მაისი 2021 - Page 2

დიდი ხნის წინ ჩემთან ვიზიტზე 16 წლის გოგონა მოვიდა.  სანამ ოთახის კარს შევაღებდით, სადაც უნდა გვემუშავა, ცოტა ხანს შეყოვნდა, თითქოს ამოწმებდა მზად იყო თუ არა საუბრისათვის უკან გაბრუნებულიყო თუ დარჩენილიყო?!  ბოლოს მაინც გაბედა. სავარძლის კიდეზე ჩამოჯდა და სახელურს ჩაებღაუჭა. ძალიან გაუჭირდა საუბრის დაწყება.  ხმადაბლა და გაუბედავად ლაპარაკობდა. თვალები ჩამქრალი ჰქონდა და მზერას მარიდებდა. თითქოს მისი გონება ხეტიალს იწყებდა და ჩემს წინ კაფანდარა, სეზონისთვის შეუფერებელ თბილ ტანსაცმელში გამოწყობილი სხეული რჩებოდა.  გამიჭირდა მეკითხა: რისთვის მოხვედი? რა არის შენი მიზანი? რით შემიძლია დაგეხმარო? რას გრძნობ?  ეს კითხვები უადგილოდ მეჩვენებოდა, რადგან მისი სხეული ისედაც ყველაფერს პასუხობდა.

„მოდით, იპოვეთ ერთი სიტყვა, რომელიც თქვენს მდგომარეობას გამოხატავს. დაარქვით სახელი“

დიდხანს არ უფიქრია, თითქოს მზად იყო ამ შეკითხვისათვის.

„ორი სიტყვა რომ იყოს?“

„დიახ, ცხადია. ორიც შეიძლება და მეტიც“

„შეუძლებელი სიყვარული!“ – მითხრა და თვალები ცრემლებით აევსო.

გულზე მომეშვა.  ეს ცრემლებიც ნდობისა და პროცესის დაწყების ნიშნად მივიღე. ალბათ სიყვარულის ტრავმაა. დანაკარგით გამოწვეული მდგომარეობა – გავიფიქრე და „მდინარეში შესაცირად“ მოვემზადე.  ეს ჩემი მეტაფორაა. ასე ვხედავ ხოლმე თერაპიულ პროცესს.

„აი, ახლა მივხვდი რა ჰქვია ჩემს მდგომარეობას – დაამატა გოგონამ.  სათაური მაინც მაქვს.“

აღარ მოვყვები როგორ წარიმართა მთელი ეს პროცესი. მაგრამ იმის ხაზგასმა კი მნიშვნელოვანი მგონია, რომ ჩემთვის მთავარი განსაცდელი ჯერ კიდევ წინ იყო. ის წყვეტილად, გაჭირვებით, მაგრამ მაინც ჰყვებოდა თავის განცდებზე: როგორ სტკიოდა, როგორ უყვარდა, როგორ კეტავდა ამ გრძნობას, სადღაც წარმოსახვით ყუთში. რას გრძნობდა, როცა სიყვარულის ობიექტს ხედავდა.  რატომაა შეუძლებელი?!  ვფიქრობდი ჩემთვის. რატომ უნდა დამალო, როცა ასე გიყვარს?!  ვერც დამალავ. აი, ამ სისულელეებზე ვფიქრობდი და ამ ფიქრებს აბეზარი ბუზივით ძლივს ვიგერიებდი. მისი მდგომარეობა ღია ჭრილობას ჰგავდა, საიდანაც სისხლი წვეთ-წვეთად მოდის და ძალას გაცლის, გფიტავს,  გაღარიბებს და სიცარიელედ გაქცევს. მესამე შეხვედრაზე საყვარელი ადამიანის სახელიც ახსენა. დიახ, არ შეცდით და ზუსტად მიხვდით – მას თავისივე სქესის ადამიანი უყვარდა. მერე რა?! იტყვით თქვენ. ეს ჩემთვისაც მოულოდნელი და კატასროფულად შიშის მომგვრელი ინფორმაცია იყო. ახლა რა უნდა ვქნა? რა ვიცი მე ასეთი სიყვარულის შესახებ? შევძლებ მის დახმარებას? უკვე ორჯერ ახსენა, რომ სიცოცხლე აღარ უნდა. და მე რას ვფიქრობ ასეთ სიყვარულზე? მეც ვთვლი, რომ ეს შეუძლებელი სიყვარულია?  თუ ასე ვთვლი, მაშინ პატიოსნად უნდა მოვიქცე და ვუთხრა ამ სასოწარკვეთილ გოგონას, რომ მისი დახმარება არ შემიძლია, რომ საერთოდ არ მესმის როგორ შეიძლება შენი სქესის ადამიანი გიყვარდეს?!

უუჰ, ვინ იცის რამდენი ასეთი შეკითხვა დავუსვი საკუთარ თავს, რამდენ ჯურღმულში გავატარ-გამოვატარე. რამდენჯერ ამიკანკალდა ხელი იმის შიშით, რომ „რამე არ მევნო“.  ლამის ,,ეშმაკის ადვოკატად,, ვიქეცი, სანამ არ დავრწმუნდი, რომ ჩემში არაფერი შეცვლილა და ისევ შემიძლია მისი დახმარება. შემდეგ შეხვედრაზე  როცა მოვიდა თავისი შიში გამიზიარა – „მეგონა აღარ მიმიღებდით.“  მერე კიდევ უფრო ღრმა ტკივილებზე ვიმუშავეთ.

ეს დაახლოებით 12 წლის წინ იყო. ახლა ის გოგონა საქართველოში აღარ ცხოვრობს. ბედნიერია, მაგრამ აქ, ამ ქვეყანაში ეს ვერ შეძლო. სანამ ამ ამბავს მოგიყვებოდით ვკითხე შემეძლო თუ არა ლგბტქი თემის წარმომადგენელთან ჩემს პირველ  სამუშაო გამოცდილებაზე მომეყოლა. დამთანხმდა და მეც გავბედე თქვენთვის ამ გამოცდილების გაზიარება.

როცა ამ სტატიის დაწერა შემომთავაზეს უამრავი კითხვა დამისვეს:

როდის და როგორ იგებს ხოლმე ლგბტქი თემის წევრი, რომ მას მის გარშემო მყოფი ადამიანებისგან განსხვავებული ორიენტაცია თუ გენდერული იდენტობა აქვს? რაზე ეფიქრება ამ დროს?

თვითგამორკვევის პერიოდი თუ არსებობს და რა ხდება ამ დროს, რა პროცესები მიმდინარეობს ადამიანის ცნობიერებაში? საკუთარი თავის მიღება რა ნიშნებით ხასიათდება?

რატომ შეიძლება გაუჭირდეს ადამიანს საკუთარი ორიენტაციის თუ გენდერული იდენტობის მიღება და თუ ვერ იღებს, რაში ვლინდება ეს,  რა შედეგებს იწვევს.

თუ სურვილი გვაქვს ოჯახი, მეგობრები, საზოგადოება გვიცნობდეს, როგორც ლგბტქი თემის წარმომადგენლებს არის თუ არა ეს ჩვენი ფსიქოლოგიური პრობლემის გამოხატულება თუ ეს საჭიროებაა? რატომ გვიჩნდება ქამინგაუთის სურვილი? ყველაზე ხშირად ვისთან ან/და რა ასაკში ვაკეთებთ ქამინგაუთს? ხომ არ არის რაიმე კვლევები ამასთან დაკავშირებით? 

ბევრი რამის გახსენება და გადაკითხვა დამჭირდა. განსაკუთრებით კი ჩემი ჩანაწერების გადახედვა, რომელსაც ყოველთვის ვაკეთებ ხოლმე.  უცნაური დამთხვევაც იყო, ზუსტად ამ რეფლექსიის დროს გადავაწყდი სალომე ასათიანის პოდკასტს  ტონი მორისონზე,  ვუსმენდი და თან ჩემს ჩანაწერებს ვათვალიერებდი. “თუ მხოლოდ მაშინ შეგიძლია იყო მაღალი, როცა სხვა მუხლებზე დაჩოქილი დგას, მაშინ სერიოზული პრობლემა გაქვს“-ამ ფრაზამ მეც ისევე  შემძრა,  როგორც ამ პოდკასტის ავტორი. ტონი მორისონი რასიზმს,  თეთრკანიანთა პრობლემად განიხილავს, ისევე, როგორც ჰომოფობია შეიძლება ჰეტეროსექსუალთა პრობლემად აღვიქვათ.   ვინ იცის რამდენჯერ შემრცხვენია იმ ადამიანების ნაცვლად, ვინც ასეთ ძლიერ ფიზიკურ და სულიერ ჭრილობებს აყენებენ „სხვას“. მძიმეა მათი ხვედრი, ვინც ორიენტაციის გამო გარიყეს, ვისაც მუდმივად დევნიან, საკუთარი ოჯახის წევრებიც კი უარყოფენ, სიყვარულის ნაცვლად ზიზღით პასუხობენ, მათ არყოფნას, გაქრობას, მარტოობაში გამოკეტვას ცდილობენ. მუდმივად მიჩნდება კითხვა: რატომ? ვინ დაადგინა და გადაწყვიტა ასე? მთავარი პრობლემა ხომ ისაა, რომ ჩვენ, ადამიანებს ძალა არ გვყოფნის გავუმკლავდეთ სხვაზე უპირატესობის განცდას – ყველაზე დიდ ადამიანურ სისუსტეს.  ვინ დაადგინა ეს სტანდარტები, ვინ გამოიგონა უპირატესობები?!  ჩვენ  ხომ არა?! ეს ხომ ილუზიაა! ღმერთო, რამ შეიძლება ადამიანს გაუჩინოს სხვაზე უპირატესობის განცდა, რა შეიძლება იყოს  ასეთი?!

ახლა ისევ დასმულ შეკითხვებს მინდა დავუბრუნდე. როგორ ყალიბდება განსხვავებული ორიენტაცია?  როგორია ეს გზა?  მაგრამ იქამდე აუცილებლად უნდა ვთქვათ, რომ არსებობს უმცირესობის სტრესის ფენომენი, რომელიც არ არსებობს განყენებულად და ის ერთგვარი ნაზავია სოციოლოგიური თუ ფსიქოლოგიური თეორიებისა, რომელსაც Ilan H. Meyer-მა გარკვეულწილად თავი მოუყარა და თქვა, რომ სტიგმატიზებული სოციალური იდენტობის მქონე პირმა შესაძლოა განიცადოს ისეთი სტრესორები, რომლებიც მის იდენტობასთანაა დაკავშირებული და ის სტრესორებიც, რომლებსაც თითოეული ინდივიდი განიცდის (I. H. Meyer 2003).  იდენტობასთან დაკავშირებული სტრესორები, რომლებიც გარემოდან მოდის მოიცავს სიტყვიერ ან ფიზიკურ ჩაგვრას, ზეწოლას, ძალადობას, ლგბტქ+ პირების უარყოფასა და მათი სექსუალური ურთიერთობების, ოჯახის სტრუქტურის უგულებელყოფას ან არაღირებულად წარმოჩენას. მსგავსი დამოკიდებულებები შესაძლოა ამ პირების ყოველდღიურ ცხოვრებას წარმოადგენდეს. მიუხედავად ამისა, გარკვეული ძალისხმევის ხარჯზე ისინი ადაპტაციას ახერხებენ, დროთა განმავლობაში ეს გამოცდილებები აკუმულირდება და შესაძლოა დამანგრეველი იყოს ინდივიდისთვის (I. H. Meyer 2003).

არსებობს კიდევ უფრო ძლიერი სტრესორი, რომელიც პიროვნულ დონეზე მიმდინარეობს, ეფუძნება სუბიექტურ აღქმებსა და შეფასებებს. სოციუმიდან მომდინარე ჰომოფობიური დამოკიდებულებები ხშირად აირეკლება გეი, ლესბოსელ, ბისექსუალ თუ ტრანსგენდერ ინდივიდზე და გავლენას ახდენს მათ თვითაღქმაზე, რწმენებზე, ისისხლხორცებენ რა ამ გავრცელებულ მოსაზრებას,  თავად უჩნდებათ ჰომოფობიური დამოკიდებულება საკუთარი თავის მიმართ, უარყოფენ მას და შესაძლოა, ეს გახდეს სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობის დამალვის მიზეზიც. აქედან გამომდინარე, ის ჰომოფობიური მოსაზრებები, რომლებიც ფართოდ არის გავრცელებული საზოგადოებაში იწვევს საკუთარი თავის უღირსად ჩათვლას და მის უარყოფას (Frost 2011). ამ ტიპის სტრესორს კი ბევრი ღრმა ფსიქოლოგიური პრობლემა უკავშირდება, რომელსაც ხშირად საზრისის დაკარგვამდე, სუიციდურ აზრებამდე ან ქმედებებამდე მიჰყავს ინდივიდი.

„მუდმივად რაღაც მჭამს შიგნიდან, ასე მგონია, რომ საკუთარ თავს თვითონ ვიჭამ“

„სანამ სხვა გამოხატავს ჩემ მიმართ ზიზღს, მე უკვე მეზიზღება იგი“

„მინდა საკუთარი თავი რამედ მიღირდეს“

„მგონია, რომ ხელში გვირილა მიჭირავს, ფურცლებს ვაცლი და ვმკითხაობ: ვუყვარვარ თუ არ ვუყვარვარ?! ეს პირველ რიგში მე მეხება.  მიყვარს საკუთარი თავი?!“

„არ ვიცი როგორ შევიყვარო საკუთარი თავი, როცა მხოლოდ მისი უარყოფა და სიძულვილი მასწავლეს“

ამიტომ პასუხი კითხვაზე ცალსახაა-coming out ეს საჭიროებაა თუ „ჩვენი ფსიქოლოგიური პრობლემის გამოხატულება?! “ – ეს  საკუთარ თავთან შერიგებაა, საკუთარი თავის შეყვარებაა და გარკვეულწილად ამ ორმაგი სტრესის დაძლევაც.

პიროვნების განვითარების ახალი მოდელების მიხედვით, ლგბტქი ინდივიდები, იდენტობის განვითარების დაახლოებით იგივე ეტაპებს გადიან, რასაც ყველა ჩვენგანი. ეს მოდელები ეფუძნება ერიქსონისა და სალივანისეულ კონცეფციას, სადაც განვითარების თითოეულ საფეხურზე წამოჭრილი კრიზისი უნდა დაიძლიოს მანამ, სანამ ის შემდეგ საფეხურზე გადავა. ავტორები, ასევე, განიხილავენ სოციალიზაციის პროცესის გავლენას ინდივიდზე, სადაც მნიშვნელოვანი არის ის, რომ ,,თვითონ,,(self) ვითარდება და იძერწება ინტერპერსონალურ ურთიერთობებსა და მათ ბუნებაზე დაყრდნობით.

შემოთავაზებული მოდელი მოიცავს  ხუთ საფეხურს: coming out-ამდელი (Pre coming out);  coming out, გამორკვევა (exploration), პირველი ურთიერთობები (first relationships) და იდენტობის ინტეგრირება (identity integration). ვიდრე უშუალოდ ამ საფეხურების აღწერაზე გადავიდოდეთ, რამდენიმე საკითხს უნდა შევეხოთ:  პირველი, ეს მოდელი არ უშვებს იმას, რომ თითოეული ადამიანი ზედმიწევნით მიჰყვება ყველა  ჩამოთვლილ საფეხურს.  შესაძლოა, ინდივიდი  რომელიმე ეტაპზე გაიჭედოს, ან წინა საფეხურს დაუბრუნდეს, ან სულაც  შეუძლებელი იყოს  იდენტობის ინტეგრირების საფეხურამდე მიღწევა.  თუმცა იდენტობის ინტეგრირება, რომელიც უმაღლესი საფეხურია, დამოკიდებულია წინა საფეხურების დასრულებაზე. განვითარება ბევრი ადამიანისთვის საკმაოდ ქაოტური, ფლუიდური ან კომპლექსურია ვიდრე ამ მოდელშია აღწერილი. ეს ჩარჩო გამოსადეგია უფრო მეტად ფსიქოთერაპევტებისთვის, რომ უკეთ გავიგოთ  რას განიცდიან პაციენტები ამ რთულ გზაზე.  ამ მოდელის ვალიდურობა კიდევ ერთხელ გადახედვასა და კვლევას საჭიროებს.

ქამინგ აუთამდელი ეტაპი (Pre Coming Out) პრე-ქამინგაუთი

2-4 წლის ბავშვმა უკვე იცის საკუთარი სქესობრივი მიკუთვნებულობა, განასხვავებს მამაკაცებს და ქალებს ერთმანეთისგან (ტანსაცმლით, გარეგნობით, ხმის ტემბრით), სკოლამდელ ასაკამდე ბავშვი ინტერესდება და ითვისებს სქესთან დაკავშირებულ ინფორმაციას. 3 წლის შემდეგ ვლინდება მომატებული ინტერესი, როგორც საკუთარი, ისე საწინააღმდეგო სქესის სასქესო ორგანოების მიმართ, ცდილობენ მათ ჩვენებას, ხელით მოსინჯვას.

თუკი იდენტობის ობიექტი, არჩევანი უეჭველად ადრეულ ასაკში ფორმიდება, შესაძლებელია, რომ ცნობიერ და ცნობიერებამდე დონეზე, ბავშვმა და ოჯახის წევრებმა უკვე ამ ეტაპიდან იცოდნენ, რომ ბავშვის სექსუალური ორიენტაცია „განსხვავებულია“. ამ ცოდნამ მნიშვნელოვანი გავლენა შეიძლება მოახდინოს ბავშვსა და მშობელზე. ამ ადრეული წლების განმავლობაში ბავშვი სწავლობს ეთიკურ ღირებულებებს ოჯახიდან და საზოგადოებიდან, ახდენს  წესების ინტერნალიზაციას და ამ გზით, ის სწავლობს, რომ ჰომოსექსუალობა არასწორია, შენი სქესის მქონე ადამიანის მიმართ  გრძნობები ნიშნავს უარყოფას და  ეს  სამარცხვინოა, რომ არსებობს დადგენილი ნორმები, ვისთან შექმნა ოჯახი, როგორ იცხოვრო, ვინ გიყვარდეს და ვინ არ შეიძლება გიყვარდეს. უკვე ამ ეტაპზე  ბავშვი გრძნობს, რომ „სხვაა“, უცხო პლანეტელია და მარტოა. ზრდასთან ერთად, ასეთ ბავშვებს უყალიბდებათ დაბალი თვითშეფასება. შედეგად, ინდივიდები ამ გაცნობიერებისგან იცავენ თავს  მთელი რიგი დაცვითი  მექანიზმებით: უარყოფენ, მის  რეპრესირებას ან სუბლიმაციას  ახდენენ .  ფიშერი (Fischer) აღნიშნავს, რომ „საკუთარი გრძნობების ვალიდურობის უარყოფა, მისი გამოხატვისაგან თავის შეკავება ტკივილებს იწვევს და უარყოფის ამ ენერგიას „შიგნით“ აბრუნებს … წლებთან ერთად ეს მცირე უარყოფები თავის კუმულაციურ შედეგს გამოიღებს“.

ამ საფეხურზე მყოფ  ადამიანს არ აქვს გაცნობიერებული ის  გრძნობები, რასაც განიცდის თავისივე სქესის  ადამიანების მიმართ, მათ არ შეუძლიათ აღწერონ თუ რა არის არასწორად.  ისინი გრძნობენ  განსხვავებულობას და შინაგან კონფლიქტს, რაც ხშირად   ქცევითი პრობლემების სახით, ფსიქოსომატური დაავადებებით, ან ბევრი სხვა სიმპტომით ვლინდება.

ამ საფეხურზე კონფლიქტის დაძლევის სხვადასხვა გზებს მიმართავენ. ზოგი სუიციდს გადაწყვეტს და ახორციელებს, ზოგი მალავს  განსხვავებულობით გამოწვეულ  გრძნობებს საკუთარი თავისგან და სხვებისგან, აგრძელებენ ტანჯვას დაბალი თვითშეფასებითა და დეპრესიით. ჯანსაღი გამოსავალი ამ საფეხურზე ეგზისტენციურ კრიზისთან პირისპირ შეხვედრაა.  „რომ ხარ განსხვავებული“-ეს ნიშნავს, გადალახო დამცავი მექანიზმების ბარიერი და აღიარო შენივე სქესის მქონე ადამიანის მიმართ გრძნობები.

ქამინგაუთი (Coming Out)

ინდივიდები ამ საფეხურზე გადადიან მას შემდეგ, რაც აღიარებენ საკუთარ ჰომოსექსუალურ გრძნობებს. ეს არის ქამინგაუთის საფეხურის პირველი ამოცანა. პირველ რიგში, უნდა აღიარო საკუთარი ფიქრები, ფანტაზია. პლამერი (Plummer) და ლი (Lee) ამ საფეხურს უწოდებს დანიშნულებას. Plummer-ი აღნიშნავს, რომ „ის პირველი გაცნობიერებული თუ ნაწილობრივ გაცნობიერებული მომენტები, როდესაც ადამიანი აღიქვამს საკუთარ თავს როგორც ჰომოსექსუალს“. Hencken და O’Dowd, ამ საფეხურს უწოდებენ გაცნობიერებას,  Dank – იდენტიფიკაციას, Grace – კი აღიარებას.

კვლევები მიგვანიშნებს, რომ საშუალო  ასაკი, როდესაც ადამიანები აცნობიერებენ ჰომოსექსუალურ ვნებებს, არის 13-დან 18 წლამდე პერიოდი. სხვადასხვა კვლევის მიხედვით ეს ასაკი განსხვავებულად ნაწილდება გოგონებსა და ბიჭებში. Jay and Young (1979) კვლევის მიხედვით საშუალო ასაკი გოგონებში არის 18 წელი, ბიჭებში კი 13-14.  სხვა კვლევის მიხედვით ბიჭები,  დაახლოებით, 17 წლის ასაკში იგებენ, რომ ისინი ჰომოსექსუალები არიან. გოგონები კი 15 წლის ასაკში.  თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ყველაფერი ინდივიდუალურია და ზუსტი ასაკის დადგენა შეუძლებელია. ხშირად არის პერიოდი, როდესაც ინდივიდებს,  ჰომოსექსუალური გრძნობები გაცნობიერებული აქვთ (განუხორციელებიათ თუ არა ის), მაგრამ  თავს ამ ჯგუფს არ მიაკუთვნებენ. მოკლედ, მათ არ შეუძლიათ ამ გრძნობების გამოხატვა და მათზე საუბარი.

მაშინ, როდესაც ადამიანი თავისი  გრძნობების იდენტიფიცირებასა და აღიარებას ახერხებს,  ის დგება შემდეგი გამოწვევის წინაშე – გააკეთოს ქამინგაუთი ანუ უთხრას სხვებს ამის შესახებ.  ამ ქმედების  დანიშნულება კი საკუთარი თავის მიღების პროცესის დაწყებაა. 

გაცხადების პროცესის დაწყება არ ნიშნავს მაინცდამაინც საჯაროდ ამაზე საუბარს. ეს არის თვითაღიარება და გაზიარება შენთვის მნიშვნელოვან ადამიანებთან. გარე ვალიდიზაციის საჭიროების გამო, ინდივიდები ხშირად რისკავენ, რომ გააცხადონ საკუთარი სექსუალური ორიენტაციის შესახებ, იმ იმედით, რომ მათ არ უარყოფენ. ეს ძალიან კრიტიკული წერტილია, ვისაც უზიარებენ მის რეაქციას ძალიან ძლიერი გავლენა აქვს. თუ ის უარყოფითია, ამან შესაძლოა განამტკიცოს ყველა ძველი უარყოფითი წარმოდგენა და  თუ დადებითია, ადამიანი ძველ უარყოფით შეგრძნებებს უპირისპირდება, უფლებას აძლევს  საკუთარ თავს, ნება დართოს და მიიღოს საკუთარი შეგრძნებები, რაც აისახება  თვითშეფასებაზეც. ასეთ შემთხვევაში,  ეგზისტენციური კრიზისი დადებითი მიმართულებით წყდება.

კვლევებმა ცხადყო, რომ პოზიტიური ჰომოსექსუალური იდენტობა დაკავშირებულია ჯანსაღ ფსიქოლოგიურ რეგულირებასთან. ამასთანავე, Dank-მა აღმოაჩინა, რომ დანაშაულისა და მარტოობის განცდის სიხშირე, ასევე, ფსიქიატრსა და ფსიქოლოგთან კონსულტაციების საჭიროება მცირდება, როდესაც ინდივიდი უფრო მეტ დროს საკუთარ ჰომოსექსუალურ იდენტობასთან ატარებს. თუმცა არავის შეუძლია მარტომ განავითაროს ისეთი თვითკონცეფცია, როგორიცაა „მიღებული“, „დაფასებული“. ინდივიდმა უნდა გარისკოს, რომ სხვებისგან აღიარება მიიღოს. მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანმა ფრთხილად აარჩიოს ის პიროვნება, ვისთანაც განაცხადებს საკუთარი ჰომოსექსუალობის შესახებ. ამასთანავე, ბოლომდე არასდროს არის ცხადი და ხშირად ადამიანებს  არ შეუძლიათ იწინასწამეტყველონ თუ როგორი პასუხი ექნებათ მეგობრებს, თანამშრომლებს, ოჯახის წევრებს. მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი პირველი ადამიანები იყვნენ ისეთები, რომლებიც მიიღებენ ინდივიდის ჰომოსექსუალობას. როდესაც ინდივიდი რამდენიმე ადამიანისგან მაინც მიიღებს აღიარებს, შემდეგ უკვე უარყოფასთან დაპირისპირება  უფრო იოლი ხდება.

მიმღებლობა ახლო ადამიანსგან უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე მიმღებლობა უცნობისგან. ზოგი ადამიანი თავს არიდებს, რომ უთხრას ახლო (ხშირად ჰეტეროსექსუალ) მეგობრებს მისი ორიენტაციის შესახებ და ამ მიმღებლობას ეძებს მის გეი ან ლესბოსელ მეგობრებთან.  ეს შესაძლოა იყოს გამოტოვებული შესაძლებლობა.  განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის პირები უფრო მეტ სიმშვიდესა და თავდაჯერებულობას მოიპოვებენ,  თუკი ისინი მიღებულნი არიან ჰეტეროსექსუალი მათთვის მნიშვნელოვანი ადამიანებისგან.

როდესაც მშობლები, ოჯახის წევრები იგებენ მათი შვილის, დის, ძმის სექსუალური ორიენტაციის შესახებ, დრო სჭირდებათ სანამ ისინი ამას აღიარებენ, მიიღებენ. დღეს ბევრი ჰომოსექსუალი ადამიანისთვის იმის შანსები, რომ ოჯახის წევრები ამას თავიდანვე პოზიტიურად მიიღებენ მცირეა. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ მათ არ უნდა თქვან. თითოეული შემთხვევა უნდა შევისწავლოთ ინდივიდუალურად. ხშირად მშობლებისთვის და ოჯახის წევრებისთვის ამის თქმა ყველაზე წარმატებულია. როცა  პიროვნებას დადებითი პასუხები სხვა მნიშვნელოვანი ადამიანებისგან უკვე აქვს მიღებული, მას შეუძლია ოჯახისგან მიღებულ უარყოფით პასუხს მარტივად გაუმკლავდეს.  მნიშვნელოვანია, რომ მათ გამოიჩინონ მოთმინება და აცადონ ოჯახის წევრებს გამოიგლოვონ. მშობლები, ხშირად გლოვობენ საკუთარი შვილების ხატს, რომ ისინი ისე იცხოვრებდნენ, როგორც მათ წარმოედგინათ. ჰომოსექსუალ ადამიანებს სჭირდებათ იპოვონ ძალა ახსოვდეთ, რომ მათ დიდი დრო დასჭირდათ მიეღოთ და ეღიარებინათ საკუთარი ჰომოსექსუალური ,,მე,,! ეს კი იგივენაირად შესაძლოა ხდებოდეს ოჯახის წევრებთან, მშობლებთან.

გამორკვევა (Exploration)

ეს არის ახალი სექსუალური იდენტობის ექსპერიმენტირების საფეხური. ეს არის პირველი ძირითადი გამოცდილება სექსუალური და სოციალური აქტივობის. თუ ინდივიდს აქვს შესაძლებლობა ურთიერთობა ჰქონდეს და ისაუბროს სხვებთან საკუთარ სექსუალობაზე, თუ კომუნიკაცია არის ღია, გახსნილი, გულწრფელი, ეს დადებითი ,,მე” ხატის ჩამოყალიბების საწინდარია. Cass ამ პროცესს უყურებს, როგორც პირველ გამოცდილებას იდენტობის ტოლერანტობის მიმართულებით, რომელსაც ადამიანი მიჰყავს იდენტობის მიღებამდე.

ამ საფეხურზე ადამიანები რამდენიმე გამოწვევას აწყდებიან. პირველი არის ინტერპერსონალური უნარ-ჩვევების განვითარება. იმისთვის, რომ შეხვდნენ და სოციალიზირდნენ სხვებთან, რომელთაც აქვთ მსგავსი სექსუალური ინტერესები. ჰეტეროსექსუალებთან სოციალიზაციისას ინდივიდებს, რომელთაც აქვთ ჰომოსექსუალური პრეფერენციები შესაძლოა  მნიშვნელოვანი პრობლემები ჰქონდეთ კომუნიკაციის უნარებისა  და აქედან გამომდინარე,  საზოგადოებასთან ინტეგრაციის თვალსაზრისით.

მეორე, ზოგ ადამიანს სჭირდება განავითაროს პიროვნული მიმზიდულობის შეგრძნება და სექსუალური კომპეტენციები. სექსუალურ ურთიერთობებში ჩართვით, თავიანთივე სქესის წარმომადგენლების თვალში,  ისინი თავს უფრო მიმზდიველად გრძნობენ.

მესამე, ინდივიდს ძალიან ეხმარება ისიც, თუკი ის აღმოაჩენენ, რომ მათი თვითშეფასება არ არის დამყარებული მათ სექსუალურ მიმზიდველობაზე. ზოგი ადამიანი „იკეტება“ იმ განცდაში, რომ საკუთარი თავის  რეალიზებას მხოლოდ სექსუალურ მიმზიდველობაში ხედავს.

ბევრი ადამიანი, ხშირად კარგავს საკუთარი მიზნისკენ მიმავალ გზას, როდესაც ის მოზარდობის ასაკშია და ამ პერიოდისათვის  დამახასიათებელ თავგადასავლებშია. მოზარდობის პერიოდი ცნობილია მეამბოხეობით, ხშირად თვითდესტრუქციული ქცევებით.

ერთ-ერთი დაბრკოლება, რომ  გამორკვევის საფეხური წარმატებით დასრულდეს, არის ისეთი ნივთიერებების მოხმარება, რომელიც ხელს უწყობს ტკივილის გაყუჩებას. ხშირად ეს არის ალკოჰოლი ან სხვა სახის ნივთიერებებზე დამოკიდებულების რისკი. ამ მხრივ, ამ ეტაპზე მყოფი ადამიანები სერიოზულ დახმარებასა და მხარდაჭერას საჭიროებენ, რადგან  ნივთიერებების მოხმარება „ეხმარებათ“  გაიყუჩონ ტკივილები, რომლებიც ბავშვობიდან მოდის, გაუმკლავდნენ  მუდმივ   წნეხს, რომელსაც გარემოდან  განიცდიან. ნარკოტიკული ნივთიერებები შესაძლოა, ასევე, დაკავშირებული იყოს სექსუალობის გამოხატვასთან, რომელსაც მივყავართ ინტიმურობის განვითარების პრობლემებთან.

პირველი ურთიერთობები

სექსუალური და სოციალური ექსპერიმენტების, გამორკვევის შემდეგ დგება ინტიმურობის საჭროების საკითხი, რომელიც მნიშვნელოვანია. განვითარების ამ საფეხურისთვის აუცილებელია ინდივიდმა ისწავლოს თუ როგორ იმოქმედოს ჰომოსექსუალურ ურთიერთობაში, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ნორმად სრულიად სხვა რამ მიიჩნევა — ჰეტეროსექსუალური ურთიერთობები. პირველი ურთიერთობა, შესაძლოა სხვადასხვა მიზეზის გამო საშინელებაც კი იყოს.  ჰომოსექსუალობასთან დაკავშირებული უარყოფითი დამოკიდებულებები შეიძლება ამ ურთიერთობების დამყარებასა და შენარჩუნებას მუდმივ საბოტაჟსაც უწყობდეს.  აქ განსაკუთრებულ როლს შემდეგი სტერეოტიპი თამაშობს: ,, გეი და ლესბოსური ურთიერთობა სავსეა ტკივილითა თუ უარყოფით და ის არასდროს გრძელდება დიდხანს.“ ასევე, პირველი ურთიერთობები  ინტენსიურობით, მესაკუთრეობითა და ნდობის ნაკლებობოთ ხასიათდება. ინტიმურობის ინტენსიური საჭიროება ხშირად  სასოწარკვეთის მიზეზია. ერთი, ან ორივე პარტნიორი  თავდაუზოგავად ცდილობს, რომ შეინარჩუნოს ურთიერთობა და აქციოს ის იდეალურად. თუკი ისინი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლობას შეეცდებიან, ეს ინტერპრეტირდება როგორც სიყვარულის დაკარგვა. ამასთანავე, ეს ზეწოლა და მოლოდინები იწვევს სექსუალური ინტერესის დაკარგვას, რომელიც კიდევ ერთი „მტკიცებულებაა“, რომ სიყვარული „ჩაფლავდა“. გავრცელებული შედეგი კი ის არის, რომ იზრდება ინტერესი სექსუალური აქტივობის მიმართ უკვე არსებული ურთიერთობის მიღმა. ეს ინტერესი კი ხშირად იქცევა საბოლოო მტკიცებულებად, რომ სიყვარული არასრულფასოვანია და ურთიერთობა სრულდება. პირველი კავშირები ტურბულენტურად სრულდება, ხშირად ისე, რომ ერთი ან ორივე პარტნიორი შეიძლება ისევ გადავიდეს ექსპლორაციის (ამა თუ იმ სიმპტომის შესწავლა დიაგნოზის დასადგენად) საფეხურზე, დარწმუნებულები იმ ფაქტში, რომ გრძელვადიანი ურთიერთობები არასდროს გამოდის. ზოგი აღარაც კი ცდილობს ურთიერთობის  ხელახლა დაწყებას. სხვები კი ცდას აგრძელებენ.

ჰომოსექსუალი წყვილებისთვის ძალიან ცოტა როლური მოდელია, თუ როგორი უნდა იყოს ურთიერთობა. ცოტა გეი წყვილია წიგნებში, ფილმებსა და ტელეგადაცემებში. ამასთანავე,  საზოგადოების მხრიდან ასეთი ურთიერთობების მიმართ აგრესია საკმაოდ მაღალია.  ბევრ წყვილს არ აქვს აღიარება და მხარდაჭერა მეგობრებისგან და თემისგან.

ყველაზე დიდი „ხაფანგი“ და პრობლემა ამ ურთიერთობებში არის, რომელიმე პარტნიორის მხრიდან  ,,მე“-იდენტობის კრიზისი. ინტიმური ურთიერთობები ხშირად იწყება მანამ,  სანამ  ქამინგ აუთისა და გამორკვევის საფეხურებზე არსებული გამოწვევები არაა დაძლეული.

თუკი წყვილი მალავს მეგობრებისგან, ოჯახის წევრებისგან, საზოგადოებისგან ჰომოსექსუალობას, ეს ძალიან დიდ დაძაბულობას იწვევს მათ ურთიერთობაში. თუკი რომელიმე პარტნიორმა ვერ დაასრულდა ქამინგ აუთი წარმატებით, ამ დროს ურთიერთობაში ყოფნა საკმაოდ რთულია. ზოგი ურთიერთობა კი სწორედ ამ ზეწოლისგან გათავისუფლების გამო სრულდება.

ინტეგრაცია

Grace-ი ამ საფეხურს უწოდებს თვითგანსაზღვრას, რეინტეგრაციას. ის მას აღწერს, როგორც დაუსრულებელს, განვითარების მიმდინარე პროცესს, რომელიც მთელი ცხოვრების განმავლობაში გრძელდება.  ამ ეტაპზე თავს იჩენს ახალი გრძნობები საკუთარი თავის შესახებ. ადამიანი, ახალ შესაძლებლობებს და  კონცეფციებს პოულობს, ჩნდება ახალი სოციალური კავშირები.  Grace-ი აღწერს, რომ ინდივიდები განსხვავებულ ამოცანებს, განსხვავებულ საფეხურებზე წყვეტენ, რაც არსებული ვითარებიდან მომდინარეობს. მაგალითად: გამორკვევისა და ექსპერიმენტირების საფეხურზე დაბრუნება მას შემდეგ რაც ურთიერთობა დასრულდა, ან ქამინგ აუთთან დაბრუნება, იმისთვის რომ ოჯახის წევრებს, თანამშრომლებს, კოლეგებს, მეგობრებს საკუთარი ორიენტაციის შესახებ გაუზიაროს.

ამ საფეხურზე ურთიერთობები უფრო მყარი და სასიამოვნოა, რადგან წინა ეტაპების კრიზისი გადალახულია და  სასიყვარულო კავშირი მესაკუთრული განცდებისგან თავისუფალია.  ეს ურთიერთობები  ნდობას და  თავისუფლებას ემყარება. პიროვნებები, ფსიქოლოგიურად უფრო მეტად არიან მზად, იმისთვის რომ ბუნებრივად დაასრულონ ურთიერთობები თუ ამის საჭიროება დადგება.  ამას გარდა,  ისინი დგანან სხვა გამოწვევების პირისპირ, რომელიც უკავშირდება ზრდასრულობას.   ინდივიდს ინტეგრირებული იდენტობით უკეთესი შანსი აქვს გაუმკლავდეს ყველა ცხოვრებისულ გამოწვევას და შესძლოს თვითრეალიზაცია.

მოკლედ, ასეთია გზა ინტერგრაციამდე. სამწუხაროდ, ჩვენს გარშემო ბევრი შემთხვევაა, როცა ადამიანებს არ აქვთ შესაძლებლობა ეს ეტაპები გაიარონ და ბოლო საფეხურამდე მივიდნენ. ალბათ, დაინახავდით  ეს გზა საკმაოდ მტკივნეულია. მას თან სდევს შიში, სიძულვილი და მუდმივი ძახილი იმისა, რომ „საკუთარ სახლში იყოს ვინც უნდა“, რაც ფაქტობრივად  ეწინააღმდეგება ადამიანისათვის ძალიან მნიშვნელოვან პროცესს – საკუთარი თავის მიღებას, ინტეგრაციას. ბოლო პერიოდში კი „საკუთარი სახლის“ საზღვრებიც მოირღვა და არც ესაა უსაფრთხო ადგილი განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციისა და იდენტობის ადამიანისათვის.

ბევრ ადამიანურ ტკივილთან მიმუშავია. მაგრამ პირველად, ცხადად, ახლა დავინახე რა არის ძრწოლვა – ეს ენით აღუწერელი შიშია დიდ სულიერ ტანჯვასთან შეზავებული. არც არასოდეს არავისგან მომისმენია ისეთი სასოწარკვეთილი, გულიდან ამოგლეჯილი ქვითინი, რომელიც საშინელ უსუსურობაში გაგდებს და კიდევ ერთხელ აცნობიერებ, რომ ამ ადამიანების პრობლემა ჩვენ გვიკავშირდება. ჩვენ უნდა შევიცვალოთ და გავხდეთ უკეთესები.

ავტორი – მაია ცირამუა, ფსიქოთერაპევტი, მწერალი

რატომ უნდა ვისაუბროთ ბულინგზე?

სანამ სტატიის წერას დავიწყებდი, ამ თემაზე ბევრი საჯარო გამოსვლა მოვისმინე. არ მგონია, ჰომოფობიურ ბულინგზე საუბარი გადმოცემით შეიძლებოდეს. ანდაც, ნებისმიერ ბულინგზე. ბულინგი უნდა იგრძნო, ბულინგი უნდა დაინახო, ბულინგი უნდა გაატარო გულსა და სხეულში, სხვანაირად ის მუდამ დარჩება „საკითხად“, მოძალადე და მსხვეპრლი – სტატისტიკად, ჩვენ ყველანი კი – მაყურებლებად. ბულინგის წინააღმდეგ მიმართული ღონისძიებების მთავარი მინუსიც ალბათ ეს არის, ანტი-ბულინგის სტრატეგიებს წერენ ისინი, ვისაც ბულინგი თავის თავზე არ უწვნია. გამოსავლებსაც ისეთს გვთავაზობენ, პროგრამულ -პოლიტიკურს, უფროსების გადასახეხდიდან, მოზარდებისათვის და ბავშვებისათვის ჩვეული ქცევების გაუთვალისიწინებლად, სისტემური გამომწვევების უგულებელყოფით.

ქვემოთ ბულინგის მეტად აკადემიურ აღწერას შემოგთავაზებთ, თუმცა, მანამდე გთხოვთ წარმოიდგინოთ, რომ მიდიხართ თქვენთვის მნიშვნელოვან ადგილას, თქვენთვის მნიშვნელოვან ხალხთან, მაშინ, როდესაც ჯერ სტაბილურად ფეხზე არ დგახართ, არც ემოციურად, არც ჰორმონალურად, არც ფიზიკურად, არც მენტალურად. მიდიხართ სკოლაში, ჩაკეტილ სისტემაში, სადაც მოწონების, პაექრობის, საკუთარი თავის დამკვირდების, წარმატების, წარუმატებლობის, პოპულარობისა თუ გარიყულობის მკაცრად გაწერილი წესებია. ეს წესები თქვენთვის იმ მომენტში სამყაროში ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ არის. თანატოლები თქვენი არსებობის წამყვანი მამოძრავებელი ძალაა, მათთან ურთიერთობა კი, საკუთარი თავის შეცნობის მთავარი იარაღია. ხოდა, აი ასეთ მოცემულობაში შედიხართ, ამ დროს არც სახლში გაქვთ ყველაფერი დალაგებული, არც შინ გიღებენ და სინამდვილეში, თავადაც არ იცით, რამდენად იღებთ საკუთარ თავს. ის კი არა, ბოლომე ისიც არ იცით, ვინ ხართ, რა ხდება, რა გინდათ, ან რა არ გინდათ. უბრალოდ გრძნობთ, რომ სხვანიარად გიყვართ, სხვანაირად მოგწონთ, სხვანიარად გამოიყურებით, სხვანაირად აღგიქვამენ, მოკლედ, რაღაც ისე არ ხდება, როგორც აქამდე მას მედიის, ოჯახური ისტორიებისა თუ სხვების გამოცდილებით ყველამხრივ მოგეწოდებათ. და ამ დროს თქვენ დაგცინიან, თქვენს გვერდზე არ სხდებიან, გირტყამენ, სოციალურ ქსელებში მტკივენულ კომენტარებს გიწერენ, საერთო ჩატებში არ გიმატებენ, სკოლის მერე გხვდებიან და წიხლებით გდგებიან ზედ, ჭორებს გირვცელებენ, საიდუმლოს გიმჟღავნებენ, სხვების თანდასწრებით გამცირებენ და თქვენ კი არაფერი, არაფერი ჩაგიდენიათ იმისათვის, რომ ეს დაიმსახუროთ (ანდაც, რა უნდა ჩაიდინოს ადამიანმა რომ ეს დაიმსახუროს), თქვენ უბრალოდ ხართ ის, ვინც ხართ, მეტი არაფერი. ეს ჩაკეტილი სისტემა კი, სკოლა, არ გიღებთ, რადგან, ის ვინც ხართ, ამ სისტემის არსებობასა და სტაბილურობას საფრთხეს უქმნის. გამოსავლად კი გთავაზობენ რომ 1. გაძლიერდეთ და თავი დაიცვათ (როგორღაც. აი ასე, ერთხელაც გაიღვიძებთ, იმ მოწყვლად პოზიციას, რომელიც თქვენ არ აგირჩევიათ, თავს დააღწევთ და ხოპ და გაძლიედებით) 2. მიმართოთ უფროსს. იმ უფროსს, რომელიც ჯერ ეს ერთი არც თავად არის ჰომოფობიური სენტიმენტებისგან თავისუფალი, მეორეც, რეალურად ვერ დაგიცავთ.

ზუსტად ამიტომაც, ლგბტ თემში, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდებში, თვითმკვლელობის მაჩვენებლი საკმაოდ მაღალია – მაგალითად, ა.შ.შ-ში ლგბტ მოზარდების სუიციდის მაჩვენებელი ჰეტეროსექსუალური იდენტობის მქონე მოზარდებთან შედარებით სამჯერ მაღალია.^[1]

ჰომოფობიური ბულინგის პრობლემატიკა მრავალი კვლევის საგანია. მაგალითად, ესპანეთში ჩატარებულმა ერთმა კვლევამ გამოავლინა, რომ სკოლის ის მოსწავლეები, რომლებიც ჰეტეროსექსუალებად იდენტიფიცირებულნი არ არიან, სხვა თანატოლებთან შედარებით მომატებული ბულინგისა და კიბერბულინგის მსხვერპლნი ხვდებიან. კვლევამ გამოავლინა, რომ მომატებული აგრესიისა და 20%ით მეტი კიბერბულინგის მიზეზი სწორად სექსუალური იდენტობა იყო^[2]. საქართველოში ჩატარებული 2020 წლის კვლევის მიხედვით კი, გამოკითხულთა 28,6% გენდერული გამოხატვის ნიშნით ბულინგზე საუბრობს, რადგან მოსწავლეებზე ძალადობის მნიშვნელოვან მიზეზად ბავშვების მასკულინური და ფემინური ხასიათის სოციალიზაცია სახელდება – „ბიჭი უნდა იყოს მამაკაცური და გოგო – ქალური, თორემ იჩაგრებიან“^[3]. 2015 წელს საჯარო სკოლებში ბულინგის მდგომარეობის კვლევამ გამოავლინა, რომ მოზარდები ხშირად ხდებიან ბულინგის მსხვერპლნი რელიგიური, გენდერული და სექსუალური იდენტობის გამო. კვლევამ დაადგინა, რომ სასკოლო წლების გარკვეულ მონაკვეთში, უმეტესად კი, 7-9 კლასებში, მოსწავლეების დიდი ნაწილი ბულინგის მონაწილეა^[4].

შემიძლია საერთაშორისო თუ ადგილობრივი კვლევების კიდევ მთელი ნუსხა წარმოგიდგინოთ, თუმცა, ვფიქრობ, ჩვენ გავცდით იმ ეტაპს, როდესაც ამის მტკიცება გვიწევდა. გავცდით, იმ ეტაპს, როდესაც ჰომოფობიური ბულინგის პრობლემატიკის წარმოსაჩენად გამოკითხვები, ჩაღრმავებული ინტერვიუები, კორელაციები და რეგრესული ანალიზი გვჭირდებოდა. გავცდით იმ ეტაპს, როდესაც ვციტირებდით: „ბოლო პერიოდში განსაკუთრებით იმატა ბავშვთა სუციდის შემთხვეევბმა…ბავშვთა უფლებათა კონვენციის რეკომენდაციებში ხაზგასმით არის ნათქვამი, რომ ბავშვთა სუიციდის ერთ-ერთი უმთავრესი გამომწვევა სწორედ მათ მიმართ ძალადობაა, რაშიც სასკოლო ბულინგიც მოიაზრება“^[5] გავცდით, რადგან, ა მ ა ს მ ტ კ ი ც ე ბ ა  ა ღ ა რ ს ჭ ი რ დ ე ბ ა. რა თქმა უნდა, ჰომოფობიური ბულინგი მტკივნეულია, რა თქმა უნდა, ის აზიანებს როგორც მოძალადეს, ისე მსხვერპლს, რა თქმა უნდა მოზარდები ამას განიცდიან და რა თქმა უნდა, ზოგიერთი მოზარდი ამ წნეხს ვერ უძლებს, იმდენად ვერ უძლებს, რომ ხანდახან ურჩევნია საერთოდ აღარ არსებობდეს. რა თქმა უნდა, ეს წაუშლელ, ტრავმატულ კვალს ტოვებს მოზარდის ფსიქიკაზე, დაფიქრდით, თქვენზე რომ ასე ხშირად, ასე სისტემატურად და ასე სასტიკად ძალადობდნენ, თქვენ კი თავის დაცვის არც ერთი საშუალება არ გქონდეთ ხელთ, როგორ იგრძნობდით თავს?

არც იმას სჭირდება მეათასედ ხაზგასმა, რომ სკოლები ჰომოფობიური ბულინგის (ანდაც, ნებისმიერი ბულინგის) მართვისათვის არც მზად არიან, არც ძალისხმევას დებენ და რასაც აკეთებენ, არც ის არის გამართლებული. ამასაც მრავალი კვლევა ადასტურებს. მგონი მოვიდა დრო, ჰომოფობიური ბულინგის თემას აღარ ვუყუროთ, როგორც განყენებულ თეორიას, არამედ ყველამ ჩვენი პატარა, პირადი პასუხსიმგებლობა ავიღოთ იმაზე, რომ მოზარდებს და ბავშვებს ნაკლებად ტკიოდეთ. რადგან, რაც არ უნდა პათეთიკურად ჟღერდეს, „მთელი სამყაროს შეცნობაც ხომ არ ღირს იმად, რომ ბავშვი ცრემლს ღვრიდეს“^[6].

რა არის ბულინგი^[7]

განმარტება

ბულინგი განიმარტება, როგორც სკოლაში არსებული არასასურველი, აგრესიული ქცევა, რომლის შედეგადაც როგორც ბული (ადამიანი რომელიც ბულინგს ახორციელებს), ისე ბულინგის მსხვერპლიც სერიოზულ, ხანგრძლივ პრობლემებს განიცდის.

იმისათვის, რომ ქცევა ბულინგად ჩაითვალოს, ორი მთავარი პრინციპი უნდა დააკმაყოფილოს:

1. ძალაუფლების არათანსწორი გადანაწილება – ბავშვებს, რომლებიც ბულინგს ახორციელებენ, მეტი ძალაუფლება გააჩნიათ. მაგალითად, ფიზიკურად უფრო ძლიერები არიან, იციან სხვისი საიდუმლო, პოპულარულები არიან, მისაღებები არიან და ა.შ. ძალაუფლების ბალანსი მუდმივი არ არის, ის არასტაბილურად იცვლება, იცვლება ბულისა და მსხვერპლის როლებიც დაა ძალაუფლების შენარჩუნებისათვის ძალისხმევის გაღება სასკოლო ცხოვრების თითქმის ყოველდღიური ნაწილია. მაგალითად, ჰეტერნორმატიულ საზოგადოებაში, ჰეტეროსექსუალად აღქმული ადამიანი მეტ ძალაუფლებას და პრივილეგიას ფლობს (მიღებულია ოჯახში, საზოგადოებაში, ა.შ.), ვიდრე ჰომოსექსუალად და გენდერულად არაკომფორმულად აღქმული ადამიანი (განიხილება ცოდვილად, ავადმყოფად, ნაკლულად, გარყვნილად, ა.შ.)

2.  განმეორებადობა: აგრესიული ქცევა ერთზე მეტჯერ ვლინდება, ან პოტენციალი გააჩნია, რომ განმეორდეს.

ბულინგის სახეები

ბულინგი შესაძლოა იყოს:

სიტყვიერი – დაცინვა, დამუქრება.

სოციალური – იგნორირება, გარიყვა, ჭორების გავრცელება, საჯარო შერცხვენა.

ფიზიკური – დარტყმა, დაფურთხება, ხელის კვრა, ნივთების განადგურება.

ბულინგში ჩათრეული მხარეები

ამ მხრივ შეგვიძლია განვიხილოთ უშუალოდ ბულინგში მონაწილე ბავშვები/მოზარდები და ასევე ე.წ. მაყურებლები. ბულინგში უშუალოდ მონაწილეობენ:

• მოძალადე, ანუ ვინც ახორციელებს ბულინგს. ინგლისურად მას ბული – bully- ეწოდება. ეს არის ბავშვი, რომელიც თანატოლების მიმართ აგრესიულ ქმედებებს განახორციელებს (არათანატოლების ჩაგვრა ბულინგი არ არის, ეს ძალადობის სხვა ფორმაა). როგორც წესი, არსებობს რისკ ფაქტორთა მთელი წყება, რომელიც ბავშვს/მოზარდს უბიძგებს თანატოლი დაჩაგროს.
• მსხვერპლი, რომელის მიმართაც ხორციელდება ბულინგი. ჩვენს შემთხვევაში ეს არის ბავშვი/მოზარდი, რომელსაც თავს კონკრეტულად მისი სექსუალური და გენდერული იდენტობის გამო ესხმიან.
• თუკი ბავშვი ბულინგში პირდაპირ არ არის ჩართული, შესაძლოა ბულინგს ირიბად აძლიერებდეს ან პირიქით, ასუსტებდეს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს, რისი გაკეთება შეუძლია, როდესაც ბულინგს ხედავს. ბულინგში ასევე მონაწილეობენ:
• დამხმარე: ეს ბავშვები ჩაგვრას არ იწყებენ, მაგრამ ლიდერი ბულის დამხმარეები არიან, შესაძლოა ხანდახან თავადაც განახორციელონ ჩაგვრა.
• დაინტერესებული მაყურებელი: ეს არის ბულინგის აუდიტორია, რომელიც სიცილით, ყურებით, კომენტარებით აქეზებს აგრესიულ ქცევას.
• ნეიტრალური მაყურებელი: ხალხი, რომელიც ბულინგში არ ერევიან. არც აქეზებენ, არც აჩერებენ, არც ერევიან. მიუხედავად ამისა, „სტატუს კვო“ აუდიტორია მაინც აუდიტორიაა, ხოლო კვლევებიდან ვიცით, რომ აუდიტორია ბულის ძალაუფლების დემნოსტრირებას აქეზებს.
• დამცველები: ეს ბავშვები აქტიურად ცდილობენ ბულინგის გაჩერებას, იცავენ მსხვერპლს.

სად შეიძლება განხორციელდეს ბულინგი?

პასუხი მარტივია – ყველაგან. თუკი სკოლაში ოფიციალურად გმობენ ბულინგს, მაშინ ბული ეცდება მსხვერპლი ნაკლებად შესამჩნევ ადგილებში გამოიჭიროს: საპირფარეშო, სკოლის ეზო, კიბის ქვეშ სივრცე. თუკი მოძალადეს აუდიტორია სჭირდება, ეს შეიძლება დერეფანი ან საკლასო ოთახი იყოს. თუკი უფრო დიდი აუდიტორია სჭირდება – მაშინ კიბერბულინგი იწყება, ციფრულ სივრცეში თავდასხმა, ან გარიყვა. კიბერბულინგი, სოციალურ ქსელებში ადამიანზე თავდასხმა, სხვადასხვა ჯგუფებიდან თუ ღონისძიებებიდან ადამიანების სპეციალურად გამოტოვება, ინფორმაციის გავრცელება, არანაკლებ მტკივნეულია, ვიდრე არავირტუალურ სივრცეში გადატანილი შეურაცხყოფა. გამიმართლა, რომ ჩემს მიმართ განხორციელებული ბულინგი კისტის თოფით მიღებული ჩალურჯებები იყო და არა საჯაროდ გატანილი „სქრინები“.

ჰომოფობიური ბულინგი

ის ყველაფერი, რაც ზემოთ აღვწერე, ნებისმიერ, მათ შორის ჰომოფობიურ ბულინგსაც ეხება. ჰომოფობიური ბულინგის მსხვერპლი შესაძლოა გახდეს ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც:

– გაუმხელს საიდუმლოს საკუთარი სექსუალობისა და გენდერული იდენტობის შესახებ მეგობარს, რომელიც ამ ინფორმაციას დაუკითხავად გაამჟღავნებს. მოზარდის/ბავშვის დაუკითხვად მისი სექსუალობის გამჟღავნება ბულინგია, რადგან ამ მოზარდს/ბავშვს მოწყვლად, დაუცველ პოზიცაში აყენებს. ასევე შესაძლებელია ამ ინფრომაციამ შემთხვევით გაჟონოს, რაც კიდევ უფრო ამძიმებს მსხვეპრლის პოზიციას.

–  სხვადასხვა მიზეზით, გარშემომყოფებმა ჩათვალეს რომ ის ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი ან ტრანგსგედნერი იდენტობის მქონეა. ამავე დროს, კერძოდ ამ ბავშვის/მოზარდის პოზიცია საკუთარი სექსუალობისა თუ გენდერული იდენტობის კვლევა/დადგენაში ბულისათვის ნაკლებად მნიშვნელოვანია.

–  არის ღიად არაჰეტეროსექსუალი ადამიანის და-ძმა ან მეგობარი, რომელიც ახლობელს მხარს უჭერენ.

 ჩვენ რა შეგვიძლია?

ალბათ მთავარი კითხვა, რომელიც ამ ყველაფრის მერე გვიჩნდება შემდგომში მდგომარეობს: რა ვქნათ? აშკარაა, რომ სისტემური ცვლილებები შორსაა და მათ იმედზე ვერ ვიქნებით. რა საკვრვიველია, აუცილებელია ყველა იმ რეკომენდაციის გათვალისწინება, რომელსაც მკვლევარები და ექსპერტები გვირჩევენ, თუმცა, სანამ გამართულ სისტემამდე მივალთ, ახლა ამ წუთას რა ვქნათ? რა ვქნათ, თუკი მხოლოდ სექსუალობის გამო კი არა, საყურის, თმის განსხვავებული ფერის, ოდნავ არაკონფორმული ქცევის გამო მოზარდებს და ბავშვებს მორალურიდან დაწყებული და ფიზიკურით დამთავრებული უამრავი ტკვილის გავლა უწევთ?

მოდით, დავიწყოთ ბულით. რატომ ძალადობს ბული? რომ თავი დაიმკვიდროს, რომ მაგარი გამოჩნდეს, რომ თავისმა პრივილეგიებმა გარკვეული სოციალური სტატუსი, სარგებელი მოუტანოს. ამ ყველაფრის მიღწევა სხვა გზითაც შეიძლება, თუმცა ბული ამ სხვა გზას ვერ ხედავს. სხივისი დამცირების ხარჯზე საკუთარი თავის წინ წამოწევა ადვილია. თუკი გაგვიმართლა და შანსი გვაქვს, შევცავლოთ ადამიანის ცხოვრება უკეთესობისკენ, თუკი აღმოვჩნდით სკოლაში როგორც მასწავლებელი, როგორც მანდატური, როგორც დირექტორი, როგორც კლასის დამრიგებელი, როგორც ფსიქოლოგი, როგორც მოწვეული ექსპერტი, ტრენერი, როგორც აქტივისტი, რომელიც სისტემის ცვლილებას ცდილობს, ჩვენ გვეძლევა შანსი დავანახოთ მოძალადეს, რომ შეჯიბრებითობის, თვით-დამკვიდრების, აგრესიის გამოხატვის მეტად ჯანსაღი გზები არესებობს. არ არის ბუნებრივი მსგავსი ასაკის ამდენი ბავშვის ერთ სივრცეში გამოკეტვა და ეს არაბუნებრიობა სასტიკი კონკურენციის პირობებს ქმნის. ჩვენ, როგორც უფროსებს, გვევალება დავამკვიდროთ ისეთი ღირებულებები, თუნდ ჩვენი ქცევითა და დამოკიდებულებებით, რომლებიც ამ რთულ სიტუაციას განმუხტავს. გვეყო სკოლის რომანტიზირება. ყველას გვახსოვს, რამდენად რთული იყო გარადარჩენა, რამდენი ენერგია იხარჯებოდა თანატოლებთან გარკვეული სტატუსის მიღწევაში და მერე შენარჩუნებაში. თუკი სკოლაში არ არსებობს სპორტული ღონისძიებები, შეჯიბრები, არაფორმალური განათლების ისეთი მეთოდები, როგორის არის სხვადასხვა კლუბები, წრეები, თუკი ბულის არსად შეუძლია მოგება განიცადოს, თუნდ ფიზიკურად დაიხარჯოს, ის ყოველთის აირჩევს თვით-დამკვიდრების ყველაზე მარტივ გზას. ხოლო, თუკი სკოლაში ამ ყველაფრის არჩევანი არის, მაშინ ხელი უნდა შევუწყოთ, ჩაერთოს. აუცილებელია არამხოლოდ ბულისთან, არამედ მთელს სკოლასთან განხილვა, მაგალითად ფორმალური დებატების გზით, რა არის ბულინგი და რა არის ჰომოფობიური ბულინგი და კარგი იქნება ეს ყველაფერი ბულინგამდე მოხდეს, რადგან ძალადობის თავიდან აცილება უფრო მარტივია, ვიდრე მომხდარი ძალადობის მართვა.

როგორც წესი, ბული თავად აგრესიის მიმღებია და დაისწავლა, რომ პრობლემებთან გამკვლავების საუკეთესო გზა სუსტზე გამარჯვებაა. აქვე დავძენ, რომ ეს ეს სუსტი-ძლიერი დიქოტომია სინამდვილეში ხელოვნურია, რომ არაჰეტეროსექსუალური იდენტობს ადამიანი მხოლოდ იმიტომ არის სუსტი, რომ ჩვენ კოლექტიურად ასე ვთვლით. ამიტომ, ბულინგის აღმოსაფხვრელად აუცილებელია მოძალადესთან ემპათიური საუბარი, თუნდაც მისი ოჯახური მდგომარეობის გამოკითხვა, აგრესიის წყაროს დადგენა.

მაგრამ, ყველაზე მთავარი, რაც შეგვიძლია გავაკეთოთ, ეს ჩვენს თავებში არსებული ბულის მოთვინიერებაა. რამდენი წრეც არ უნდა გაიხსნას სკოლაში, რამდენი პოლიტიკურად სწორი აზრიც არ უნდა გავაჟღეროთ, თუკი ჩვენ, სკოლაში მომუშავე ადამიანები გულის სიღრმეში ვთლით, რომ საყურის გამო იმ ბიჭის ცემა გამართლებულია, ვერასოდეს ვერაფერს შევცვლით. ამიტომ მინდა ვიკითხო, ჩვენ პირადად რა გვაკლდება იმით, რომ ზოგიერთი ადამიანი გეი, ლესბოსელი, ბისექსუალი ან ტრანსგენდერია? რას წამოკრავს ეს ფაქტი ჩვენს გულებში ისეთს, რომ ბულინგს არ ვეწინააღმდეგებით? ეს არ არის თეორიული შეკითხვა. უბრალოდ იმდენჯერ გვითხრეს და დაგვაჯერეს, რომ გასნხვავებული სექსუალური თუ გენდერული იდენტობის ადამიანი ხიხიაა, თავად რამდენად ცნობიერად ვიცით, რატომ ვღიზიანდებით?

ამავე დროს, ძალადობის მსხვერპლთან მუშაობაც აუცილებელია. ძალიან უსამართლოა ეს, მაგრამ ბულინგთან დაპირისპირება მოითხოვს, რომ მსხვეპრლი თავად გაძლიერდეს. ანუ მსხვერპლმა თავადვე უნდა ჩადოს საჭირო ძალისხმევა მიხვდეს, რამდენად მნიშვნელოვანია, რამდენად დასაფასებელია და არ მისცეს უფლებას ბულის, რომ ის დაჩაგროს. რა საკვირველია, არ მაქვს საუბარი იმ შემთვევევბზე, როდესაც მსხვერპლს ფიზიკურად უსწორდებიან, რადგან მჩაგვრელი მასზე ძლიერია ან ერთ ადამიანს ბევრი ადამიანი ეწინააღმდეგება. მრავალი მაგლითი გვაქვს, როგორ ფატალურად მთავრდება ასეთი კონფლიქტები და ამ შემთხვევაში ჩვენც მკაცრი და დროული რეაგირება უნდა გვქონდეს. მაგრამ, გაუძლოს დაცინვას, გარიყვას, ჭორებს, კიბერბულინგს, აი ამაში კი ნამდვილად შეგვიძლია მხარში ამოვუდგეთ ძალადობის მსხვერპლს, დავანახოთ, რომ ეს დროებითი მოვლენაა, ვესაუბროთ, შევახსენოთ თავისი ძლიერი მხარეები, ვეცადოთ ხელი შევუწყოთ თვით-მიმღებლობას, იმის ფონზე, რომ თანატოლები თანსწორად არ აღიქვამენ. შესაძლოა ბავშვობასა და განსკუთრებით მოზარდობაში ჩვენი მხარდაჭერა თანატოლების მიმღებლობაზე ნაკლებად მნიშვნელოვანია, მაგრამ, ამით ბავშვს ვეხმარებით, საკუთარი თავის შეცნობის უფრო მყარი საძირკველი ჰქონდეს, რომ როდესაც სკოლას დაამთავრებს და გაცდება, ეს ბულინგი ისეთ ტრავმად არ იქცეს, რომელიც მუდამ მთელი ცხოვრების განმავლობაში ნორმალურ ფუნქციონირებაში ხელს შეუშლის. დავანახოთ ბულიგნის მსხვერპლს, რომ მას პატივს ვცემთ, რომ მოძალადის პოზიციიის გარდა სამყაროში სხვა დამოკიდებულებაც არსებობს. რაც უფრო გაძლიერდება ძალადობის მსხვერპლი, რაც უფრო ნაკლებად მისცემს უფლებას თანატოლებს, განუსაზღვრონ საკუთარი მნიშნელოვნება, მით ნაკლებად გამოუვათ მოძალადეებს ბულინგი.

ასევე ვახსენით ყველაზე ადვილად სამართავი, მაგრამ არანკალებად მნიშვნელოვანი რგოლი – მაყურებლები. განსკუთრებით კი, ნეიტრალური მაყურებლები. აქ გვეძლევა შანსი ნაკლები ძალისხმევით მეტი ცვლილება მოვახდინოთ. თუკი ბულის აუდიტორია არ ეყოლება, ბულინგის შემთხვევები შემცირდება. აქტიურად დაუპირსიპიდით სკოლაში ბულინგის არსებობას, გახადეთ ეს მიუღებელი, არასასურველი ქცევა. თქვენი მაგალითით, საგანმანათლებლო აქტივობებით, ხელი შეუწყვეთ მაყურებლებს არ წააქეზონ ბულინგი. ეს ის სფეროა, რომელიც შედარებით ადვილად იცვლება, სწორი ინფორმაციისა და დამოკიდებულებების პირობებში.

და ბოლოს

როდესაც 17 წლის ვიყავი, გაცვლითი პროგრამით ამერიკაში ვსწავლობდი. ძალიან საინტერესო ისტორიის მასწველებელი გვყავდა, ახლგაზარდა გოგო, თავისი საგანიც კარგად იცოდა და ჩვენი განთლებითაც ძალიან იყო დაინტერესებული და ჩანდა, რამდენ ძალისხმევას დებდა, რომ მისი გაკვეთილი ადვილად, აქტიურად წარმართულიყო. გვაძლევდა დავალებებს, გვისმენდა, უკუკავშირს გვაწვდიდა. ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ მის კლასში აზრის გამოხატვა შემეძლო. ამავე დროს, ნიშნებს მკაცრად წერდა და დავალებების ჩაგდებას არ გვპატიობდა. მსგავსი მიდგომით ის ჩვენს თვალში ავტორიტეტი გახდა და მის სიტყვას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა. ერთხელაც, მახსოვს კლასის მოერე ნახევარში ბიჭები ერთმანეთს რაღაც წერილებს ესროდნენ, ჩემკენ იყურებოდნენ და იცინოდნენ. დღემდე არ ვიცი, რა დაწერეს ან საერთოდ რა ხდებოდა. ისტორიის მასწავლებელმა ეს წერილები ჩამოართვა, გადახედა და ძალიან გაბრაზდა. შეაჩერა გაკვეთილი და იკითხა: რას ვსწავალობთ აქ მთელი წელი? როგორ ვითარდებიან დემოკრატიული ქვეყნები? ყველანი გაჩუმდნენ და ამ რიტორიკულ კითვაზე „კი“ უპასუხეს. შემდეგ იკითხა: ამ განვითარების ნაწილი არ არის რომ ყველა ეროვნებას პატივს ვცემთ? „კი“ წავილუღლუღეთ ყველამ. შემდეგ: „ყველა ადამიანი არ იმსახურებს პატიცივისცემას, განურჩევლად მისი ეროვნებისა?“ ამას ისევ დარცხვენილი „კი“ მოჰყვა. გადმოგვხედა და გვითხრა: კარგით. ასეთი საქციელი აღარ გამეორებულა.

20 წელი გავიდა მას შემდეგ. ჩემს ცხოვრებაში არც მანამდე და არც მაგის მერე არც ერთი მასწავლებელი არ გამომსარჩლებია ასე. მაშინაც კი, როდესაც ფიზიკურად მტკენდნენ, რაც ამ სტატიის წერისას არანაკლებ მწყინს, ვიდრე მაშინ მწყინდა. აღფრთოვანებული ვუყურებ იმ ყველაფერს, რაც ამ გოგომ გააკეთა: მთელი წელი როგორ დაიმკვიდრა თავი, როგორ მოიპოვა ჩვენი აღიარება, როგორი პატივისცემით გვექცეოდა ყველას და როგორი მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ასეთი ავტორიტეტის ბრაზი. როგორ გაუსვა ხაზი ამ საქციელის მიუღებლობას ისე, რომ არც მოძალადე და არც მსხვეპრლი, ანუ მე, არ გამოუცალკევებია. როგორ გახადა ეს საკითხი მთელი კლასის პასუხისმგებლობა და როგორ დაუკავშირა უფრო დიდ ცნებებს. მარტივად, მოზარდებისათვის გასაგებად, დიდი ფილოსოფიისა და ჩაღრმავებების გარეშე. როგორ მოახდინა რეაქცია სულ პატარა ბულინგზეც კი.

როდესაც ჩემი გაცვლითი წელი დამთვრდა, სასკოლო წელი დასრულებული ჯერ არ იყო. დაუმთვრებალად, დაუმშვიდობებლად, „გრედუეიშენის“ გარეშე წამოვედი. მახსოვს, ჩემი სკოლაში ყოფნის ბოლო დღე იყო, ყველა მოსწავლე კლასში იჯდა, მე კი ცარიელ დერეფნებში დავბოდიალობდი და ვბღაოდი. წამოსვლა არ მინდოდა. ხოდა, დავჯექი და ისტორიის მასწავლებელს მადლობის წერილი მივწერე. წესები დავარღვიე, შუა გაკეთილში შევეჭერი და გადავეცი.

მუხედავად იმისა რომ მთელი სასკოლო განათლების პერიოდში განცდილმა სექსისტურმა ბულინგმა ჩემზე დიდი გავლენა მოახდინა, რის გამოც, ზოგადად მიმნდობი და ღია, კომუნიკაციური და კონტაქტზე ორიენტირებული ადამიანი არც ერთ მამაკაცს არ ვენდობი, ფიზიკურად თუ გვერდზე მიზის, ვწუხდები და საკუთარი სივრცის დაცვას ვიწყებ, რასაც უკვე ვერც თერაპია, ვერც წასრულის გადახედვა და ვერაფერი შეცვლის, მიუხედავად ამისა, იუთას შტატის ერთი პატარა ქალაქის ახალგზარდა ისტორიის მასწვლებლის ის ძლიერი ჩარევა დღემდე მახსოვს. ამერიკიდან მე სულ სხვანაირი, თავდაჯერებული, საკუთარ თავზე დაიმედებული ჩამოვედი. მჭირდებოდა მაგალითი, რომ მიუხედავად იმისა, რაც მანამდე გადამხვდა, სხვა გზაც, სხვა ალტერნატივაც არსებობდა. რომ თუნდაც ერთხელ, ვიღაცამ საჯაროდ დამიცვა. იმდენად, რომ 20 წლის მერეც მადლიერებით ვიხსენებ.

ვერ ვიტყვი, რომ ამის გამო გადავწვიტე პროფესიად ადამიანების მხარდაჭერა ამომერჩია. მაგრამ, ნამდვილად ვიცი, რომ ამ შემთხვევამ ემპათიის ძალა დამანახა. ეს ჩვენი პრივილეგიაა, ჰომოფობიური ბულინგი შევაჩეროთ. ეს ჩვენი პრიგიველეგიაა, გავიხსნოთ ჩვენი ტკივილი და მას აზრი მივცეთ. ეს ჩვენი პრივილეგიაა, დავეხმაროთ სხვებს. ეს ჩვენი პრივილეგიაა, არ დავრჩეთ მაყურებლებად.

ავტორი – ლიკა ბარაბაძე, ფსიქოლოგი

___

[1] CDC. (2016). Sexual Identity, Sex of Sexual Contacts, and Health-Risk Behaviors Among Students in Grades 9-12: Youth Risk Behavior Surveillance. Atlanta, GA: U.S. Department of Health and Human Services. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/65/ss/pdfs/ss6509.pdf

[2] Paz Elipe , María de la Oliva Muñoz , Rosario Del Rey^.. Homophobic Bullying and Cyberbullying: Study of a Silenced Problem. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28569622/

[3] ტაბიძე ნუკრი, ხათუნა ხარჩილავა (2020). ქვიარ ბულინგი სკოლაში.თანასწორობის მოძრაობა. http://www.equality.ge/6576

[4] სუბელიანი ანა, აჩო ხაჩიძე, ჰომოფობიური ბულინგი საჯარო სკოლებში,https://osgf.ge/bulingis-prevencia-skole/

[5] https://osgf.ge/bulingis-prevencia-skole/

[6] დოსტოევკი ფიოდორი. ძმები კარამაზოვები

[7] https://www.stopbullying.gov/

თომა ლიპარტიანი – ეპისკოპალური/ანგლიკანური ეკლესიის ღვთისმსახური:

როდესაც ჰომოსექსუალობის ცოდვილ ბუნებაზე საუბრობენ, კონსერვატორი თეოლოგები და სასულიერო პირები უპირველეს ყოვლისა სოდომ-გომორის პასაჟს ციტირებენ დაბადების მე-19 თავიდან, სადაც ვკითხულობთ – “ჯერ კიდევ არ დაწოლილიყვნენ, რომ ქალაქის მცხოვრები სოდომელნი გარშემოერტყნენ სახლს, ჭაბუკიდან მოხუცამდე მთელი ხალხი ერთად. და დაუძახეს ლოტს, და უთხრეს: „სად არიან კაცები, წუხელ რომ გესტუმრნენ? გამოიყვანე ჩვენთან, უნდა მივუწვეთ!“ (დაბადება 19: 4-5).

თუ კი ამ კონკრეტულ ტექსტს ჩავუღრმავდებით, აღმოვაჩენთ რომ აქ საერთოდაც არ არის საუბარი 2 მამაკაცს შორის არსებულ ჰარმონიულ სექსუალურ ურთიერთობაზე, არამედ აქ საუბარია ბრბოზე, რომლებიც ძალდატანებითა და აღტკინებით ცდილობდნენ სხვა მამაკაცების (რომლებიც სინამდვილეში ანგელოზები იყვნენ) გაუპატიურებას. დიახ, აქ საუბარია გაუპატიურებაზე და შესაბამისად ეს იყო მიზეზი, რის გამოც ღმერთმა სოდომ-გომორი დასაჯა.

როგორც პროტესტანტული მოძრაობის ერთ-ერთი უდიდესი ლიდერი ჟან კალვინი ამბობს „წმინდა წერილი თავად განმარტავს საკუთარ თავს“, ახლა კი მეც მოგიყვანთ 2 ბიბლიურ მუხლს, რომელიც სოდომ-გომორის პასაჟს განმარტებას უკეთებს, რითაც დარწმუნდებით რომ დასჯის მოტივი სულაც არ ყოფილა ჰომოსექსუალობა, არამედ მოტივი იყო ძალმომრეობა და აღვირახსნილობა:

„აჰა, ეს იყო ურჯულოება სოდომისა – შენი დისა: ამპარტავნება, ღორმუცელობა და უზრუნველობა მისი და მისი ასულებისა; და ღარიბ-ღატაკის შეუწყალებლობა“ (ეზეიკიელი 16:49).

„ასევე, სოდომი და გომორა და მათ ირგვლივ ქალაქები, მათ მსგავსად რომ მრუშობდნენ და აედევნენ უცხო ხორცს, საუკუნო ცეცხლით დასჯის მაგალითად არიან დადგენილნი.“ (იუდა 1:7).

ასე რომ, სოდომ-გომორის ამბავი ვერ და არ გამოდგება ჰომოსექსუალთა ცოდვიანობის დამამტკიცებელ საბუთად.

უპირველეს ყოვლისა მინდა განვიხილო ცოდვის რაობის საკითხი. როგორც ანგლიკანმა ღვთისმსახურმა, უპრიანია დავიხმარო ჩემი ეკლესიის კატეხიზმო (სწავლებათა კრებული), რომელიც ამბობს: „ცოდვა არის ესწრაფვოდე საკუთარი ნების აღსრულებას, ღმერთის ნების აღსრულების მაგივრად, ამგვარად ხდება ჩვენი ურთიერთობის შებღალვა ღმერთთან, ადამიანებთან და მთელს მის ქმნილებასთან.“

დამიჯერეთ, შეუძლებელია შეიბღალოს ღმერთთან ადამიანის ურთიერთობა იმით, თუ კი მას მისივე სქესის ადამიანი უყვარს. სიყვარულის უნარი სულიწმინდისაგან მონიჭებული ნიჭია, თუ კი ადამიანი ან ინსტიტუცია უარყოფს კონკრეტული ადამიანთა ჯგუფის ერთმანეთის მიმართ გულწრფელი რომანტიული სიყვარულის უნარს, ის გმობს თავად სულიწმინდას, სულიწმინდის გმობა კი წმინდა წერილის თანახმად მიუტევებელი ცოდვაა („ვინც სიტყვას იტყვის კაცის ძის წინააღმდეგ, მიეტევება მას. ხოლო თუ ვინმე სულიწმიდის წინააღმდეგ იტყვის, არ მიეტევება მას არც ამ საუკუნეში და არც მომავალში“ – მათე 12:32).

აქედან გამომდინარე იკვრება ლოგიკური ჯაჭვი – ერთნაირსქესიან წყვილთა სიყვარულის გმობა და ხელის შეშლა არის მიუტევებელი ცოდვა. რა თქმა უნდა ყოველი ჰომოსექსუალი, ბისექსუალი, ტრანსგენდერი ცოდვილია, მაგრამ არა იმიტომ რომ მათი იდენტობა ასეთია, არამედ იმიტომ რომ ზოგადად ადამიანური ბუნებაა ცოდვილი. თავმდაბლად, სიყვარულით შევაგონებ ყოველ ღვთისმსახურს, თავი დაანებონ ადამიანთა ჩაგვრასა და მათ დაკნინებას, არამედ ხელი შეუწყონ მათი მრევლის ცნობიერების ამაღლებას, რათა გახადონ ისინი ინკლუზიურები და მიმღებლები. ჰომოსექსუალი ადამიანები არ საჭიროებენ სიყვარულის გამო სინანულს, ჰომოფობები კი სიძულვილის გამო სინანულს ნამდვილად საჭიროებენ.

მხოლოდ იოანეს სახარება 16-ჯერ გვიმეორებს რომ „ღმერთი სიყვარულია“, თუმცა ამ წმინდა წერილის მორწმუნენი ხშირად საპირისპიროს სწავლობენ და კიდევ უფრო მეტად საპირისპიროს აკეთებენ მაშინ, როცა ადამიანთა ცხოვრებას მხოლოდ იმიტომ ართულებენ რომ ადამიანთა რაღაც ჯგუფს მათგან განსხვავებული სიყვარულის უნარი აქვს. კიდევ უფრო დიდ ცოდვას სჩადიან ისინი მაშინ, როცა ლგბტქ ადამიანებს პედოფილებთან აიგივებენ, თუმცა მე აქ არა მსოფლმხედველობით პრობლემას, არამედ განათლების არასაკმარისობას ვხედავ.

ჩემი ეკლესია ამ მხრივ სრულად ინკლუზიურია, ჩვენ არ ვყოფთ ადამიანებს სექსუალური ორიენტაციის კუთხით. საეკლესიო საიდუმლოებები ლგბტ ადამიანებზე ზუსტად ისე აღესრულება, როგორც ამას ჰეტეროსექსუალი ადამიანების შემთხვევაში ვაკეთებთ.

17 მაისი ჰომოფობიასთან და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეა და ამ დღეს ალტერნატივად სულაც არ ჭირდება „ოჯახის სიწმინდის დღე“. ლგბტ ადამიანებს დაუპირისპირო ოჯახის სიწმინდის დღე, ამაში უფრო მეტად სარკასტულ ქვეტექსტს ვხედავ.

ოჯახია წმინდაა მაშინ, როცა მასში სიყვარული და პატივისცემა სუფევს. ოჯახში სიწმინდეს ქმნის არა მასში მყოფ ადამიანთა სექსუალური ორიენტაცია, არამედ იქ მსუფევი ჰარმონია. ჰომოფობი ადამიანების შემთხვევაში, ხშირად მათი ოჯახი ძალადობის ადგილია, ასე რომ მოვუწოდებ მათ – მიხედონ თავიანთ ოჯახებს და სიძულვილი სიყვარულად გარდაქმნან.

ჩემი ეკლესია დგას ჩაგრულის გვერდით, ანუ ჩემი ეკლესია 17 მაისს დგას მათთან, ვინც აღნიშნავს ჰომოფობიასთან და ტრანსფობიასთან ბრძოლის დღეს.

დღეს, XXI საუკუნეში, ჩვენ ვცხოვრობთ საზოგადოებაში, რომელიც გვაშფოთებს. საზოგადოებაში, სადაც გენდერული ჩაგვრა, უთანასწორობა, დისკრიმინაცია ნორმალიზებულია.

როგორ გახდა სამყარო ასეთი? როგორ მივიღეთ საზოგადოება, რომელშიც ჩაგვრა, უთანასწორობა, ძალადობა ნორმად იქცა?

ადამიანებს, მუდამ გვაინტერესებს ჩვენი ქცევის მოტივი. ვცდილობთ მას სხვადასხვა ახსნა მოვუძებნოთ. საზოგადოება ჩაგვრასა და დისკრიმინაციას, ზოგჯერ, „ბუნების კანონით“, გაუცნობიერებელი სტერეოტიპებით ან სოციუმში დამკვიდრებული ნორმებით, ცრურწმენებით ამართლებს. თუმცა დღეს მეცნიერები საზოგადოებაში ადამიანის ქცევის ჩამოყალიბებაზე უფრო ზუსტ და ამომწურავ პასუხებსაც გვთავაზობენ.

სოციოლოგია, როგორც მეცნიერება საზოგადოებას განმარტავს, როგორც ურთიერთობის სისტემას, რომელიც ინდივიდებს აერთიანებს . სწორედ საზოგადოებაში ყალიბდება კულტურული ნორმები, რომელიც გენდერულ როლებს, სოციალურ სტატუსებსა და მიღებულ ან მიუღებელ ქცევის ნორმებსაც განსაზღვრავს.

ისტორიის მანძილზე სხვდასხვა ტიპის საზოგადოება ჩამოყალიბდა და ფორმაც იცვალა. დროთა განმავლობაში ამ უძველეს ადამიანთა გაერთიანებებში საფუძველი ჩაეყარა: გენდერულ როლებს, სოციალურად მიღებული თუ მიუღებელი ქცევის მოდელებს და რაღაც ეტაპზე ქალების ჩაგვრა ნორმად იქცა.

პირველი, უძველესი საზოგადოება შემგროვებლებისა და მონადირეების გაერთიანებაა.

მონადირეები და შემგროვებლები ამ ტიპის საზოგადოებაში ადამიანები ტომების სახით ცხოვრობენ, ისინი სარჩოს ნადირობითა და შემგროვებლობით იძენენ. მათ ძირითად ქონებას სანადირო და მიწის დასამუშავებელი იარაღები წარმოადგენს, ამიტომ საზოგადოების წევრებს შორის მატერიალური ქონების მხრივ განსხვავება ძალიან მცირეა, ისინი არ იყოფიან მდიდრებად და ღარიბებად.

მონადირეებისა და შემგროვებლების საზოგადოებაში მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება ასაკის მიხედვით ხდება. „უხუცესების“ ანუ ყველაზე ხანდაზმული ადამიანების სიტყვას ტომში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს და ძირითადად კონფლიქტების მოგვარებას ემსახურება. ამ საზოგადოებაში არ ვხვდებით ბელადებს. მნიშვნლოვანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესი „მონაწილეობითია“ და ამ დროს ტომი ერთად იკრიბება.

მონადირეები არ არიან დაინტერესებული იმაზე მეტი მატერიალური დოვლათის მოგროვებით, რაც მათ ძირითად მოთხოვნებს ესაჭიროება. ადამიანები შეიძლება მარტო წავიდნენ სანადიროდ, მაგრამ ისინი ყოველთვის თანაბრად ანაწილებენ ნადავლს ტომის სხვა წევრებისთვის. ამიტომ, ამ საზოგადოებისთვის, ომი დღევანდელი გაგებით, სრულიად უცნობია.

მონადირეებისა და შემგროვებლების ტომში არ ვხვდებით კლასობრივ თუ გენდერულ ჩაგვას. შრომა განაწილებულია, მამაკაცები თითქმის ყოველთვის მონადირეები არიან, ხოლო ქალები აგროვებენ მცენარეულ საკვებს და ზრდიან ბავშვებს.

ამ პერიოდში ქალები კაცების თანასწორებად განიხილებიან, რადგან ქალის მიერ შეგროვებული ბუნებრივი სარჩო უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე კაცის ნანადირევი. ხორცის შენახვა ბევრ სირთულესთან არის დაკავშირებული და ნადირობაც დიდ დროსა და ენერგიას მოითხოვს, ამიტომ კაცები ნაკლებ დროს უთმობენ ნადირობას, ქალები კი ყოველდღიურად შემგროვებლობით არიან დაკავებულები. მათ შრომას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება და ქალს საზოგადოებაში მნიშვნელოვანი როლი ეკისრება.

ინგლისელი სოციოლოგის, ენტონ გიდენსის აზრით მონადირეები და შემგროვებლები არ არიან უბრალოდ პრიმიტიული ადამიანები, რომელთა ცხოვრებაც აღარ შეადგენს ჩვენი ინტერესის საგანს: ”მათი კულტურის შესწავლა უფრო ნათლად დაგვანახებს, რომ ზოგიერთი ჩვენი ინსტიტუტი ძლიერ დაშორებულია ადამიანური ცხოვრების „ბუნებრივ“ მახასითებლებს. რა თქმა უნდა, ჩვენ არ უნდა მოვახდინოთ იმ პირობების იდეალიზება, რომელშიც მონადირეები და შემგროვებლები ცხოვრობდნენ, მაგრამ ის ფაქტი, რომ ომი არ არსებობდა, რომ არ არის განსაკუთრებული უთანასწორობა სიმდიდრესა და ძალაუფლებაში, და რომ მეტი ყურადღება თანამშრომლობას ექცევა, ვიდრე შეჯიბრს ხაზს უსვამს, რომ თანამედროვე ინდუსტრიული ცივილიზაციის მიერ შექმნილი სამყარო ყოველთვის „პროგრესული“ არ არის.”

მიწათმოქმედთა და მესაქონლეთა საზოგადოება 

დაახლოებით 20 000 წლის წინ, ადამიანები დამატებითი სარჩოს მოსაპოვებლად იწყებენ ცხოველთა მოშინაურებას და მიწის დამუშავებას. მესაქონლეთა საზოგადოება ცხოველებს იშინაურებს და მომთაბარედ ცხოვრობს, ხოლო მიწათმოქმედებს პური მოჰყავთ. ბევრ მათგანს შერეული მეურნეობა აქვს. ამ საზოგადოების ადამიანებში ხშირია მეომრული სულისკვეთება. მესაქონლეები დარბევითა და ძარცვითაც ირჩენენ თავს .

მიწათმოქმედთა და მესაქონლეთა საზოგადოებაში იწყება ძალაუფლებისთვის ბრძოლა. ტომის ბელადები და მხედართმთავრები მხოლოდ კაცები არიან, რადგან ისინი ფიზიკურ ძალას ფლობენ, ამიტომ პიროვნულ ძალაუფლებასაც ინარჩუნებენ. ქონების გადანაწილებაშიც უთანასწორობაა.

მიწათმოქმედების საზოგადოების ჩამოყალიბების ადრეულ პერიოდში ქალი კვლავ მამაკაცის თანასწორად განიხილებოდა. სწორედ ქალს ანდობდნენ მიწის ნაყოფიერების შეფასებას. მეცნიერების გარკვეული ნაწილის აზრით, ქალები მიიჩნევიან პირველი სამუშაო იარაღის შემქმნელებადაც, რადგან შემგროვებლობა უფრო ადრე დაიწყო ვიდრე ნადირობა, შემგროვებლები კი ქალები იყვნენ და ლოგიკურია, რომ პირველი იარაღის გამომგონებლები ქალები ყოფილიყვნენ.

მიწათმოქმედების განვითარებასთან ერთად ქალი თანდათან კარგავს მნიშვნელოვან როლს საზოგადოებაში. ისინი ნელ-ნელა ეთიშებიან სამეურნეო საქმიანობას. საზოგადოება პატრიარქატზე გადადის, რადგან რაც უფრო იზრდება დასამუშავებელი მიწის ნაკვეთის სიდიდე, მით უფრო მეტი ფიზიკური ძალა და შრომა სჭირდება მას. იზრდება მოთხოვნა მუშახელზეც. ოჯახები მრავალშვილიანები ხდებიან და ქალი უდიდეს დროს ორულობასა და ბავშვების მოვლაში ატარებს. რაც უფრო მცირდება ქალის როლი სამეურნეო საქმიანობაში, მით უფრო სუსტდებოდა მისი მნიშვნელობა და სტატუსი. ქალი ნელ-ნელა კარგავს კერძო საკუთრების უფლებას და მემკვირდეობა არა დედიდან შვილზე, არამედ მამიდან შვილზე გადადის. სოციალური თანასწორობიდან ქალი იერარქიულად დაბალ საფეხურზე ჩამოდის და მისი ეკონომიკური თუ უფლებრივი მდგომარეობაც უარესდება.

არაინდუსტრიული ცივილიზაციები ანუ ტრადიციული სახელმწიფოები

ძველი წელთაღრიცხვით 6000 წლიდან მოყოლებული არსებობდა დიდი საზოგადოებები, რომლებიც განსხვავდებოდნენ საზოგადოების მანამდე არსებული ტიპებისგან. ამ საზოგადოებაში ქალაქები  განვითარებულ გაერთიანებებს წარმოადგენდნენ, სადაც მეფეები და იმპერატორები მკვეთრად განსხვავებულ ქონებრივ და ძალაუფლებრივ რესურსებს ფლობენ. ამ საზოგადოების ადამიანებში წერა-კითხვა, მეცნიერება და ხელოვნება უკვე განვითარებულია, ამიტომ მათი მისამართით, ხშირად ტერმინი ტრადიციული სახელმწიფო გამოიყენება (ჩინეთის, იაპონიის, რომის იმპერიები).

ტრადიციულ სახელმწიფოებში ნათლად იკვეთება კლასობრივი დაყოფა. ძალაუფლებას არისტოკრატი კაცების გაბატონებული კლასი ფლობს. ისინი მატერიალურ კომფორტსა და ფუფუნებაში ცხოვრობენ. ხოლო, მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს კი უმძიმეს მატერიალურ სიდუხჭირეში უწევს არსებობა. ამ საზოგადოების საერთო ნიშანი მონათმფლობელობაა.

თუკი მონადირეთა საზოგადოებაში შრომა ქალებსა და კაცებს შორის მარტივად და თანაბრად იყო გადანაწილებული, ტრადიციულ საზოგადოებაში დასაქმება უფრო რთულად და მკაცრად ნაწილდება სქესის მიხედვით. ქალების შრომა უმთავრესად ოჯახსა და მინდორში მუშაობით შემოიფარგლება, ხოლო კაცები ვაჭრის, კარისკაცის, სახელმწიფო მოსამსახურის სახით გვევლინებიან.

სხვდასხვა ტრადიციულ სახელმწიფოში, მათი კულტურიდან გამომდინარე, ქალისთვის მეტნაკლებად განსხვავებული ქცევის ნორმები არსებობდა, თუმცა ყველა კულტურაში ქალებს ერთი საერთო ჰქონდათ – გენდერული ნიშნით ჩაგვრა და სოციალური, პოლიტიკური თუ ეკონომიკური უთანასწორობა. არც ერთი ქალი კაცის თანასწორად არ განიხილებოდა, პირიქით, ისინი კაცის საკუთრებას წარმოადგენდნენ. გათხოვებამდე ქალი მამას, გათხოვების შემდეგ კი ქმარს ემორჩილებოდა. მაგალითისთვის, ჩინეთში ქალი არც პოლიკიტური და არც სოციალური სტატუსით არ სარგებლობდა. ისინი არ ფლობდნენ მატერიალურ ქონებას. ძველ საბერძნეთში კი თავისუფლადშობილ ქალს მოქალაქის სტატუსი ენიჭებოდა, თუმცა მას არ ეძლეოდა ხმის უფლება. ქალების ძირითადი საქმიანობა ბავშვებზე ზრუნვა და საოჯახო საქმეები იყო .

ზოგადად, ამ საზოგადეობის ქალებზე ბევრი არაფერია ცნობილი, რადგან  პოლიტიკურ თუ საზოგადოებრივ საქმიანობას სრულიად ჩამოშორებულები იყვნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საზოგადოებაში წერა-კითხვა და მეცნიერება უკვე განვითარებული იყო, ქალებისთვის განათლება ხელმისაწვდომი არ ყოფილა, მათ არ ასწავლიდნენ წერა-კითხვას, შესაბამისად, ქალებს საკუთარი ისტორიისა და სათქმელის გადმოცემის საშუალებაც არ ეძლეოდათ.

ინდუსტრიული საზოგადოებები 

ინდუსტრიალიზაცია XVlll საუკუნის ინგლისში იწყება, როგორც „სამრეწველო რევოლუციის“ შედეგი. ტექნოლოგიურმა ცვლილებებმა (მანქანა-დანადგარები: სართავი დაზგა, ორთქმავალი და ა.შ) ადამიანების საარსებო წყაროს მოპოვება გააუმჯობესა.

პირველი, მეორე და მესამე მსოფლიოს საზოგადოებები

XX საუკუნიდან მსოფლიოს სამ ნაწილად ჰყოფენ საზოგადოების ტიპების მიხედვით. პირველი მსოფლიოს ქვეყნები ამერიკასთან ერთად, ევროპის ინდუსტრიული ქყევნები (ავსტრალია, ახალი ზელანდია, ტასმანია, მელანეზია) და იაპონიაა. პირველი მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანას აქვს მმართველობის მრავალპარტიული, საპარლამენტო სისტემა.

მეორე მსოფლიოს საზოგადოება კი კომუნისტურ საზოგადოებას მოიაზრებდა (საბჭოთა კავშირი, აღმოსავლეთ ევროპა, ჩეხოსლოვაკიის, პოლონეთის, აღმოსავლეთ გერმანიისა და უნგრეთის ჩათვლით). მეორე მსოფლიოს საზოგადოებებს ჰქონდათ ცენტალიზებულად დაგეგმილი ეკონომიკა, რაც ძალიან უმნიშვნელოს ხდიდა კერძო საკუთრებას ან კონკურენტულ ეკონომიკურ მეწარმეობას.

მესამე მსოფლიო კონკრეტულ გაერთიანებას არ წარმოადგენს, აქ შემავალი ქვეყნები დასავლურ საზოგადოებებს ეკონომიკურად ჩამორჩება. თუმცა ზოგიერთი ქვეყნა აქტიურად და წარმატებულად ერთვება ინდუსტრიალიზაციაში (ბრაზილია, ჰონგ-კონგი, სამხრეთ კორეა, სინგაპური და ტაივანი) და ისინი ახალ ინდუსტრიულ ქვეყნებად განიხილებიან. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ საზოგადოებებში სიმდიდრე და სამომხმარებლო სწრაფვა ქორწინების, ოჯახის ტრადიციულ ფორმებთან და სოფლების სიღატაკესთან ერთად არსებობს.

ინდუსტრიალიზმის ბუმის პერიოდში ქალებს შრომის ორმაგი ტვირთი დააწვათ: სახლის აუნაზღაურებელ საქმეებს (ბავშვებისა და ოჯახის წევრების მოვლა) სახლის გარეთ, კაცებთან შედარებით დაბალი ხელფასით ანაზღაურებული შრომა დაემატა. სოციალისტურ საზოგადოებაში კი ქალის საყოველთაო ექსპლუატაციის მიზნით საბჭოთა კავშირმა ქალი და მამაკაცი კანონის წინაშე გაათანაბრა. მათ „რაბოტნიცების“ და „კოლხოზების“ შრომა სჭირდებოდათ, რომ განვითარებული სოციალიზმი აეშენებინათ ამიტომ „დედობაც“ კი ქალური ეგოიმზმის გამოვლინებად განიხილებოდა .

საუკუნეების მანძილზე იცვლებოდა საზოგადოების ფორმები. კაცები ქმნიდნენ, ცვლიდნენ, ადგენდნენ მათთვის მისაღებ წესებს. ისინი კარნახობდნენ მსოფლიოს და ქალებს როგორ ეცხოვრათ, ეაზროვნათ, ემოქმედათ. კაცები ფლობდნენ ეკონომიკურ, პოლიტიკურ, სოციალურ რესურსებს. ისინი წარმატებას აღწევდნენ ყველგან: პოლიტიკაში, ბიზნესში, ხელოვნებაში. ქალები კი მორჩილად ასრულებდნენ მათზე დაკისრებულ ოჯახის მომვლელის ფუნქციას მანამ, სანამ არ აჯანყდნენ და საკუთარი უფლებებისთვის, თანასწორობისთვის ბრძოლა არ დაიწყეს.

მსოფლიოს ისტორია უსამართლოა, ასე შეაფასა კაცობრიობის ამბავი იუვალ ნოახ ჰარარიმ.  და მაინც, როგორ მივიღეთ ის უთანასწორობა, გენდერული ჩაგვრა და დისკრიმინაცია, რომელშიც დღეს ვცხოვრობთ?

თუკი ზემოთ მოყოლილ ფაქტებს შევაჯამებთ, დავინახავთ, რომ ადამიანები ხელოვნურად ქმნიდნენ იერარქიებს, სოციალურ კლასებს, ეკონომიკურ პრივილეგიებს და ამას ღმერთის ან „ბუნების კანონის“ სახელით აკეთებდნენ. თუმცა, როგორც დავინახეთ, იერარქია ადამიანის წარმოსახვის ნაყოფია. საზოგადოების დაყოფა პრივილეგირებულ და დაქვემდებარებულ წევრებად წარმოსახვითი წესრიგის შესაქმნელად მოიგონეს. სამწუხაროდ, კაცობრიობის ისტორიამ ისიც აჩვენა, რომ ადამიანთა გაერთიანებებს ძალიან უჭირთ და ფაქტიურად, არც შეუძლიათ იერარქიებისა და უსამართლო დისკრიმინაციების გარეშე ცხოვრება. წარმოსახვითი წესრიგის დასამყარებლად, გაერთიანების წევრებს გამუდმებულად ჰყოფენ კატეგორიებად: წარჩინებულებად, მდაბიოებად, თეთრკანიანებად, შავკანიანებად, ქალებად, კაცებად. სწორედ ეს კატეგორიები არეგულირებს ადამიანების ურთიერთობებს ისე, რომ ზოგიერთ ადამიანს სამართლებრივად, პოლიტიკურად ან სოციალურად სხვებზე აღმატებულ მდგომარეობაში ამყოფებს. საზოგადოებამ იერარქიების და უპირატესობების მინიჭებით მართვისა და კომუნიკაციის ფორმები გააიოლა. ის ადამიანს წინასწარ კარნახობს როგორ მოიქცნენ, ან თუ რას ელიან მათგან. მაგალითისთვის, ჰამურაბის კანონმა ადამიანები წარჩინებულებად, მდაბიოებად და მონებად დაჰყო. წარჩინებულებს ყველაფერი საუკეთესო ერგებოდათ, მდაბიოებს კი ის, რაც წარჩინებულებს გადაურჩებოდათ. ინდოელი მმართველები ირწმუნებოდნენ, რომ ინდური კასტობრივი სისტემა, ადამიანების დისკრიმინაცია და ჩაგვრა შემთხვევითი ისტროიული მოვლენა კი არა, არამედ კოსმოსური რეალობის გამოვლინება იყო. 1776 წელს ადამიანების თანასწორობის გამოცხადების მიუხედავად, ამერიკელების მიერ შექმნილი წარმოსახვითი წესრიგიც იერარქიული გახლდათ. ის უპირატესობას კაცებს ანიჭებდა, ქალებს კი უუფლებო მდგომარეობაში ტოვებდა.

მიწათმოქმედების განვითარებიდან მოყოლებული, კაცებს ქალებზე მეტად აფასებდნენ. ნებისმიერ საზოგადოებაში კაცად ყოფნა სჯობდა. გენდერულ იერარქიას, ქალებად და კაცებად დაყოფას ყველა საზოგადოება ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა. მიწათმოქმედების განვითარებიდან მოყოლებული, კაცები უპირატესობით სარგებლობენ. ქალებად და კაცებად დაყოფაც, როგორც ინდური კასტური სისტემა ან ამერიკის რასობრივი სისტემა, წარმოსახვის ნაყოფია, და ის მხოლოდ და მხოლოდ, კაცების უპირატეს მდგომარეობაში ჩაყენებას ემსახურება. პატრიარქატი კაცებს კაცურად, ხოლო ქალებს ქალურად აზროვნებას და ქცევას ავალდებულებდა. ნებისმიერი, ვინც ამ დადგენილ ნორმებს დაარღვევდა, უმკაცრესად, საზოგადოებიდან გარიყვით ისჯებოდა. ასე შეიქმნა მითები „ქალის ბუნებაზეც“: „ქალი ნაკლებად ჭკვიანია, ვიდრე კაცი“, „ქალი კაცს უნდა ემორჩილებოდეს“, „ქალის საქმე სახლის დალაგებაა“, „ქალს არაფერი ესაქმება პოლიტიკაში“. ყველა ეს დისკრიმინაციული, ცრუ წარმოდგენები საუკუნეების მანძილზე ქალების სამართავად იქმნებოდა და მხოლოდ ერთ მიზანს – კაცების დომინანტური პოზიციის შენარჩუნებას ემსახურებოდა.

უახლესმა ისტორიამ ცხადჰყო, რომ ქალების გონებრივი და ინტელექტუალური შესაძლებლობები არაფრით განსხვავდება კაცების უნარებისგან. ქალებმა უამრავჯერ დაამსხვრიეს სტერეოტიპები და ცრუ წაროდგენები მათ შესაძლებლობებზე. ქალები ძალიან კარგი ლიდერები, მმართველები, პოლიტიკოსები, მეცნიერები, არტისტები არიან და ისინი ისეთივე წარმატებით მოღვაწეობენ ნებისმიერ სფეროში, როგორც კაცები.

სტატიის ავტორი – თეო ქავთარაშვილი, ფსიქოლოგი, ჟურნალისტი, ქალთა უფლებების აქტივისტი.

ლიტერატურა:

Anthony Giddens, Sociology, Polity Press, 1997 (qarTuli Targmani) D

David C. Geary “Male, Female:The Evolution of Human Sex Differences”, Second Edition, 2010

M. Cartwright “Women in Ancient China” World History Encyclopedia, 2017

ლ. გაფრინდაშვილი „ფემინიზმი და ქალის უფლებები: მოძრაობა ნაპირიდან ცენტრისაკენ“, Heinrich Boll Stiftung, 2014 წ.

ი.ნ. ჰარარი „საპიენსი კაცობრიობის მოკლე ისტორია“ ბაკურ სულაკაური, 2011წ.

17 მაისი ჰომოფობიასთან და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეა. თუმცა 2014 წელს პატრიარქმა ილია მეორემ 17 მაისი “ოჯახის სიწმინდის” დღედ გამოაცხადა. ამას წინ უძღოდა 2013 წლის 17 მაისი, როცა სასულიერო პირებმა და მრევლმა თავისუფლების მოედანზე შეკრებილი მშვიდობიანი დემონსტრანტები დაარბიეს.

ქვიარი ამ თემაზე ევანგელისტურ-ბაპტისტური ეკლესიის ეპისკოპოსს, რუსუდან გოცირიძეს ესაუბრა. ჩვენ დავინტერესდით მისი პოზიციით 17 მაისთან დაკავშირებით.

ქვიარი: ოჯახის სიწმინდის დღე თქვენთვის რა შინაარსის შემცველია? 

რუსუდან გოცირიძე: პირველ რიგში, ალბათ, უნდა განვმარტო, რას ნიშნავს სიტყვა “წმიდა” და რა მნიშვნელობას ვდებთ მასში, როცა ვამბობთ. როდესაც ჩვენ ამ სიტყვას ვიყენებთ, მოვიაზრებთ: უმანკოს, უცოდველს, უბიწოს, შეუცდომელს. არადა სიტყვა „წმიდა“ ნიშნავს უფლისთვის გამორჩეულს, განსაკუთრებულს, უფლისთვის გამოყოფილს. ამისი ნათელი მაგალითი სახარებაშია, როცა წმიდანად მოიხსენიებს პავლე მოციქული თავისი წერილის ადრესატებს კორინთოს ეკლესიაში (ხალხს, რომელსაც უამრავ ცოდვაში ამხელს იმავე წერილში).

რაც შეეხება „ოჯახის სიწმიდის“ საკითხს, ქრისტიანული ტრადიცია მხოლოდ ერთ „წმიდა ოჯახს“ იცნობს – ესაა მაცხოვრის ოჯახი. ეს ოჯახი მართლაც განსაკუთრებული მოვლენაა, მისი ყველა წევრი განსაკუთრებულია და ღვთისთვის გამორჩეულია.

აქედან გამომდინარე, ძალიან მიჭირს იმის მიხვედრა თუ რას ნიშნავს “წმინდა ოჯახი”. უბრალოდ, ვიცი, რატომ დაიბადა ეს დღე 17 მაისს და რატომ დაერქვა “ოჯახის სიწმინდის დღე”. ამ ტერმინით კიდევ ერთხელ ითქვა ის, რომ 17 მაისი ჰომოფობიასთან ბრძოლის დღე კი არ არის, არამედ ჰომოსექსუალი ადამიანებისგან ოჯახების “დაცვის” დღეა. კიდევ ერთხელ გამოიკვეთა ტენდენცია, რომ თითქოს სექსუალური ორიენტაციის საკითხებზე ხმამაღლა ლაპარაკი საფრთხეს უქმნის ყველაზე მნიშვნელოვანს – ოჯახს.

არა და, სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ოჯახების ნგრევის და დაუნგრეველი ოჯახების ჯოჯოხეთად ქცევის მთავარი პრობლემა არის ოჯახში ძალადობა, უთანასწორობა და პატრიარქალური კულტურის მახინჯი გამოვლინებები… სამწუხაროდ, არავის უფიქრია ოჯახის სიწმიდისა და დაცვის საკითხზე ფემიციდის საშინელი გამოვლინებების დროს. არც დახოცილმა ქალებმა, არც ბავშვობაში გათხოვებულმა გოგონებმა, არც ძალადობის მსხვერპლმა მოხუცებმა არც ერთ ეტაპზე არ აფიქრებინა ვინმეს ოჯახის სიწმიდის დაცვაზე…

ქვიარი: ლგბტქი ადამიანების მისამართით ხშირად გაიგებთ ასეთ გამონათქვამებს “თქვენ გამო განადგურდა სოდომი და გომორა”, “თქვენ გამო ჩვენც დავისჯებით”. შეგიძლიათ მკითხველს მოუყვეთ სოდომის და გომორას ისტორია? 

რუსუდან გოცირიძე: სოდომისა და გომორას ისტორია ძალიან საინტერესო ამბავია და ძალიან კონკრეტული მოწადინება დევს იმაში, რომ სექსუალური ორიენტაცია სოდომის ცოდვად იქნა სახელდებული.

ეს არის ბრუტალური ისტორია, რომელიც დაბადების წიგნშია მოთხრობილი, სადაც ძალადობაზე, ძალმომრეობაზე, აღვირახსნილობაზე, სტუმრის უპატივცემულობაზეა საუბარი. აბრაამის ძმისწულის, ლოტის სახლს მისი სოდომელი მეზობლები მოადგნენ და მასპინძლისგან ითხოვეს სტუმრების გადაცემა თავისი სექსუალური ვნებების დასაკმაყოფილებლად. ლოტი სტუმრების დასაცავად ძალიან უცნაურ, ჩვენთვის გაუგებარ და მიუღებელ გზას მიმართავს –  მოძალადე სოდომელებს თავის ქალწულ ქალიშვილებს სთავაზობს. კარს მომდგარი ბრბოს ძალადობისა და განუკითხაობის ნათელი მაგალითია მათი პასუხი ლოტის თავგანწირულ ნაბიჯზე – ისინი ეუბნებიან, რომ თუ არ დაემორჩილება ადგილობრივების მოთხოვნას, მასაც და მის ოჯახსაც მიაყოლებენ უცხო სტუმრებს, რადგანაც ლოტის ოჯახობა ახალი ჩამოსახლებული და უცხოა სოდომ-გომორელებისთვის.

სწორედ ამ განუკითხაობისა და აღვირახსნილობისთვის ისჯება ეს ქალაქი. ძალიან უნდა მოიწადინოს ადამიანმა, რომ იმ დუჟმორეულ, მოძალადე, უსამართლო ადამიანებში განსხვავებული სექსუალური ორიენტაცია დაინახო. გაუპატიურება, სექსუალური ძალადობა ყოველთვის იყო და დღესაც არის უპირატესობის, სხვისი დაჩაგვრისა და შეურაცხყოფის ინსტრუმენტი და არა სექსუალური ორიენტაციის ნიშანი.

სოდომისა და გომორას განადგურების მიზეზი ადამიანური უსიყვარულობა, ძალადობა და სიძულვილი იყო. ეს არც 21-ე საუკუნის ინტერპრეტაციაა და არც ჩემი გამოგონილი ახსნა. ამას თავად სახარება განმარტავს ასე. სოდომისა და გომორას ამბავი მოტანილია, როგორც ღვთის სიტყვის მიუღებლობის სიმბოლო. იესო თავის მოციქულებს ეუბნება: “წადით და იქადაგეთ სახარება, სიყვარული, შერიგება, ცოდვების მიტევება და სადაც შეხვალთ, თუ ის ოჯახი არ მიგიღებთ, გამოდით იმ ოჯახიდან, დაიბერტყეთ მტვერი და მათთვის ისეთივე იქნება სამსჯავრო, როგორც სოდომისა და გომორასი”.

ასევე, მთავარ სათქმელს მოწყვეტილი და მიზანმიმართულად ორიენტირ-შეცვლილია დაბადების წიგნის პირველი თავების ნარატივი ღვთის მიერ ადამიანის ქალად და კაცად შექმნის შესახებ.

ღმერთმა ადამიანი თავის ხატად და მსგავსად შექმნა. ღმერთმა გამოძერწა ქმნილება, რომელიც მარტოსულობისაგან გაათავისუფლა არა ახალი ქმნილების მეშვეობით, რომელიც იგივე მასალისგან (თიხისგან) გამოძერწა, არამედ მისგანვე გამოიყვანა ახალი ადამიანი. ფაქტობრივად, ნეკნის ეპიზოდში საუბარია არა ევას დაბადებაზე, არამედ აქ იბადება ადამიც და ევაც. მანამდე ისინი ერთ სხეულში იყვნენ და მერე ღმერთმა ისინი ორ ძალიან ერთნაირ და ამავდროულად ძალიან განსხვავებულ ქმნილებაში გადაანაწილა. ღმერთმა თავდაპირველად შექმნა ადამიანი, რომელიც თავის თავში ქალურ და კაცურ საწყისებს აერთიანებდა. რა თქმა უნდა, ეს სიმბოლური სურათი არ შეიძლება ბიოლოგიისა და ადამიანის ორგანოების დონეზე დავიყვანოთ. დაბადების წიგნი სიმბოლოებითაა დატვირთული და თუ მას ბიოლოგიისა და ანატომიური დეტალების საკითხებამდე დავიყვანთ, გამოვაცლით შინაარსსაც და ძალასაც.

ბიბლიის ნარატივის მიხედვით, ადამიანთა მთელი მოდგმა (მათი სექსუალური ორიენტაციის მიუხედავად) სწორედ ადამისა და ევას მემკვიდრეები არიან. რაც იმას ნიშნავს, რომ ის, რაც დაბადების წიგნის პირველ თავებშია მოთხრობილი, თავის ლამაზ და პოეტურ ქარგაში არ გამორიცხავს არავის მათი კანის ფერის, ეთნიკური თუ კულტურული კუთვნილების, სექსუალური ორიენტაციისა თუ ფიზიკური და გონებრივი უნარების გამო.