ივნისი 2021 - Page 4

სამოქალაქო პლატფორმა “არა-ფობიას!“, “კოალიცია თანასწორობისათვის“ და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ორგანიზაციები გამოეხმაურნენ “თბილისი პრაიდის“ და პარტნიორების მიერ 5 ივლისს დაგეგმილ ღირსების მარშთან დაკავშირებით, მმართველი პარტიის თავმჯდომარის, ირაკლი კობახიძის და ამავე პარტიის წევრისა და საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილის, დავით სერგეენკოს მიერ გაკეთებულ განცხადებებს. “სამართლიანი არჩევნების“ გვერდზე გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში ვკითხულობთ:

“ხელმომწერი ორგანიზაციები ვგმობთ ირაკლი კობახიძისა და დავით სერგეენკოს განცხადებებს, როგორც ჰომოფობიურს და სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით დისკრიმინაციის წამახალისებელს, რაც ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა კონსტიტუციურ და საერთაშორისო სტანდარტებს. კერძოდ, ირაკლი კობახიძის სიტყვები „ამ ადამიანებს უარი უნდა ეთქვათ ამ ღონისძიების ჩატარებაზე“ სრულიად შეუსაბამოა საქართველოს კონსტიტუციასთან, რომლითაც პირდაპირაა გარანტირებული შეკრების თავისუფლება წინასწარი ნებართვის გარეშე. გარდა ამისა, შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლება არის უნივერსალური და ფუნდამენტური უფლება, რომლითაც სარგებლობა სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ყველასთვის არადისკრიმინაციულად, განურჩევლად სექსუალური ორიენტაციისა, გენდერული იდენტობისა თუ სხვა ნიშნისა. ამასთანავე, სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება, რომ უზრუნველყოს შეკრების თითოეული მონაწილის უსაფრთხოება. კერძოდ, საქართველოს წინააღმდეგ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, „მშვიდობიანმა დემონსტრაციამ შეიძლება გააღიზიანოს ან შეურაცხყოფა მიაყენოს იმ ადამიანებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან იმ იდეებსა თუ მოთხოვნებს, რომელთა გავრცელებას დემონსტრაცია ცდილობს. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფოს დახმარებით მონაწილეეებს უნდა შეეძლოთ დემონსტრაციის ჩატარება იმ შიშის გარეშე, რომ ისინი მოწინააღმდეგეების მიერ ძალადობას დაექვემდებარებიან“ და „დემოკრატიულ საზოგადოებაში კონტრ-აქციის უფლება არ მოიცავს დემონსტრაციის უფლების რეალიზების ხელშეშლას“. შეკრების მონაწილეთა დაცვის ვალდებულების შესასრულებლად პრევენციული ზომების მიღება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როდესაც საქმე ეხება ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად ჯგუფს, ლგბტ+ თემს და ხელისუფლებისთვის წინასწარ ცნობილია ქვეყანაში არსებული ჰომოფობიური კონტექსტი. კერძოდ, ამ დროს სახელმწიფო ორგანოები „ვალდებულნი არიან მიიღონ ნებისმიერი შესაძლო ზომა, მაგალითად დემონსტრაციამდე საჯარო განცხადებების გაკეთებით, რათა ბუნდოვანების გარეშე მხარი დაუჭირონ ტოლერანტულ, მშვიდობიან პოზიციას და რათა პოტენციური სამართალდამრღვევები გააფრთხილონ შესაძლო სანქციების ბუნების შესახებ“.

ზემოაღნიშნული სტანდარტების საწინააღმდეგოდ, ირაკლი კობახიძისა და დავით სერგეენკოს განცხადებები არათუ ხელს არ უწყობს ლგბტ+ თემის მიმართ ტოლერანტული დამოკიდებულების დამკვიდრებას, არამედ, პირიქით, ახალისებს ჰომოფობიას და სიძულვილს. მათი, როგორც ხელისუფლების წარმომადგენლების ნათქვამი, კიდევ უფრო აგულიანებს ჰომოფობიურ ჯგუფებს, ვინაიდან პოტენციური თავდასხმის გამო პასუხისმგებლობას აკისრებს ღირსების მარშის ორგანიზატორებს („ამ კონტექსტის გათვალისწინებით, პასუხისმგებლობის მქონე ადამიანებს, წესით, ეს არ უნდა დაეგეგმათ“ და „მაინცდამაინც კონფრონტაციაზე არ უნდა წავიდნენ“) და არა აგრესიულად განწყობილ ჯგუფებს მაშინ, როდესაც სწორედ ამ უკანასკნელთა მხრიდან ხორციელდებოდა და ხორციელდება მუქარა და ძალადობრივი ქმედებები. გარდა ამისა, ირაკლი კობახიძისა და დავით სერგეენკოს, როგორც ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებებს შეუძლია ზეგავლენის მოხდენა სამართალდამცავ ორგანოებზე, რაც წარმოშობს იმის საფრთხეს, რომ სამართალდამცავები სათანადოდ არ უზრუნველყოფენ ღირსების მარშში მონაწილეთა უსაფრთხოებას. აღნიშნული საფრთხე რეალურია იმის გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფომ წარსულშიც არ შეასრულა საკუთარი პოზიტიური ვალდებულება და არ მიიღო ზომები, რათა ლგბტ+ თემს მშვიდ და დაცულ გარემოში ესარგებლა შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოვუწოდებთ საქართველოს ხელისუფლებას და მის წარმომადგენლებს:

1. არ გაავრცელონ ჰომოფობიური და სიძულვილის წამახალისებელი განცხადებები;

2. გააკეთონ თანასწორობის მხარდამჭერი განცხადებები და ცხადად წარმოაჩინონ რომ ჰომოფობიური ძალადობა არ დარჩება პასუხგაუცემელი სახელმწიფოს მხრიდან;

3. უზრუნველყონ ღირსების მარშის უსაფრთხო და მშვიდ გარემოში ჩატარება.“

სამოქალაქო პლატფორმა სამოქალაქო პლატფორმა “არა-ფობიას!” და “კოალიცია თანასწორობისათვის” წევრი ორგანიზაციები:

საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა (GDI)

მედიის განვითარების ფონდი (MDF)

ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტი (TDI)

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (GYLA)

საქართველოს ღია საზოგადოების ფონდი (OSGF)

უფლებები საქართველო (Rights Georgia)

საქართველოს რეფორმების ასოციაცია (GRASS)

სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება (ISFED)

დემოკრატიისა და უსაფრთხო განვითარების ინსტიტუტი (IDSD)

საერთაშორისო გამჭირვალობა-საქართველო (TI Georgia)

თანასწორობის მოძრაობა

ადამიანის უფლებათა ცენტი (HRC)

პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR)

საფარი

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი

ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი (WISG)

სხვა ხელმომწერი ორგანიზაციები:

სოლიდარობის თემი

მსოფლიო ექიმები საფრანგეთი (MDM)

წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი – GCRT

მანდალა

ქალები საერთო მომვლისთვის (WECF) საქართველო

ქალები საქართველოდან

ქალთა მოძრაობა

მოძრაობა სირცხვილია

თბილისის ადამიანის უფლებათა სახლი (HRHT)

ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი (IDFI)

პარტიზანული მებაღეობა თბილისში

აკესო

CENN

დღეს პოლიტიკოსებმა ირაკლი კობახიძის განცხადებასთან და ზოგადად, ღირსების მარშის ჩატარებასთან დაკავშირებით, კომენტარები გააკეთეს.

სალომე სამადაშვილი – პარლამენტის წევრი:

”ფაქტობრივად, მმართველი პარტიის თავმჯდომარე აანონსებს და პირდაპირ ამბობს, რომ ის მხარს უჭერს საკონსტიტუციო უფლების განხორციელების შეზღუდვას. დღეს თუ ამ უფლებას რომელიმე ერთი ჯგუფის წარმომადგენლებს უზღუდავენ, ხვალ აუცილებლად შეუზღუდავენ რომელიმე სხვა ჯგუფის წარმომადგენლებს, რომელსაც მიუღებლად ჩათვლის ბატონი კობახიძე, ბიძინა ივანიშვილი, ან ვინმე სხვა.”

თამარ კორძაია – პარლამენტის წევრი:

”ირაკლი კობახიძე საკუთარი განცხადებით ადასტურებს იმას, რომ მისი პოლიტიკური კაპიტალი დგას ჩაგვრასა და ამ მჩაგვრელ ინსტიტუციასთან თანამშრომლობაზე. შევახსენებ, რომ კონსტიტუციით, კანონის წინაშე ყველა თანასწორია და ყველას აქვს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლება. ხელისუფლებამ მათ ღირსების მარში უნდა ჩაატარებინოს ღირსეულად და ყოველგვარი ძალადობის გარეშე.”

ხატია დეკანოიძე – ”ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა”, პარლამენტის წევრი:

”თუ ისინი მოახერხებენ იმას, რომ ლევან ვასაძის გამონათქვამი კანონად გაიხადონ, რა თქმა უნდა, ეს იქნება ძალიან მძიმე შეფასებების საფუძვლი, მათ შორის, ჩვენი საერთაშორისო პარტნიორების მხრიდან.”

განსხვავებულ პოზიციას აფიქსირებს ”ქართული ოცნების” წევრი დავით სერგეენკო– ის ფიქრობს, რომ ორგანიზატორები საზოგადეობის სხვა ნაწილსაც უნდა დაეკითხონ, ჩატარდეს თუ არა ღირსების მარში:

”საზოგადოების სხვა ნაწილსაც უნდა შეეკითხონ, ალბათ, და მაინცდამაინც კონფრონტაციაზე არ უნდა წავიდნენ, არავინ არაფერში უშლით ხელს, უბრალოდ, ალბათ, უფრო ნაკლები ენთუზიაზმით ჯობია.”

შეგახსენებთ, რომ 17 ივნისს, ”TV პირველზე”, ჟურნალისტ ინგა გრიგოლიასთან ინტერვიუს დროს, ”ქართული ოცნების” თავმჯდომარემ, ირაკლი კობახიძემ განაცხადა, რომ ლგბტქი ადამიანებს უარი უნდა ეთქვათ 1-5 ივლისს დაგეგმილი თბილისი პრაიდის ღონისძიებების, მათ შორის, ღირსების მარშის ჩატარებაზე. მანამდე კი, ლევან ვასაძემ ხელისუფლებას პრაიდის გასაუქმებლად 10-დღიანი ულტიმატუმის ვადა წაუყენა.

ნინო ბოლქვაძე, იურისტი, ქვიარ აქტივისტი:

ბოლო დღეებში ინტერნეტ სივრცეში ვრცელდება ინფორმაცია თითქოს გიორგი გახარია არის ლგბტქი თემის აქტიური მხარდამჭერი. მას უკავშირდება 2020 წელს საქართველოში ლგბტქი თემისთვის ჰუმანიტარული დახმარების გაცემაც და თემის უფლებების, მათ შორის გამოხატვისა და საჯაროდ შეკრების თავისუფლების მხარდაჭერაც.

მოცემული მიმოხილვით გაგიზიარებთ მხოლოდ იმ ინფორმაციას, რომელიც უტყუარ მტკიცებულებებს ეყრდნობა. დასკვნები კი შემდეგ გავაკეთოთ.

2020 წლის 17 თებერვალს, გიორგი გახარიას პრემიერ მინისტრის პოსტზე ყოფნის დროს, საქართველოს მთავრობამ მიიღო დადგენილება #116, რომლის ძალით ადამიანის უფლებათა დაცვის სამთავრობო სამოქმედო გეგმაში აისახა საქართველოს მთავრობის პოზიტიური ვალდებულებები დაიცვას ლგბტქი თემის უფლებები.

• მოცემული ნორმატიული აქტის მიხედვით საქართველოს მთავრობა ვალდებულია სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით დისკრიმინაციის დასაძლევად:

• ჩაატაროს ცნობიერების ამაღლების სოციალური კამპანიები;

• მოამზადოს და გაავრცელოს ბროშურები;

• აღკვეთოს სიძულვილის ენა;

• დააიდენტიფიციროს და აღკვეთოს სკოლის სახელმძღვანელოებში ლგბტქი თემის მიმართ სტიგმის წამახალისებელი მოსაზრებები;

• საჯარო დაწესებულებებში გაატაროს ღონისძიებები შრომით ურთიერთობებში დისკრიმინაციული მოპყრობის აღმოსაფხვრელად;

• აწარმოოს სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულებების სეგრეგირებული სტატისტიკა;

• გადაამზადოს გამომძიებლები და პროკურორები:

• შეიმუშავოს პროტოკოლი ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის სამედიცინო სერვისების მიწოდებაზე და შეისწავლოს ტრანსგენდერი ადამიანებისგან მიღებული საჩივრები სამედიცინო სერვისებთან დაკავშირებით;

• გამოიკვლიოს ინტერსექსი ადამიანების უფლებრივი მდგომარეობა და საჭიროებები;

• აღკვეთოს ლგბტქი პატიმრების მიმართ არაადამიანური მოპყრობა, დისკრიმინაცია და მათი სეგრეგაცია სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში;

• უზრუნველყოს ლგბტქი ადამიანებისთვის კრიზისული ცენტრის გამართული მუშაობა;

• შეიმუშავოს დისკრიმინაციის მსხვერპლთათვის თავშესაფრის კონცეფცია.

ჩემი აზრით, აღნიშნული ცვლილებები ძალიან მნიშვნელოვანია საქართველოში მცხოვრები ქვიარ თემის უფლებრივი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. თუმცა ეს ცვლილებები საქართველოს მთავრობამ და არა პერსონალურად გიორგი გახარიამ მიიღო არა იმიტომ რომ ხელისუფლებაში მყოფი პირები არიან ქვიარ თემის მხარდამჭერები, არამედ იმიტომ რომ საქართველოს, საერთაშორისო დონეზე, სხვა სახელმწიფოებთან და საკუთარი მოქალაქეების წინაშე აღებული აქვს რიგი ვალდებულებები საერთაშორისო ხელშეკრულებებზე ხელმოწერით და ევროკავშირში ინტეგრაციისთვის უნდა შეასრულოს ეს ვალდებულებები.

აქვე უნდა ითქვას – რომ არა საქართველოში მოქმედი ლგბტქი უფლებებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციების ძალისხმევა და შრომა, ზემოაღნიშნული დებულებები საქართველოს კანონმდებლობაში ვერასოდეს გაჩნდებოდა.

ასევე ადგილობრივი არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციების დამსახურებაა რომ პანდემიის პირობებში ლგბტქი თემის ყველაზე მოწყვლადი წარმომადგენლებისთვის გამოიყო ჰუმანიტარული დახმარება ისეთი პირველადი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად, როგორიც არის საკვები პროდუქტები, კომუნალური გადასახადები, ბინის ქირა. რომ არა ეს საკმაოდ მცირე, მაგრამ კრიტიკულად საჭირო დახმარება, თემის ყველაზე ღარიბი და დაუცველი წევრები, კარანტინის პირობებში, აღმოჩნდებოდნენ ღია ცის ქვეშ და მოუწევდათ შიმშილი.

კიდევ ერთი წინ გადადგმული ნაბიჯი ეხება ტრანსგენდერი ადამიანისთვის იუსტიციის სამინისტროს მხრიდან საპასპორტო სქესის აღიარებას, როდესაც სქესის აღმნიშვნელი ჩანაწერი შეიცვალა ქირურგიული ოპერაციის შედეგად. აქვე უნდა ითქვას, რომ სტერილიზაციის გარეშე სქესის ჩანაწერის შეცვლა ისევ შეუძლებელია, რაც სამართლებრივად არაადამიანური მოპყრობად ფასდება.

ერთი შეხედვით მნიშვნელოვანი პროგრესი გვაქვს, მაგრამ მეორე მხრივ, ჩემი დაკვირვებით, საქართველოში მცხოვრებმა ლგბტქი თემის წარმომადგენლების უმეტესობამ ჯერ ვერ ვიგრძენით მოცემული ცვლილებების სასიკეთო შედეგები. რათქმაუნდა ფურცელზე შედგენილი რეგულაციების რეალურ ცხოვრებაში გადატანას სჭირდება დრო და შრომა. ასევე ხელისუფლების მხრიდან ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებაზე მონიტორინგი და აქაც არასამთავრობო ორგანიზაციების როლი შეუცვლელია.

თუმცა ყოველივე ზემოხსენებული ძალისხმევა არ არის საკმარისი იმისთვის რომ ქვიარ თემის წარმომადგენლებმა თავი სრულუფლებიან მოქალაქეებად ვიგრძნოთ იმ ქვეყენაში, სადაც ვცხოვრობთ და სახელმწიფო გადასახადებსაც ვიხდით, საიდანაც შემდეგ რიგდება ხელფასები, პრემიები, შემოწირულობები ჩვენი მაგინებლებისთვის და მჩაგვრელებისთვის.

შეიძლება გაიფიქროთ – მეტი რაღა გინდათ? “მეტი” არ გვინდა. გვინდა ზუსტად იმდენი რაც ყველა დანარჩენს აქვს, არც მეტი არც ნაკლები. შევეცდები ავხსნა ის მთავარი დაბრკოლება, რაც ხელს გვიშლის სოციუმში ჰარმონიულად, წარმატებულად ინტეგრირებაში და რაზეც, ჩემი აზრით, დგას ქვიარ თემის ჩაგვრა ზოგადად.

რა არის ეს საძირკველი, რომელიც ქვიარ თემის მიმართ სტიგმას ასაზრდოებს? რა არის ეს საძირკველი, რომლის გარეშეც უცხოს შიშით ნაშენები ციხესიმაგრე ბანქოს სახლივით ჩამოექცევა და ვეღარასოდეს აეგება ახლიდან? რისი გაგება უჭირთ არა მხოლოდ ჰომოფობიურად განწყობილ ადამიანებს, არამედ ქვიარ თემის მხარდამჭერებსაც და ხანდახან თავად თემის წევრებსაც?

ბოლო წლების განმავლობაში თავად ლგბტქი თემის წევრებს და მათ მხარდამჭერებს შორის იმართება დისკუსია იმასთან დაკავშირებით თუ რაში შეიძლება გვჭირდებოდეს საჯარო ღონისძიებები – საჯარო შეკრება თუ მარში. ამ საკითხის გადააზრებას დაეთმო არა ერთი საჯარო მსჯელობა, რა დროსაც გამოხატვის თავისუფლება განხილულ იქნა, ჩემი აზრით, ოდნავ ვიწრო მნიშვნელობით – ძირითადად როგორც ლგბტქი თემის უფლებების ადვოკატირების ინსტრუმენტი, ასე ვთქვათ ხერხი, რომლის გამოყენებით თემს ეძლევა შესაძლებლობა საკუთარი სათქმელი მიიტანოს საზოგადოებასთან და ხელისუფალთან, რომლისგანაც ითხოვს საკანონმდებლო ცვლილებებს თუ კანონის ეფექტურ გამოყენებას.

თუ ადამიანის ან სოციალური ჯგუფის გამოხატვის საჭიროებას დავიყვანთ ასეთ ვიწრო გაგებამდე, მაშინ მართლაც გამოდის რომ აღარ გვჭირდება საკმაოდ დისკომფორტული და სარისკო საჯარო შეკრებების თუ მარშების გამართვა, რადგან საზოგადოებამ უკვე გაიგო ქართველი ქვიარ ადამიანების არსებობის შესახებ – თემი გახდა ხილვადი და ხელისუფლამა გაატარა საკმაოდ საფუძვლიანი საკანონმდებლო რეფორმა ლგბტქი ადამიანების უფლებების დასაცავად.

სწორედ ამ საკითხის მეტად გადააზრება გვჭირდება – რა არის გამოხატვის თავისუფლება ქვიარ თემისთვის? არის ეს მხოლოდ თემის ხილვადობის გაზრდის და პრობლემებზე საუბრის ინსტრუმენტი თუ ამავდროულად არის სტიგმის დაძლევის საშუალება?

წელს 17 მაისთან დაკავშირებით ჩატარებული ონლაინ დისკუსიისას, ქვიარ თემის ერთ-ერთი მხარდამჭერისგან მოვისმინე ასეთი მოსაზრება რომ ლგბტქი თემი სხვა სოციალური ჯგუფებისგან განსხვავებით არის უხილავი თემი და იმისთვის რომ მან საკუთარი უფლებები მოითხოვოს ჯერ ხილვადი უნდა გახდეს და ამას ემხასურება ისეთი საჯარო შეკრება, რომელიც 17 მაისს ჰომოფობიასთან ბრძოლის დღის აღმნიშვნას ეხება. ჩემი აზრით, ქვიარ თემის ნაწილი არის ხილვადი არა მხოლოდ 17 მაისს და არა მხოლოდ ცისარტყელის ფერებიანი დროშით ხელში, არამედ ისედაც. კი რათქმაუნდა არიან არაფემინური გეები და ფემინური ლესბოსელებიც, მაგრამ დანარჩენებმა რა ვქნათ ვისაც ასე ვთქვათ “გვეტყობა” ჩვენი სექსუალური ორიენტაცია თუ გენდერული იდენტობა? ტრანსგენდერმა ადამიანებმა რა ქნან? რა ვქნათ არაბინარული გენდერული იდენტობა ვისაც გვაქვს? ინტერსექს ადამიანებმა? ხშირად ჩვენ ხილვადები ვართ მანამდე სანამ ჩვენ თავადვე გავაცნობიერებთ ჩვენი პიროვნების ამ სხვადასხვა იდენტობებს და პირველად გაგვიჩნდება ვინმეს მიმართ რომანტიული გრძნობები. და სწორედ იმის გამო რომ ამ იდენტობების გარეგნული მახასიათებლები ამოცნობადია გარშემომყოფთათვის გვექმნება საფრთხე ადრეული ბავშვობიდან და ინტერსექს ადამიანებისთვის დაბადების პირველივე დღიდან.

ამიტომ ლგბტქი თემისთვის გამოხატვის თავისუფლება არ არის მხოლოდ უფლებების ადვოკაციის ინსტრუმენტი. საზოგადოება ჩემი პიროვნების გარეგნული მახასიათებლების დამალვას მაიძულებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში და ეს მანგრევს შინაგანად, მისპობს ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობას, მართმევს სიცოცხლეს, ბედნიერი ცხოვრების შესაძლებლობას. ჩემი გამოხატვა ამ შემთხვევაში ჩემი პიროვნების განუყოფელი ნაწილია. და ჩემი პიროვნების აკრძალვაზე გადის ჩემი ჩაგვრა.

თუ ჩვენ გვინდა რომ ქვიარ ადამიანებს არ კლავდნენ, არ ასახიჩრებდნენ, არ აწამებდნენ, არ ტოვებდნენ საარსებო წყაროს გარეშე, მაშინ ჩვენ მხარი უნდა დავუჭიროთ მათ უფლებას იყონ ისინი ვინც არიან საჯარო სივრცეში და წინ აღვუდგეთ მათ ვინც დამალვას აიძულებს.

მოდით ახლა გადავხედოთ გიორგი გახარიას მოღვაწეობას – რამდენად მხარდამჭერი იყო ის ქვიარ თემის გამოხატვის თავისუფლების საკითხში. გიორგი გახარია დაინიშნა შინაგან საქმეთა მინისტრად 2017 წლის ნოემბერში. მას შემდეგ ლგბტქი თემის საჯაროდ შეკრებისა და გამოხატვის თვისუფლების შეზღუდვა დაიწყო სამი მიმართულებით:

ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის მოსპობის მუქარები ლგბტქი აქტივისტების მისამართით; 

ულტრამემარჯვენე ჯგუფების გააქტიურება და აქამდე უპრეცენდენტო დანაშაულებრივი და სრულიად დაუსჯელი საქმიანობა; 

კანონის სხვადასხვა დებულებების გამოყენება ლგბტქი თემის წევრების შეკრებების და გამოხატვის თავისუფლების აკრძავლისთვის, რასაც რუსეთის ფედერაციაში გავრცელებული პრაქტიკის მსგავსად საფუძვლად ედება საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების, ასევე მოქალაქეების ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის უფლებების დაცვის მიზნები. 

ამგვრად, გიორგი გახარიას მოღვაწეობის დროს ლგბტქი ადამიანების უფლებრივი მდგომარეობა რეალურად კი არ გაუმჯობესდა არამედ გაუარესდა.

ჩემი აზრით, ბიძინა ივანიშვილი ცდილობს შეინარჩუნოს ძალაუფლება ქართულ პოლიტიკაში შემდეგი ხერხით – ქართული ოცნება იქნება ორიენტირებული მეტად კონსერვატიულად განწყობილ ამომრჩეველზე, ხოლო გიორგი გახარიას ხელით ის შეეცდება მოიპოვოს იმ ამომრჩეველის ხმები, რომელიც ქართულმა ოცნებამ თავისი ძალადობრივი ქმედებებით და აშკარად დანაშაულებრივი დაჯგუფებების მხარდაჭერით დაკარგა.

მე, კი, როგორც საქართველოში მცხოვრებ ლესბოსელ ქალს, და ლგბტქი თემის აქტიურ წევრს, რომელიც ყოველდღიურად ისმენს ძალადობის ისტორიებს თემის წევრების მხრიდან და პოლიციის უმოქმედობის ისტორიებს, ისღა დამრჩენია მქონდეს ჩვენი ხალხის იმედი, რომ ისინი არ მისცემენ თვალთხარია მოძალადეს უფლებას გააგრძელოს თავისი “მოღვაწეობა” მთლიანად ჩვენი საზოგადოების ინტერესების საწინააღმდეგოდ.

ფოტო ეკუტვნის სააგენტოს ტაო ნიუს

ყოველი თქვენი ზიზღიანი ფრაზის უკან დგას პატარა ბიჭი, რომელსაც “არასაკმარისად კაცური” ქცევების და ბუნების გამო ახლაც, ამ წუთებშიც დასცინიან და თავში წამოარტყამენ – მამა, ძმები, კლასელები და უბნელები. ყოველი თქვენი “ეგენი გარეთ ვერ გამოვლენ” შხამად ეღვრება პატარა გოგოს, რომელიც გრძნობს, რომ განსხვავებულია და ფიქრობს, რომ “რაღაც ჭირს”.

ამ სიძულვილის მორევის უკან დგას ბევრი ადამიანი, რომლებსაც ღირსეული და ბედნიერი კი არა, ჩვეულებრივი, ორდინარული, ტრივიალური ცხოვრების საშუალებას არ ვაძლევთ. რომლებსაც ხშირად საკუთარი მშობლები ჩაგრავენ, ძალადობენ ან “მკურნალობენ”, რომლებიც საყვარელ ადამიანთან ერთად საჯაროდ ვერ ჩნდებიან, რომლებსაც მრავალწლიანი თანაცხოვრების მიუხედავად არანაირი უფლებები არ აქვთ, როგორც წყვილს.

არაადამიანობა და სისასტიკეა ეს სიძულვილი, რა უფლებით ვუშლით საჯაროდ გამოსვლას ადამიანებს, რომლებიც თვლიან, რომ საზოგადოებისთვის რაღაც აქვთ სათქმელი. რამდენი სიძულვილიც უნდა ანთხიოთ, რეალობა არ შეიცვლება და ადამიანის ბუნება და სექსუალობაც იდუმალი და კომპლექსური იქნება. კი, კაცს შეიძლება უყვარდეს კაცი, და ქალს შეიძლება უყვარდეს ქალი, ეს ასეა და ამას ვერავინ და ვერაფერი შეცვლის.

მე მაინც მგონია, რომ მოვა დრო და ეს სიძულვილი სამარცხვინო გახდება. ტრაგიკული ისაა, რომ ეს პროცესი კიდევ ბევრი კარგი ადამიანის ცხოვრებას, ბედნიერებას, ფსიქიკას და სხეულს დაასვამს ტკივილიან დაღს. და რის გამო? მხოლოდ იმის, რომ მათ პატივცემული უმრავლესობისგან განსხვავებულად უყვართ. აი ამ აბსურდში ვიწამლებით წლებია.

(ლევან ბერძენიშვილი – ფილოლოგი, პოლიტიკოსი, რესპუბლიკური პარტიის დამაარსებელი)

უპირველეს ყოვლისა, მინდა გითხრათ, რომ ეს გახლავთ განათლების საკითხი.კანტმა გვასწავლა, რომ გაუნათლებლობა პირადად ჩვენი ბრალია, ჩვენი შიშებისა და მათთან გამკლავების უუნარობის ბრალი.

ვინაა დამნაშავე, რომ ჩვენი მოსახლეობა, საზოგადოება არ აღმოჩნდა იმ დონეზე, რომ 2013 წლის 17 მაისს მშვიდობიან დემონსტრანტებზე დარბევა არ დაეშვა ან, რომ არ სთხოვს ხელისუფლებას უმცირესობების უფლებების დაცვას? სწორედ საზოგადოების ბრალია, რომ ის გაუნათლებელია. ამაში ჩვენ ვერავის დავადანაშაულებთ, – ვერც მეზობლებს, ვერც მშობლებს, ვერც სკოლას, ვერც ქუჩას, ვერც კომკავშირს და ვერც პარტიებს.

უმცირესობა უნდა იყოს დაცული – ამით უნდა იწყებოდეს სწავლა და არა „აი ია“-თი.

ამას ეშველება, რადგან მოდის ახალგაზრდობა, რომელსაც სხვა მოსაზრებები აქვს. მე, როგორც ლექტორი, გეტყვით, რომ სიბნელის პიკი 2006 წელს იყო. ეს გამოღვიძება ნელ-ნელა მოხდება, მაგრამ მანამდე საჭიროა, საზოგადოებამ საქართველოს მთავრობას მოსთხოვოს უმცირესობების დაცვა არსებული კანონების მიხედვით.

მაგრამ მთავრობის წარმომადგენლები თვითონ შინაგანად არ ეთანხმებიან იმ თავიანთ მიღებულ კანონებს, რადგან თავად არიან გაუნათლებლები. საქართველოს პარლამენტმა ანტიდისკრიმინაციული კანონი მიიღო 111 ხმით ნულის წინააღმდეგ. ეს ფარისევლობა იყო, რეალურად ამ კანონს მხარს უჭერდა მხოლოდ 11 ადამიანი. პარლამენტის წევრი, ბატონი შალვა შავგულიძე ხმამაღლა იბრძოდა – ითხოვდა კონსტიტუციაში ქორწინების განმარტების დამატებას. მისნაირ ბნელ პოზიციაზე ყველა პარტიაში მოიძებნება ბევრი ადამიანი. გასაკვირი არც არის, როცა მოსახლეობის ნახევარზე მეტში სიბნელეა.

მაგალითად, თქვენ რომ დაუსვათ კითხვები ირაკლი ღარიბაშვილს, ვერ მიიღებთ იმ პასუხებს, რომლებიც ევროპელ ლიდერებს შეეფერებათ, მიუხედავად იმისა, რომ მას დიპლომი აქვს, სიბნელის თვალსაზრისით ვერ ვხედავ განსხვავებას ღარიბაშვილსა და ვასაძეს შორის. ქვეყანაში პრემიერი უვიცია, პრეზიდენტი უვიცია, პატრიარქია უვიცი, პარლამენტის თავმჯდომარე – უვიცი. ამ მიმართულებით ქვეყანაში ძალიან მძიმე მდგომარეობაა. ახალი მოლაპარაკებების შედეგად, ადამიანის უფლებათა კომიტეტი უნდა გადავიდეს ოპოზიციის ხელში და მე დარწმუნებული ვარ ოპოზიციის ხელშიც იგივე პრობლემები იქნება. აქ საქმე ასე მარტივად არ არის.

როდესაც შსს ლგბტქი ადამიანებს გეუბნებათ – „მე თქვენ ვერ დაგიცავთ, რადგან ისინი (ულტრამემარჯვენე ჯგუფები) მხეცები არიან“, – მათი ეს პასუხიც ფარისევლურია. ხელისუფლება არც აპირებს მათი ქმედებების აღკვეთას, რადგან თავად აფინანსებს მათ და როცა უნდა და სჭირდება, იყენებს. სინამდვილეში არანაირი ულტრამემარჯვენე ძალები არ არსებობს – ეს არის ცენტრალური ძალები, სახელისუფლებო ძალები.

მე ვერ გეტყვით, რომ ახლო მომავალში ხელისუფლებაში მოვა ისეთი ძალა, რომელიც გულწრფელად იქნება უმცირესობების დამცველი. თუმცა პოლიტიკაში მყოფ ადამიანებს ვითარება აიძულებთ, სხვანაირად მოიქცნენ. ამას დასავლეთთან უფრო მეტი სიახლოვეც გამოიწვევს. ზოგადად კი, უმცირესობების დამცველები უმცირესობაში არიან.

რაც შეეხება 17 მაისს დაწესებულ ოჯახის სიწმინდის დღეს, უნდა ითქვას, რომ ამ თვალსაზრისით, ყველაზე უფრო გაუნათლებელი ფიგურაა საქართველოს ეკლესიის მესაჭე. ოჯახის სიწმინდეზე ლაპარაკობს და თავის ოჯახში ვერ მოუგვარებია, საპატრიარქოს წარმომადგენლები ერთმანეთზეც ძალადობენ, ერთმანეთს ხელით ეხებიან, დედას აგინებენ. რელიგია დიდი ხანია მოკვდა. მეცხრამეტე საუკუნიდან მკვდარი ორგანო გველაპარაკება. ეს ჩემი პირადი აზრია, რა თქმა უნდა, სხვას შეუძლია, სხვა აზრი ჰქონდეს. მათ უფლება აქვთ, იყვნენ რელიგიურები, როგორც უნდათ, ისე იფიქრონ, მაგრამ ძალადობის უფლება არ აქვთ. ჩვენ ხომ არ ვთხოვთ, შეგვიყვარონ; ამ საზოგადოებაში ვასაძის ადგილიცაა, ამ სულელის, რომელსაც ეშინია, პროპაგანდის გამო არ დაკარგოს მამაკაცობა.

მიუხედავად ამისა, ჩვენ ვერ დავუშლით ვერც ვასაძეს, ვერც საპატრიარქოს, როცა უნდა, რომელ დღესაც უნდა, რაც უნდა, ის დანიშნონ და აღნიშნონ, თუ კანონს დაიცავენ და მშვიდობიანად შეიკრიბებიან. ამავდროულად, ლგბტქი თემს უნდა ჰქონდეს აზრის გამოხატვის საშუალება, არავინ უნდა უშლიდეს ამაში ხელს. ამისთვის ჯერ საბრძოლველი გვაქვს და მე ვიბრძვი ჩემს სტუდენტებთან ერთად – სამ სასწავლებელში ვასწავლი და ყველგან ამ საკითხს ღიად ვაყენებ. ნებისმიერ საკითხს, ზოგადად ეს ეხება ეკლესიას თუ უმცირესობებს, უნდა გაეცეს პასუხი. ადამიანი უმთავრესი ღირებულებაა.

დარწმუნებული ვარ, ვასაძეები და ასეთი ძალები ისევ გამოჩნდებიან, როგორც კი იქნება პრაიდის ჩატარების მცდელობა. ამიტომ, მე მიმაჩნია, რომ პრაიდის ჩატარებით დაინტერესებული პირები მუდმივად უნდა ატარებდნენ ამ ღონისძიებას. თუ დარბევაა, იყოს დარბევა, უნდა დავღალოთ თავიანთ ძალადობაში. საზოგადოებას მოუწევს ამის ატანა. უნდა აგვიტანონ სხვადასხვა უმცირესობები. მე ვარ ლიბერალიზმის მომხრე და ვარ უმცირესობაში. უმცირესობაშია ლიბერალიზმი ყველა ქვეყანაში, ინგლისშიც არიან ჰომოფობები და საფრანგეთშიც.

გახსნილობა და ლაპარაკია საჭირო. ფაქტობრივად მოწამეობრივ გზაზეა საუბარი, რადგან თავის დროზე რელიგიაც, რომელიც ახლა ასე საშიშია, იმავე დღეში იყო. რელიგიური ადამიანები დევნის მიუხედავად ცდილობდნენ, არ დამალულიყვნენ, არ დაემალათ საკუთარი იდენტობა. დამალული იდენტობა არის საშიში, რადგან არაფერს იძლევა. ჩვენ არ უნდა გვეშინოდეს, არ უნდა გვრცხვენოდეს, მაგრამ მესმის, რომ ეს ადვილი არ არის.

ასევე საჭიროა მეტი სოლიდარობა. თბილისი, რომელსაც ნაკლებად უჭირს ამ მხრივ, უნდა ეხმარებოდეს რეგიონებს. საერთოდ დიდი პროექტები და ამბები არის ცენტრისთვის. გასაგებია, რომ ადამიანი რეგიონში ვერ გრძნობს თავს დაცულად. ჩვენ განათლება რეგიონებში უფრო მეტად უნდა ჩაგვქონდეს, ვუხსნიდეთ, რომ ეს ყველამ გამოიარა. რეგიონებს სჭირდება მეტი დახმარება, იქ მცხოვრებ ლგბტ თემის წევრებს მეტი –მხარდაჭერა. უნდა ვუთხრათ, რომ მათ გვერდით ვდგავართ.ჰომოფობებს უყვართ ტაბურეტკებით ბრძოლა, ჩვენ არგუმენტებით უნდა ვაჯობოთ, რადგან არგუმენტებით უსუსურები არიან.

ლგბტქ იდენტობის პოლიტიკა თუ ქვიარ პოლიტიკა?

ჩვეულებრივ, ქვიარ თემისთვის დამახასიათებელია განსხვავებული პერსპექტივები, მიდგომები და მოქმედების სტრატეგიები. თეორიული თუ პრაქტიკული მიმართულების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი განმასხვავებელი ხაზი იდენტობის პოლიტიკისა და ქვიარ პოლიტიკის შეპირისპირებაა. ორივე სახის სტრატეგიას საკმაოდ ძლიერი და მნიშვნელოვანი თეორიული და პრაქტიკული ისტორია აქვს. მიუხედავად ამისა, საქართველოს კონტექსტში, სადაც აქტივისტებსაც ხშირად არაკოოპერაციულ და აგრესიული კონკურენციის პირობებში გვიწევს მუშაობა, ჩნდება შესაძლებლობები, რომ აღნიშნული სტრატეგიული მიდგომები რადიკალიზდეს და პოლარიზაციის კიდევ ერთ ღერძად იქცეს. მოცემული სტატია მიზნად ისახავს, განმარტოს და შეადაროს ერთმანეთთან „იდენტობის პოლიტიკა“ და „ქვიარ პოლიტიკა“, წარმოაჩინოს თითოეული მათგანის „ძლიერი მხარეები“ ანუ პოზიტიური მახასიათებლები, ისევე როგორც, მათი თანმხლები რისკები. გარდა ამისა, სტატიაში ვეცდები ვუპასუხო კითხვებს: ა) როგორ ხდება პრაქტიკაში ამ მიდგომების ერთმანეთთან შეთავსება; ბ) როგორი შეიძლება იყოს ამ მიდგომებს შორის სასურველი ურთიერთმიმართება.

მეთოდოლოგია

ამ სტატიაზე მუშაობისას, ერთი მხრივ, ვეყრდნობი თეორიულ ტექსტებს, კერძოდ, იდენტობის პოლიტიკის თეორიას და ქვიარ თეორიას. მეორე მხრივ, ჩემი ანალიზი ასევე ეფუძნება სათემო ცხოვრებაში ჩართულობის გამოცდილებებსა და შესაბამის დაკვირვებებს. ამ კონტექსტში ასევე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აქტივისტური ჯგუფების კულტურა და პოლიტიკა, ვინაიდან ეს ჯგუფები „თემის ლიდერების“ პოზიციაში გვევლინებიან და სხვადასხვა მიდგომისა და სტრატეგიის მთავარ მამოძრავებელ ძალას წარმოადგენენ.

 როგორ გვესმის „იდენტობა“ და „ქვიარი?“

პირველ რიგში, განვმარტავ იმ მნიშვნელობებს, რომელიც „იდენტობას“ და „ქვიარს“ ენიჭება. „იდენტობა“ აღნიშნავს სოციალურ ჯგუფთან მიკუთვნებულობას, რომელთანაც ინდივიდს საერთო გამოცდილებები აერთიანებს. თუმცა იდენტობის პოლიტიკის შემთხვევაში, ეს ვერ იქნება ნებისმიერი სოციალური ჯგუფი; თეორიტიკოსები ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, რომ ეს ჩაგრული სოციალური ჯგუფია. ჩაგრულ სოციალურ ჯგუფს წარმოადგენენ ისინი, ვინც არ შეესაბამება კულტურულად დომინანტურ ნორმებს და ჯგუფის წევრობის საფუძველზე სტრუქტურულ და სისტემურ ჩაგვრას ექვემდებარება. გლობალურად, კულტურულად დომინანტური ნორმა თეთრკანიანი, ჰეტეროსექსუალი, ჯანმრთელი სხეულის მქონე კაცია. შესაბამისად, მაგალითად, ქალები, ლგბტქ თემი, არათეთრკანიანები, შშმ პირები ჩაგრულ სოციალურ ჯგუფებს წარმოადგენენ. თითოეულ ამ ჯგუფს შეუძლია იდენტობის პოლიტიკის სუბიექტი გახდეს. იდენტობის პოლიტიკა მიზნად ისახავს არა უბრალოდ „განსხვავების“ აღნიშვნას, არამედ იმ მჩაგვრელი პირობების ცვლილებას, რომელშიც სხვადასხვა სოციალური ჯგუფები იმყოფებიან.

„იდენტობა“ აღნიშნავს ჩაგრულ სოციალურ ჯგუფთან მიკუთვნებულობას, ამის საფუძველზე თვითგანსაზღვრას და ამის პოლიტიზაციას. ამგვარი იდენტობის პოლიტიკა მიზნად ისახავს არა უბრალოდ „განსხვავების“ აღნიშვნას, არამედ მჩაგვრელი პირობების ტრანსფორმაციას (ზერილი 2016).

იდენტობის პოლიტიკური ფორმაციები, როგორც წესი, მიზნად ისახავს კონკრეტული მარგინალიზებული ჯგუფის პოლიტიკური თავისუფლების უზრუნველყოფას. ამ ჯგუფის წევრები თავისი გასხვავებულობის გააზრებას განამტკიცებენ, რითიც უპირისპირდებიან დომინანტურ განსაზღვრებებს და მიზნად ისახავენ თვითგანსაზღვრას (ჰეიესი 2020).

როგორც აღვნიშნეთ, ლგბტქ (ან ქვიარ) თემი ერთ-ერთი ჩაგრული სოციალური ჯგუფია, შესაბამისად, მას შეიძლება ჰქონდეს თავისი იდენტობის პოლიტიკა, რომელიც ჩაგვრის გადალახვას და თემის წევრების ემანსიპაციას ესწრაფვის. თუმცა მეორე მხრივ, ქვიარ თეორიტიკოსები გვთავაზობენ „ქვიარობის“ განსაზღვრას როგორც არა უბრალოდ განსხვავებული ჯგუფის წევრობად, არამედ პოლიტიკურ და ფილოსოფიურ პერსპექტივად. ამ კონტექსტში ქვიარობა განსაკუთრებული სოციალური პოზიციაა, რომელიც შესაძლებელს ხდის არსებული სისტემის მრავალმხრივი და ფუნდამენტური უსამართლობის დანახვას. სოციალური ჯგუფების ჩაგვრის ხარისხი და მასშტაბი განსხვავებულია, მარტივად რომ ვთქვათ, ზოგი მეტად ჩაგრულია, ზოგი ნაკლებად. ზოგიერთი ჯგუფი შესაძლებელია მარტივად ასიმილირდეს სისტემაში რამდენიმე „სისტემური ხარვეზის“ გასწორების შემდეგ, ამიტომ იდენტობის პოლიტიკა ზოგჯერ რეფორმატორულ და ასიმილაციონისტურ პოლიტიკასთან ასოცირდება. „ქვიარობის“ შესაძლო დაპირისპირება „იდენტობის პოლიტიკასთან“ იქიდან მომდინარეობს, რომ ქვიარობა გააზრებულია ანტისისტემურობად და შესაბამისად, ქვიარ პოლიტიკა არა სისტემის კორექტირებას, არამედ მის ფუნდამენტურ გარდაქმნას ესწრაფვის.

ყოველმა ინდივიდმა, რომელიც მიდის ქვიარად თვითიდენტიფიკაციამდე, იცის, რომ მისი სტიგმატიზაცია განპირობებულია გენდერით, ოჯახით, ინდივიდუალური თავისუფლების ცნებებით, სახელმწიფოთი, საჯარო გამოსვლებით, მომხმარებლობითა და სურვილით, ბუნებითა და კულტურით, მომწიფებით, რეპროდუქციული პოლიტიკით, რასობრივი და ნაციონალური ფანტაზიით, კლასობრივი იდენტობით, სიმართლითა და ნდობით, ცენზურით, ინტიმური ცხოვრებითა და სოციალური დემონსტრაციით, ტერორითა და ძალადობით, ჯანდაცვით, სხეულის ფლობის ღრმა კულტურული ნორმებით. ქვიარად ყოფნა ამ თემებთან მუდმივ, თუმცა ყოველთვის შედეგიან ბრძოლას გულისხმობს, ლოკალურად და თანდათან (მაიკლ უორნერი, “ქვიარ პლანეტის შიში”).

იდენტობის პოლიტიკა და ქვიარ პოლიტიკა: ძირითადი მახასიათებლები და თანმხლები რისკები

შეგვიძლია გამოვყოთ იდენტობის პოლიტიკისა და ქვიარ პოლიტიკის რამდენიმე პოზიტიური მახასიათებელი და თანმხლები რისკები.

როგორც აღინიშნა, იდენტობის პოლიტიკისთვის დამახასიათებელია ჯგუფის განსხვავებულობის ხაზგასმა, ამის საფუძველზე კი შესაძლებელი ხდება ჯგუფის თვითგანსაზღვრა და უფლებებისთვის ბრძოლა. შესაბამისად, იდენტობის პოლიტიკაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება რეპრეზენტაციას. ჯგუფის – ამ შემთხვევაში, ქვიარ თემის – წევრი წარმოგვიდგება სპეციფიკური იდენტობის მატარებლად, ის საუბრობს ან მოქმედებს ჯგუფის სახელით და ჯგუფის რეპრეზენტაციისთვის. ლგბტქ იდენტობის პოლიტიკისთვის ასევე მნიშვნელოვანია „ქამინგ აუთი“ (გამოსვლა) და ხილვადობის პოლიტიკა. ქვიარ თემი, სხვა სოციალური ჯგუფებისგან განსხვავებით, „ფარული“ სოციალური ჯგუფია, სწორედ ამიტომ მის წევრებს სხვადასხვა სოციალურ წრესა და კონტექსტში „ქამინგ აუთი“ ესაჭიროებათ. „ქამინგ აუთს“ ინდივიდისთვის სხვადასხვა პირადული და პოლიტიკური მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს. იდენტობის პოლიტიკის კონტექსტში „ქამინგ აუთი“ არის განსხვავების აღიარებისა და უფლებებისთვის ბრძოლის საფუძველი და წინგადადგმული ნაბიჯი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ქვიარ თემს არ შეუძლია, აწარმოოს იდენტობის პოლიტიკა „ქამინგ აუთების“ და ხილვადობის პოლიტიკის გარეშე.^[1] იდენტობის პოლიტიკის ნაწილია ასევე ჯგუფისთვის მნიშვნელოვან უფლებებზე – ლგბტქ უფლებებზე – მუშაობა და კანონმდებლობაში კონკრეტული ცვლილებების ადვოკატირება. ლგბტ უფლებები მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა დისკრიმინაციის აღმოფხვრა, გენდერის სამართლებრივი აღიარება, ტრანსსპეციფიკური ჯანდაცვა, ერთნაირსქესიანთა ქორწინება ან სამოქალაქო პარტნიორობა და სხვა.

იდენტობის პოლიტიკის აღნიშნულ პოზიტიურ მახასიათებლებთან ერთად შეგვიძლია განვიხილოთ შესაბამისი რისკებიც. მაგალითად, ფოკუსი ჯგუფის განსხვავებულობაზე ქმნის რისკს, რომ ჯგუფი ჩაიკეტება საკუთარ თავში და მოახდენს სხვა სოციალური ჯგუფების იგნორირებას. რეპრეზენტაცია და ხილვადობის პოლიტიკა ახალისებს მომხმარებლურ კულტურას და ზრდის ჯგუფის დამოკიდებულებას მედიაზე. რეპრეზენტაციის, განსხვავების გამოკვეთის და თვითგამოხატვისთვის ჯგუფს ესაჭიროება გარკვეული სივრცეები და პროდუქტები, სწორედ ამიტომ, ის ზრდის მოხმარებას. ხილვადობის პოლიტიკაში არსებითი მნიშვნელობა აქვს ჯგუფის გამოჩენას სხვადასხვა სივრცეში, მათ შორის, მედია-საშუალებების გამოყენებით, რაც ქმნის რისკს, რომ ჯგუფი მეტისმეტად გახდება დამოკიდებული მედიაზე, რომელიც მისთვის გარეშე აქტორს წარმოადგენს. გარდა ამისა, ჰომოფობიურ საზოგადოებებში „ქამინგ აუთი“ და ხილვადობის პოლიტიკის აქტივობები სარისკო ქცევაა. „ქამინგ აუთმა“ შესაძლოა თემის წევრები მოწყვლადი გახადოს ძალადობისა და ექსკლუზიის მიმართ. დაბოლოს, ჯგუფის უფლებებისთვის ბრძოლამ და შესაბამისმა მუშაობამ შესაძლოა ჩაგვრების კომპლექსურობისა და ინტერსექციის (გადაკვეთის) უგულებელყოფა გამოიწვიოს – იდენტობის პოლიტიკის სტრატეგია პოტენციურად შეიძლება ადამიანის უფლებების ვიწრო ჩარჩოში ჩაიკეტოს.

რაც შეეხება ქვიარ პოლიტიკას და მის პოზიტიურ მახასიათებლებს: შეიძლება ითქვას, რომ ქვიარ პოლიტიკას ახასიათებს არა უბრალოდ ჯგუფის კონკრეტული უფლებებისთვის, არამედ სისტემის ფუნდამენტური ტრანსფორმაციისთვისბრძოლა; ამავდროულად, ქვიარ პერსპექტივა უფრო თვითკრიტიკულია და სვამს ისეთ კითხვებს, როგორიცაა: „საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლის პროცესში სხვას ხომ არ ვაზიანებ?“ ქვიარ პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი ფენომენია აფექტი. აფექტის თეორია „აფექტს“ სხვადასხვა მნიშვნელობას ანიჭებს, თუმცა ამ შემთხვევაში, „აფექტში“ მოვიაზრებ გაუცნობიერებელი სხეულებრივი შეგრძნებებისა და გაცნობიერებული ემოციების ერთობლიობას. რეპრეზენტაციისგან განსხვავებით, სადაც მოვლენების აღქმა ვიზუალურად ან სმენით ხდება, აფექტის ველში მნიშვნელობა ენიჭება აღქმას შეგრძნებების და ემოციების საშუალებით, შეხებას, მოძრაობას და ა.შ.^[2] გარდა ამისა, ქვიარ პოლიტიკისთვის დამახასიათებელია ინტერსექციური მიდგომა და სწრაფვა კოალიციური მუშაობისკენ. ინტერსექციურობა ითვალისწინებს ჩაგვრების მრავალფეროვნებას, მათ შესაძლო გადაკვეთებს და გადაკვეთების შედეგად შექმნილ სპეციფიკურ პირობებს. ინტერსექციური მიდგომა ასევე განაპირობებს სენსიტიურობას სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის მჩაგვრელი პირობებისა და შესაბამისი ბრძოლების მიმართ. ეს მიდგომა საფუძველს უქმნის იმგვარ ნორმატიულობას, რომელიც სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის მიერ ერთმანეთის ჩაგვრას აღიარებისა და ურთიერთსოლიდარული ქმედებებისკენ არის მოწოდებული. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, გასაკვირი არ არის, თუ ვიტყვით, რომ ქვიარ პოლიტიკა არ შემოიფარგლება ლგბტქ უფლებებისთვის ბრძოლით და მოიცავს სხვადასხვა მიზნებისთვის მუშაობას ან მხარდაჭერას, როგორიცაა მაგალითად, ქალთა უფლებები, შრომის უფლებები, გარემოს დაცვა და სხვა.

ქვიარ პოლიტიკას თავისი თანმხლები რისკებიც აქვს. მაგალითად, სისტემის ფუნდამენტური გარდაქმნის სურვილი ინდივიდებს რთული გამოწვევების წინაშე აყენებს, ხოლო თვითკრიტიკული მიდგომები ანელებს და აფერხებს გარკვეულ ეფექტიან ქმედებებს. ყოველივე ამან შესაძლოა იმედგაცრუება, აპათია და ნიჰილიზმი გამოიწვიოს. ქვიარ პოლიტიკის აქცენტი აფექტსა და ემოციაზე შეიცავს რისკს, რომ გამრავლდება ნეგატიური აფექტი, რაც თავის მხრივ ხელს უწყობს ემოციურ „გადაწვას“ და აპათიის კიდევ ერთ საფუძვლად იქცევა. ინტერსექციური მიდგომისა თუ კოალიციური მუშაობის მეთოდის გამოყენებისას ქვიარ პოლიტიკა შეიძლება მეტისმეტად დისტანცირდეს „ქამინგ აუთისგან“ და სხვადასხვა მიზნისთვის „არახილვადად“ მუშაობას მიანიჭოს უპირატესობა. ამ ტენდენციის თანმხლები რისკი კარიერიზმი და ნეოლიბერალური სუბიექტურობის წინწამოწევაა – ამ კონტექსტში ინდივიდი ჰომოფობიური საზოგადოებისთვის საძულველ ლგბტქ იდენტობებს/თემს ემიჯნება და მნიშვნელობას ანიჭებს მხოლოდ პირად კარიერულ წინსვლასა და „წარმატებას“. დაბოლოს, ბევრი სხვადასხვა მიზნისთვის ერთდროულად მუშაობამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს ეგოცენტრული პერსპექტივის ჩამოყალიბებას, რომელიც საკუთარი განსაკუთრებულობის შეგრძნებას ეფუძნება. აქ თანმხლები რისკია პარანოიაც – ის, რასაც ქვიარ თეორიტიკოსი ივ კოსოვსკი სეჯვიკი „პარანოიდულ წაკითხვას“ უწოდებს; პარანოიდული ხედვით, მხოლოდ „ნამდვილმა ქვიარებმა“ იციან რა არის სწორი, ყველა გარეშე აქტორი კი (მათ შორის, პოტენციური მხარდამჭერები) წარმოდგენილია საშიშ ძალად, რომელიც ქვიარებს სწორი გზიდან ააცდენს ან ქვიარ პოლიტიკას ბოროტად გამოიყენებს. პარანოიდული ჩიხიდან ვერგამოსვლის შემთხვევაში ქვიარ პოლიტიკა თვითდესტრუქციული ხდება.

იდენტობის პოლიტიკა და ქვიარ პოლიტიკა: სასურველი ურთიერთმიმართება

როგორც ვხედავთ, ორივე მიდგომას გააჩნია თავისი ძლიერი და სუსტი მხარეები. ამ კონტექსტში სუბიექტების იმგვარი პოლარიზაცია, რომელიც ერთი რომელიმე მიდგომის ცალსახა უპირატესობას ამტკიცებს, არარელევანტურია და შესაძლოა, განხილული რისკების ხორცშესხმის კიდევ ერთ ფორმად განვიხილოთ. შესაბამისად, მოცემულ სტატიაში არ ვინტერესდები იმით, თუ რომელი მიდგომაა უპირატესი, არამედ ვსვამ შემდეგ კითხვებს: ა) როგორ ხდება პრაქტიკაში ამ მიდგომების ერთმანეთთან შეთავსება? ბ) როგორი შეიძლება იყოს ამ მიდგომებს შორის სასურველი ურთიერთმიმართება?

საქართველოში უკვე რამდენიმე ქვიარ ორგანიზაციაა. შეიძლება ითქვას, რომ ზოგი მათგანი უფრო იდენტობის პოლიტიკის სტრატეგიით მუშაობს, ზოგი კი – ქვიარ პოლიტიკის სტრატეგიით. მიუხედავად ამისა, ჩემი აზრით, თითოეული ორგანიზაციის მუშაობაში იკვეთება იდენტობის პოლიტიკისა და ქვიარ პოლიტიკის ერთგვარი სინთეზი. მაგალითად, ყველა არსებული ორგანიზაცია რაიმე ფორმით ჩართულია ლგბტქ უფლებების ადვოკატირებაში ან/და ლგბტქ საკითხების შესახებ ცნობიერების ამაღლებაში. მეორე მხრივ, ვფიქრობ, ყველა ორგანიზაცია იზიარებს ინტერსექციურ მიდგომას და სხვადასხვა ფორმით მუშაობს სოციალურ ჯგუფებს შორის სოლიდარობის განვითარებისთვის. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ორგანიზაციებისა და აქტივისტების აქტივობები არ არის დაცლილი არც იდენტობის პოლიტიკისა და არც ქვიარ პოლიტიკის მახასიათებლებისგან.

იმ შემთხვევაში, თუ უარს ვამბობთ იდენტობის პოლიტიკისა და ქვიარ პოლიტიკის რადიკალურ შეპირისპირებაზე, ლოგიკურია, ისინი განვიხილოთ ურთიერთშემავსებელ ან/და ურთიერთდამაბალანსებელ მიდგომებად. სასურველია, ორივე მიდგომის ძლიერი მხარეების წინწამოწევა გამოყენებული იქნას იმ თანმხლები რისკების გასანეიტრალებლად, რომელიც მეორე მიდგომას ახასიათებს. ამას ხელს შეუწყობს როგორც რისკების აღიარება და მათი მონიტორინგი, ასევე აქტივისტურ ჯგუფებს შორის მეტად კოოპერაციული მიდგომისა და მუშაობის ჩამოყალიბება.

ბიბლიოგრაფია

 თბილისი პრაიდი. 2020. „ხილვადობის პოლიტიკა – დისკუსიების სერია.“ https://www.facebook.com/watch/?v=2954006818060190

პუარი, ჯასბირ. „ქვიარ დრო, ქვიარ კრებულები.“ https://platforma.ge/?p=2948

სოზაშვილი, თამაზ. 2020. „აქტივისტური პერსპექტივა: გამოცდილება, ბრძოლა და დებატები ბრძოლის სტრატეგიებზე.“ https://tbilisipride.ge/ka-GE/News/Details/57

უორნერი, მაიკლ. „შესავალი: ქვიარ პლანეტის შიში.“ http://www.equality.ge/2660

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი. 2020. ქვიარ გრძნობები – თარგმანების კრებული. https://ge.boell.org/ka/2021/01/21/kviar-grdznobebi

 Heyes, Cressida. 2020. “Identity Politics.” The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta. https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/identity-politics/

 Sedgwick, Eve Kosofsky. 2003. “Paranoid Reading and Reparative Reading, or, You’re so Paranoid, You Probably Think this Essay is about You.” In Touching Feeling: Affect, Pedagogy, Perfomativity. Durham: Duke University Press.

Zerilli, Linda M.G. 2016. “Politics.” In The Oxford Handbook of Feminist Theory, eds. Lisa Disch and Mary Hawkesworth, 631-650. New York: Oxford University Press.

სტატიის ავტორი აია ბერაია

გენდერის მკვლევარი, ლგბტ აქტივისტი, თბილისი პრაიდის წევრი

^[1] ქართულ კონტექსტში ხილვადობის პოლიტიკის მნიშვნელობის შესახებ შეგიძლიათ იხილოთ „თბილისი პრაიდის“ ორგანიზებული დისკუსია: https://www.facebook.com/watch/?v=2954006818060190; ასევე, აქტივისტ თამაზ სოზაშვილის სტატია „აქტივისტური პერსპექტივა: გამოცდილება, ბრძოლა და დებატები ბრძოლის სტრატეგიებზე,“ https://tbilisipride.ge/ka-GE/News/Details/57

^[2] აფექტის შესახებ მეტი შეგიძლიათ წაიკითხოთ ჯასბირ პუარის სტატიაში „ქვიარ დრო, ქვიარ კრებულები,“ https://platforma.ge/?p=2948; ასევე, კრებულში „ქვიარ გრძნობები,“ https://ge.boell.org/ka/2021/01/21/kviar-grdznobebi