამნაშავის ქმედება ნაწილობრივ მაინც დაფუძნებულია მის ნეგატიურ წინასწარგანწყობაზე, შეუწყნარებლობასა თუ სიძულვილზე მსხვერპლის იდენტობის მიმართ. ,,მტრობის“ მოდელში, სამართალდამრღვევი ჩადის ქმედებას მტრობისა და სიძულვილის გამო, რომელიც ერთ-ერთ დაცულ მახასიათებელს ეფუძნება (რელიგია, რასა, ეთნიკურობა, სექსუალური ორიენტაცია და სხვა). როგორც წესი, კანონმდებლობა ,,მტრობას” არ განმარტავს. სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის რეგულირების ,,მტრობის“ მოდელი ოპერირებს ბელგიაში, კანადასა და უკრაინაში.

,,დისკრიმინაციული სელექციის“ მოდელის მიხედვით, მოძალადე მიზანმიმართულად ირჩევს მსხვერპლს კონკრეტულ თემთან მიკუთვნებადობის მიხედვით. განსახილველ შემთხვევაში, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის იდენტიფიცირებისთვის, არ არის აუცილებელი, ფაქტობრივად არსებობდეს მტრობის ან სიძულვილის ელემენტი. ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, დადგინდეს ქმედებასა და მსხვერპლის შერჩევის მიზეზს შორის კავშირი, დამნაშავის სიბუექტურ განწყობას არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა.

,,დისკრიმინაციული სელექციის“ მოდელის მიმდევარი ზოგიერთი ქვეყანა საერთოდ არ ახსენებს სიძულვილს ან მტრობას თავიანთ ეროვნულ სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში.

საქართველოს კანონმდებლობა

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 53¹-ე მუხლი ხაზგასმას შეუწყნარებლობის მოტივზე აკეთებს და ამ კუთხით ,,მტრობის“ მოდელის მნიშვნელოვან მახასიათებლებს მოიაზრებს. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი არ ახდენს სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის დეფინიციას, თუმცა, შეუწყნარებლობის მოტივით ჩადენილ ქმედებას სასჯელის და კონკრეტული დანაშაულების დამამძიმებელ გარემოებად მიიჩნევს.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 53¹-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, კოდექსით გათვალისწინებული ყველა შესაბამისი დანაშაულისათვის სასჯელის დამამძიმებელ გარემოებას წარმოადგენს დანაშაულის ჩადენა კანის ფერის, ენის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობის, ასაკის, რელიგიის ან დისკრიმინაციის შემცველი სხვა ნიშნით შეუწყნარებლობის მოტივით. სსკ-ის 109-ე (მკვლელობა დამამძიმებელ გარემოებაში), 117-ე (ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება), 115-ე (თვითმკვლელობამდე მიყვანა) მუხლების ერთ-ერთ დამამძიმებელ გარემოებას წარმოადგენს განზრახ მკვლელობა რასობრივი, რელიგიური, ეროვნული ან ეთნიკური შეუწყნარებლობის გამო ან/და გენდერის ნიშნით.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი დისკრიმინაციას განიხილავს, როგორც ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულს და მის კრიმინალიზებას ახდენს.

სსკ-ის 142-ე მუხლი ადამიანთა თანასწორუფლებიანობის დარღვევას სისხლის სამართლის წესით დასჯად ქმედებად აცხადებს. ნორმაში ასევე მითითებულია პირის სექსუალური ორიენტაცია და გენდერული იდენტობა, როგორც თანასწორუფლებიანობის დარღვევის საფუძველი.

სიძულვილის ენა

ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 1997 წელს მიღებული რეკომენდაციით, “სიძულვილის ენა მოიაზრებს გამოხატვის ყველა ფორმას, რომელიც ავრცელებს, აქეზებს, ხელს უწყობს ან ამართლებს რასობრივ შუღლს, ქსენოფობიას, ანტისემიტიზმს ან შეუწყნარებლობაზე დაფუძნებული შუღლის სხვა ფორმებს, ნაციონალიზმის, ეთნოცენტრიზმის, დისკრიმინაციისა და უმცირესობათა ან მიგრანტთა მიმართ გამოხატული მტრობის ჩათვლით.”

სიძულვილის ენა განსხვავდება შეურაცხმყოფელი თუ ცილისმწამებლური გამონათქვამებისგან. სიძულვილის ენა უნდა იყოს კონკრეტული ჯგუფის მიმართ და ატარებდეს შეურაცხმყოფელ ხასიათს, თუმცა ყველა შეურაცხმყოფელი ტექსტი არ შეიძლება იყოს სიძულვილის ენა.

სიძულვილის ენის სამართლებრივ რეგლმენტაციასთან დაკავშირებით, არ არსებობს უნიფიცირებული მიდგომა. ევროპის სახელმწიფოთა უმრავლესობაში სიძულვილის ენა სისხლის სამართლის დანაშაულია, ხოლო აშშ-ში, სადაც გამოხატვის თავისუფლება გაცილებით მაღალი სტანდარტით, შინაარსობრივად ნეიტრალური მოდელით არის წარმოდგენილი, სიძულვილის ენა არ არის კრიმინალიზებული.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია არ იცავს სიძულვილის ენას და შესაძლებელია, მისი კრიმინალიზება კონვენციის ხელშემკვრელმა სახელმწიფოებმა მოახდინონ. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე – Vona v. Hungary, არ მიიჩნია ნორვეგიის მიერ შეკრების თავისუფლების გაუმართლებელ შეზღუდვად გადაწყვეტილება, რომ ნორვეგიის მთავრობას არ დაეშვა ისეთი პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობა, რომელთა მიზანსაც რასისტული მესიჯების გამოხატვა წარმოადგენდა.

ამერიკის შეერთებული შტატები სიძულვილის ენასთან და ზოგადად გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესაფასებლად იყენებს ,,ბრანდენბურგის სამწვეროვან ტესტს“, რომელიც ,,ნათელი და მყისიერი საფრთხის ტესტის“ სახელით არის ცნობილი. აშშ-ს კონსტიტუციის პირველი შესწორებით გამოხატვის თავისუფლება არ შეიძლება შეიზღუდოს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც იგი მიზნად ისახავს უკანონო ქმედების მყისიერ გამოწვევას და არსებობს მაღალი ალბათობა, რომ ასეთი ქმედება დადგება. შესაბამისად, თუ გამოხატვაში არ ვლინდება ბრანდენბურგის ტესტის შემადგენლობა, სიძულვილის ქადაგებაც დაცულია აშშ-ს კონსტიტუციის პირველი შესწორებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სტანდარტით – „გამოხატვის თავისუფლების ზღვარი გაივლის იქ, სადაც გამოხატვა კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს, კონსტიტუციით გაცხადებულ პრინციპებსა და ღირებულებებს შეუქმნის საფრთხეს. კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა კონსტიტუციით დაცული სიკეთის უზრუნველსაყოფად შეიძლება განხორციელდეს.“

წყაროები:

Hall, N., 2013. Hate Crime, second edition, p. 2-3.

OSCE/ODIHR annual report for 2006

https://www.fbi.gov/investigate/civil-rights/hate-crime

OSCE-ს ანგარიში: კანონმდებლობა სიძულვილით ჩადენილი დანაშაულის შესახებ. პრაქტიკული სახელმძღვანელო, 2009.

Petrosino, C., 2003. “Connecting the Past to the Future, Hate crime in America”, Perry B. “A Reader: Hate and Bias Crime”, Routledge, New York-London, გვ. 9-26

ოპერაციული სახელმძღვანელო დოკუმენტი, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის საფუძველზე ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებისა და პრევენციის შესახებ, 2017. EMC, გვ.34.

Understanding Hate Crimes, a Handbook for Ukraine, 2015. OSCE, ODIHR, p. 7

Allport, G., The Nature of Prejudice“, 1954.

Hall, N., Hate Crime, second edition., 2013. P. 2-3

Kellina. Craig, M., „Examining Hate-Motivated Aggression“, Perry, B. „A reader: Hate and Bias Crime“

Hate Crime Laws, A Practical Guide, 2009. OSCE, ODIHR, p. 47.

Article 377bis of the Penal Code of Belgium, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/41/Belgium/show

Section 718.2(a) of Canada’s Criminal Code, http://www.criminal-code.ca/criminal-code-of-canada-section-718-2-other-sentencing-principles/index.html

Article 67(3) of Ukraine’s Criminal Code, https://www.legislationline.org/documents/section/criminal-codes/country/52/Ukraine/show

Hate Crime Laws, A Practical Guide, OSCE, ODIHR, 2009. P. 47.

ოპერაციული სახელმძღვანელო დოკუმენტი, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის საფუძველზე ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებისა და პრევენციის შესახებ, 2017. EMC, გვ. 45.

Article 162(2) of Bulgaria’s Criminal Code; Section 81(vi) of Denmark’s Criminal Code; Art. 132-76(1) of France’s Penal Code.

ევროპის საბჭო, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია სიძულვილის ენაზე No. R(97) 20., 1997

https://www.qartia.ge/ka/sakhelmdzghvanelo-tsesebi1/article/75684.

დანია, საფრანგეთი, ნიდერლანდები, დიდი ბრიტანეთი და სხვა.

ილუსტრაციები:

https://211la.org/la-vs-hate

https://images.theconversation.com/files/344037/original/file-20200625-33519-qkuujm.jpg?ixlib=rb-1.1.0&q=45&auto=format&w=1200&h=1200.0&fit=crop

https://ec.europa.eu/migrant-integration/librarydoc/bulgaria-bias-motivated-crimes-report?lang=fr

https://xtown.la/wp-content/uploads/2021/06/Crosstown-BlackHateCrimes-Signed-1024×768.jpg

https://www.istockphoto.com/search/2/image?mediatype=illustration&phrase=hate+speech

https://www.behance.net/gallery/62604927/Hate-Speech