უძველესი ანტიკური ტრაგედია, მეორე მსოფლიო ომის დროინდელი დიდი ბრიტანეთი, შორეული ინდოეთი და  გასული საუკუნის 70-იანი წლების როკ-ენროლის ჰანგებით გაჟღენთილი ნიუ იორკი — გთავაზობთ 5 წიგნს ქართულ ენაზე, რომელშიც ქვიარ თემატიკა სხვადასხვა კუთხით არის წარმოჩენილი და კიდევ ერთხელ გვაჩვენებს იმ სირთულეებს, რომლის წინაშეც ლგბტქ+ ადამიანები სხვადასხვა დროს აღმოჩენილან.

სიმღერა აქილევსზე — მადელინ მილერი

სიმღერა აქილევსზე მადელინ მილერის სადებიუტო რომანია, რომელიც ქართულ ენაზე სულ რამდენიმე თვის წინ ითარგმნა  (მთარგმნელი: სალომე ჩიტაძე). როგორც ავტორი ამბობს, წიგნის დაწერის იდეა მას შემდეგ გაუჩნდა, რაც დედამ ჰომეროსის ილიადა წაუკითხა. მართლაც, 2011 წელს გამოცემული რომანი ილიადას ერთგვარი ადაპტაციაა. მთხრობელი პატროკლესია, რომელსაც რომანტიკული გრძნობები აქვს ტროას ომის გმირის, აქილევსის მიმართ.

მედელინ მილერი 44 წლის ამერიკელი ავტორია, რომელმაც ბრაუნის უნივერსიტეტი დაამთავრა და შემდეგ მრავალი წლის განმავლობაში მუშაობდა მასწავლებლად, ავტორს სულ ორი რომანი: სიმღერა აქილევსზე და კირკე ეკუთვნის. ორივე რომანი ძველ ბერძნულ მითოლოგიას ეფუძნება და მკითხველს ახალი პერსპექტივიდან სთავაზობს უკვდავი გმირების თავგადასავლებს.

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა — რობერტ მუზილი

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა ავსტრიელი ავტორის და ფილოსოფოსის, რობერტ მუზილის პირველი რომანია, რომელიც 1906 წელს გამოიცა. წიგნი აღმზრდელობითი ჟანრის ლიტერატურას განეკუთვნება და გვიამბობს ახალგაზრდა კაცის მცდელობის შესახებ, იპოვოს საკუთარი გზა და მორალური ღირებულებები ძალადობრივ სამყაროში.

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვაში მოქმედება ბიჭების სკოლა-ინტერნატში ვითარდება და ცენტრალურ ფიგურად ტერლესი გვევლინება, რომელსაც უჭირს მშობლებისგან მოშორებით, უცხო გარემოში ადაპტირება. ლიტერატურის ბევრი მკვლევრის აზრით, სადებიუტო რომანი ავტორის ადრეულ წლებს ეფუძნება, თუმცა მუზილი სიცოცხლის ბოლომდე უარყოფდა ამ ფაქტს. ამასთან, რომანი შეიძლება ერთგვარ წინასწარმეტყველებადაც მივიჩნიოთ, სადაც ფაშიზმის დაბადება და აღზევება წინასწარ არის განჭვრეტილი.

ბრაიდსჰედში დაბრუნება — ივლინ ვო

ბრაიდსჰედში დაბრუნება ივლინ ვოს 1945 წელს გამოცემული რომანია, რომელიც დღეს ბრიტანული ლიტერატურის კლასიკად არის მიჩნეული და რომლის მიხედვითაც სხვადასხვა დროს არაერთი კინო, რადიო თუ სატელევიზიო ადაპტაცია იხილა მაყურებელმა. წიგნში მთხრობელად ჩარლზ რაიდერი გვევლინება, რომელიც მრავალი წლის შემდეგ ოქსფორდში სწავლისას გადახდენილ თავგადასავალს იხსენებს და კიდევ ერთხელ, ამჯერად მოგონებებით უბრუნდება სებასტიანს ფლაიტს და მის ოჯახს, რომლებმაც მთლიანად შეცვალეს წიგნის პროტაგონისტის ცხოვრება. წიგნი ქართულად ლალი ყუშიტაშვილმა თარგმნა.

ივლინ ვო ბრიტანელი რომანისტი, ბიოგრაფი და ლიტერატურის კრიტიკოსი იყო, რომელსაც დღესდღეობით მკითხველთა უმეტესობა სწორედ ამ რომანით იცნობს. წიგნი არაერთხელ გამხდარა დავის საგანი. მათ შორის, როცა 2004 წელს ალაბამას შტატის მკვიდრმა კანონმდებელმა საკანონმდებლო ორგანოს მიმართა მოთხოვნით, რომ სასკოლო პროგრამიდან და ბიბლიოთეკებიდან ამოეღოთ ყველა ის წიგნი, რომელიც შეიცავდა ქვიარ პერსონაჟებს, სიაში იყო ივლინ ვოს ბრაიდსჰედში დაბრუნებაც.

უბრალოდ ბავშვები — პატი სმიტი

1967 წელს 21 წლის ასაკში ლეგენდარულმა ამერიკელმა მომღერალმა, პოეტმა და მხატვარმა, პატი სმითმა მშობლიური ქალაქი დატოვა და ბედის საძიებლად ნიუ-იორკში გაემგზავრა. სწორედ მანჰეტენზე, ერთ-ერთი წიგნის მაღაზიაში მუშაობისას გაიცნო ფოტოგრაფი რობერტ მეპლთორპი. წყვილის მოულოდნელმა შეხვედრამ სამუდამოდ შეცვალა ორი ახალგაზრდა არტისტის ცხოვრება და სამუდამოდ დააკავშირა მათი ბედი ერთმანეთთან.

პატი სმიტის მემუარები გასული საუკუნის 60-80-იანი წლების ნიუ-იორკზე, როკ-ენროლის აღმავლობის ხანაზე და სექსუალურ რევოლუციაზე გვიამბობს, რომელსაც ფონად სიყვარულის ამაღელვებელი ისტორია გასდევს. წიგნში ვის ან რას აღარ შეხვდებით: ჯენის ჯოპლინს, ჯიმი ჰენდრიქს, სასტუმრო ჩელსის, ენდი ვორჰოლს და სხვა ლეგენდარულ სახელებს, რომლებმაც ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს ხელოვნების უახლეს ისტორიაში. უბრალოდ ბავშვები ქართულად ანა და ბიძინა მაყაშვილებმა თარგმნეს.

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო — არუნდატი როი

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო 2017 წელს გამოცემული რომანია, რომელიც ინდოელ ავტორს, პოლიტიკურ აქტივისტს და პუბლიცისტს, არუნდატი როის ეკუთვნის. რომანში მოქმედება მრავალი წლის განმავლობაში, მრავალ ლოკაციაზე ვითარდება და ცენტრალურ გმირებს შორის ვხვდებით ინტერსექს ჰიჯრას, ანჯუმს. მკითხველი სწორედ მისი გაცნობით იგებს ინდოეთის ბობოქარი და წინააღმდეგობებით სავსე უახლესი ისტორიის შესახებ.

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო ინდოელი მწერლის მეორე რომანია, რომელსაც მკითხველი 20 წლის განმავლობაში ელოდა. წიგნი ქართულად თამარ ჯაფარიძემ თარგმნა. წვრილმანების ღმერთის ავტორი რომანში არ ერიდება თავისი პოზიციების დაფიქსირებას და ინდოეთში განვითარებულ მოვლენებზე დაუფარავად, შელამაზების გარეშე თხრობას. თუმცა ამ ყველაფერს მიღმა მკითხველი მაინც ხედავს ავტორის უსაზღვრო სიყვარულს ინდური კულტურის, ენისა და ხალხის მიმართ.

ფინელი საბავშვო მწერალი, ილუსტრატორი, მხატვარი და კომიქსების ავტორი, ტუვე იანსონი გარდაცვალების შემდეგ ქვიარ ადამიანებისთვის განსაკუთრებით ძვირფას შემოქმედად იქცა. ამის მიზეზი ავტორის უშიშარი ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებები და ფასდაუდებელი შემოქმედებაა, რომელშიც ქვიარ გამოცდილებების დანახვაც შეიძლება. ის აქტივიზმში ჩაბმული არასდროს ყოფილა, მაგრამ საკუთარი ცხოვრება აქცია დემონსტრაციად.

იანსონი ამბიციური მხატვარი და ილუსტრატორი, საბავშვო გრაფიკული ნაწარმოებების თუ ზრდასრულთა საკითხავი წიგნების ავტორი იყო, რომელიც მკაცრად განსაზღვრულ გენდერულ როლებს მუდმივად ეწინააღმდეგებოდა და ურთიერთობა ჰქონდა როგორც კაცებთან, ისე ქალებთან. მას ბედნიერებისკენ სწრაფვა არ შეუწყვეტია მაშინაც კი, როცა ფინეთში ჰომოსექსუალობა დანაშაულად ითვლებოდა.

„მუდამ პიროვნება მიყვარდებოდა — ზოგჯერ კაცი, ზოგჯერ კი ქალი. მნიშვნელოვანი კი მხოლოდ ის იყო, რომ მე ისინი მიყვარდებოდნენ“, — ამბობდა ტუვე.

იანსონმა პირველი გრაფიკული წიგნი ჯერ კიდევ 14 წლის ასაკში შექმნა, რომლის სახელი სარა და პელი და ნეპტუნის ბავშვები იყო. აღნიშნული ტექსტი დაწერიდან 5 წლის შემდეგ, 1933 წელს გამოქვეყნდა.

გასული საუკუნის 40-იანი წლებიდან მოყოლებული, ტუვეს მიერ შექმნილი სტუმართმოყვარე, მრავალფეროვანი, კეთილი ხეობა და თეთრი, მომრგვალებული, დიდდრუნჩიანი მუმინები თუ მათი დიდი სამეგობრო მსოფლიოს არაერთ პატარა თუ იანსონის ამბებზე გაზრდილ ადამიანს მასპინძლობს. თუმცა, ნაკლებმა ადამიანმა, განსაკუთრებით ქართულენოვანმა მკითხველმა, თუ იცის, რომ ქვიარ ავტორის ცხოვრებისეული გამოცდილებები, ქალები, რომლებიც უყვარდა, ოჯახის წევრები და მეგობრები არაერთი პერსონაჟის ინსპირაციად იქცა და მრავალფეროვანი, მილიონობით ადამიანისთვის საყვარელი სამყაროც სწორედ პირადი ისტორიების შთაგონებით შეიქმნა.

„ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე“

ტუვე იანსონი 45 წლის განმავლობაში ერთ ქალთან ერთად ცხოვრობდა, იქამდე კი რამდენიმე ქალთან ჰქონდა ურთიერთობა. როცა პირველად ქალი შეუყვარდა, ფინეთში ჰომოსექსუალობა კრიმინალად მიიჩნეოდა და ასე გაგრძელდა 1971 წლამდე.

1946 წელს, 32 წლის ტუვემ მეგობარ ევა კონიკოვს ასეთი წერილი მისწერა:

„რაღაც ისეთი შემემთხვა, რაც ვფიქრობ, უნდა გითხრა. უბედნიერესი ვარ, აღტაცებული და მშვიდი. იცი, თავს ათოსის ცოლივით ვგრძნობ და მგონი, მუდამ ასე ვიქნები, მაგრამ დავუბრუნდეთ სათქმელს — ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე. ეს ისეთი ბუნებრივი და გულწრფელია, რომ ვერავითარ პრობლემას ვხედავ. ამაყი და უკონტროლოდ ბედნიერი ვარ. ბოლო კვირები თავგადასავლებით სავსე ხანგრძლივ ცეკვას, სინაზეს, სიმძაფრეს ჰგავს — სიმარტივითა და სილამაზით გამორჩეულ ახალ მიწებზე ექსპედიციას“.

ტუვე იანსონის ქვიარ სიყვარულის საიდუმლო წერილები

ქალი, რომელიც ტუვეს შეუყვარდა, ვივიკა ბენდლერი იყო, აგრონომი და თეატრის რეჟისორი. ვნებიანი სასიყვარულო კავშირი ტუვესთვის ბედნიერების წყაროდ იქცა და სურდა, საკუთარი გრძნობების შესახებ მსოფლიოსთვის ეხარებინა. ვივიკას ღიად საუბარი არ სურდა, ამიტომ გახშირებული მიმოწერისას ტუვე ახალ-ახალ გზებს იფიქრებდა, რათა ვერავინ მიმხვდარიყო, რომ ვივიკას სახელზე გაგზავნილი წერილების მატება მისი ბრალი იყო.

„P.S. ყავისფერი კონვერტი ჩემი დალაქის სახელით გამოგიგზავნე, რათა წელი საშიში სცენით არ დაიწყო. რაციონალურიც შემიძლია ვიყო! მომდევნო ჯერზე მომვლელს დავითანხმებ, მის მერე კი ბოსტნეულის გამყიდველს“, — ვკითხულობთ ვივიკასთვის 1946 წელს გაგზავნილი წერილის მინაწერში.

ვივიკა ტუვეს ერთ-ერთ ყველაზე მასშტაბურ ნამუშევარშიც ჩანს. წვეულება ქალაქში ჰელსინკის მერიის შენობაში მდებარე რესტორნის კედელზე დახატა, რომლისთვისაც თანხა ვივიკას მამამ, ქალაქის მერიის თავმჯდომარემ გადაუხადა. ტუვემ საკუთარი თავიც გამოსახა — მაგიდასთან მჯდომი, რომლის უკანაც კაცთან ერთად ცეკვით გართულ ვივიკას ვხედავთ.

ტუვეს და ვივიკას სიყვარული მუმინების ისტორიაშიც აისახა, ვიფსლას და ტოფსლას სახით. აღნიშნულ პერსონაჟებს მუმინების სერიის მესამე წიგნში, ჯადოქრის ქუდში ვხვდებით [საბავშვო წიგნი ქართულად სულაკაურის გამომცემლობამ თარგმნა].

„აგვისტოს დასაწყისში, დილაუთენია, დაახლოებით იმ ადგილას, სადაც სნიფმა ჯადოქრის ქუდი იპოვა, ტოფსლამ და ვიფსლამ გამოიარეს. ისინი მთის წვერზე გაჩერდნენ და მუმინების ხეობას გადახედეს. ტოფსლას წითელი ქუდი ეხურა, ვიფსლა კი უზარმაზარ ჩემოდანს მოათრევდა. მათ გრძელი გზა ჰქონდათ გამოვლილი და საკმაოდ დაღლილები იყვნენ. ქვევით, ვაშლისა და არყის ხეებში ჩაფლული მუმინების სახლის საკვამურიდან, კვამლი ამოდიოდა.

— კვამლსლა, — თქვა ვისფლამ.

— რაღაცსლა დუღსლა, — დაუდასტურა ტოფსლამ.

ისინი ხეობისკენ დაეშვნენ, თან გზადაგზა ტოფსლებისა და ვიფსლების უცნაურ ენაზე ლაპარაკობდნენ. მათი ენა ყველას არ ესმოდა, მაგრამ მთავარი ის გახლდათ, რომ თვითონ მშვენივრად აგებინებდნენ ერთმანეთს.

[ბაკურ სულაკაურის 2003 წლის თარგმანი შვედურიდან]

ვიფსლა და ტოფსლა საკუთარ, გამოგონილ ენაზე საუბრობენ და იმავე ფრაზებს იყენებენ, რომლებიც ტუვესა და ვივიკას წერილებში გვხვდება. ისინი დიდ საიდუმლოს დაატარებენ, მომნუსხველ სამეფო ლალს, რომელიც სამყაროში წითელ შუქს ასხივებს. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ამბავი ტუვესა და ვივიკას სახიფათო სიყვარულის ალეგორიაა.

თარგმანში დაკარგული ვიფსლა და ტოფსლა

ორიგინალ, შვედურ ვერსიაში პერსონაჟების სახელები ვიფსლა და ტოფსლაა, რაც ტუვესა და ვივიკას მეტსახელებს შეესაბამება, რომელთაც ტუვე ვივიკასთვის მიწერილ წერილებში იყენებდა. გენდერული თვალთახედვით, საინტერესოა, რომ ინგლისურ ენაზე მთარგმნელმა სახელები თინგუმი და ბობი გამოიყენა. ბობი, როგორც წესი, მასკულინურ სახელად ითვლება, სახელებს — ტოფსლასა და ვიფსლას კი შვედურ ენაში ფემინური წარმოშობა აქვს. ინგლისურ თარგმანში, რომელიც საყოველთაოდ გავრცელდა, ტუვესა და ვივიკას შესახებ მინიშნება დაკარგულია.

„ვიფსლა, იცი რა, ბოლო დროს ახალი, „სახლში დაბრუნების“ მსგავსი შეგრძნება მეუფლება, როცა სტუდიაში მივდივარ. შენთან დაბრუნების. რა თქმა უნდა, შეიძლება იქ წერილი მელოდეს, შენი ყელსაბამი კი ჩემი საწოლის თავთან კიდია. ვუყურებ დაძინებამდე და გაღვიძებისას და ხელში მიკავია, როცა ბედნიერი არ ვარ“, — სწერდა ტუვე ვივიკას 1947 წლის 3 იანვარს გაგზავნილ წერილში.

იმავე წლის 31 იანვარს კი ვივიკას შემდეგი წერილი გაუგზავნა — „ჩამეხუტე ამაღამ — მოგწონვარ, არა?! მიუხედავად იმისა, რომ ისე გამოვიყურები, როგორც რაღაც, რაც კატამ გარედან შემოათრია. ვერ გიგზავნი ლექსებს, რომლებიც, საკმარისად კომპეტენტური რომ ვიყო, შენთვის ყოველ დილა-საღამოს უნდა მეწერა, — გონებაგაფანტული ტოფსლა“.

ტუვეს და ვივიკას ურთიერთობამ რამდენიმე ამაღელვებელ კვირაზე დიდხანს ვერ გასტანა, რადგან ნათელი გახდა, რომ ვივიკა ქმრის მიტოვებას არ აპირებდა. მოგვიანებით ისიც დადასტურდა, რომ მას სხვა ქალი საყვარლებიც მრავლად ჰყავდა. ტუვე გულგატეხილი იყო, მაგრამ დროის სვლასთან ერთად, ისინი ერთგულ მეგობრებად იქცნენ, რომელთაც ერთმანეთი ეიმედებოდათ. ერთობლივად, ნაყოფიერი კოლაბორაციაც არაერთხელ ჰქონდათ, მუმინების ამბების შესახებ თეატრალური პროექტები განახორციელეს.

ვიფსლა და ტოფსლა მუმინების სერიაში ქვიარ გამოცდილების ალბათ ყველაზე პირდაპირი რეფერენსია, თუმცა წიგნებსა და კომიქსებში გენდერისა და ურთიერთობების შესახებ არაერთი საინტერესო პერსპექტივა ჩანს.

მუმინის ამბებში მუმინტროლის საუკეთესო მეგობარი, სნუსმუმრიკი მომთაბარეა, რომელსაც თავისუფლება უყვარს და არ უნდა, რომ ერთ ადგილს იყოს მიჯაჭვული, მუმინტროლს კი მუდამ მეგობართან ერთად სურს ყოფნა.

ხშირად აღნიშნავენ, რომ ეს ურთიერთობა ტუვე იანსონსა და ავტორის ხანგრძლივ საყვარელს, ატოს ვიტანენს შორის არსებულ ურთიერთგანწყობებს ირეკლავს, რომელსაც ვივიკას გაცნობის პერიოდშიც ხვდებოდა. თუმცა, იგივე შეიძლება ითქვას ვივიკასთან ურთიერთობაზეც — ტუვეს ვივიკასთან მყარი ურთიერთობა უნდოდა, მაგრამ ვივიკას თავისუფლება სურდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ სნუსმუმრიკის მცირე ნაწილი ტუვეშიც ცხოვრობდა — მასაც უნდოდა თავისუფლება, რათა საკუთარი შემოქმედებისთვის მეტი დრო ჰქონოდა და ცხოვრების გზა დამოუკიდებლად გაეკვალა, თანაც, იმ დროის ახალგაზრდა ქალებისგან განსხვავებულად ცხოვრობდა, წესებს არ ემორჩილებოდა. თუმცა, სნუსმუმრიკის ბენდლერთან პარალელი ბევრად აშკარად იკითხება. კრიტიკოსები კი აღნიშნავენ, რომ იანსონმა საკუთარი ინსპირაციით პატარა მი და მუმინტროლი შექმნა.

ამორფული გენდერული როლები მუმინების ხეობაში

ზოგიერთმა მკითხველმა შეიძლება თქვას, რომ მუმინების ხეობაში გენდერული როლები სოციალურად განსაზღვრულ სტანდარტს შეესაბამება. მსგავსი შეფასება დედობრივი მზრუნველობით გამორჩეულ დედა მუმინსა და თავგადასავლების მოყვარულ, მასკულინურ მამა მუმინს ემყარება, ასევე დარდიმანდ ფრეკენ სნორკს.

თუმცა, მუმინების ხეობაში გენდერული როლები ძირითადად ნაკლებად არის გამიჯნული. მაგალითისთვის, ჰემულენები, რომლებიც შეიძლება მასკულინურებიც იყვნენ და ფემინურებიც, მაგრამ მუდამ ატარებენ გრძელ კაბებს ან ვომპერები, რომელთა გენდერიც თითქმის არაა განხილული.

ყველაზე ცალსახად გამოკვეთილი მდედრობითი პერსონაჟი მიმლაა, რომელსაც 30-ზე მეტი შვილი ჰყავს.

პერსონაჟის ორიგინალი სახელი, მიმლა, რომელიც მისი სახეობის სახელიც არის, იმ სიტყვისგან მოდის, რომელსაც ტუვე და მისი მეგობრები ხშირად იყენებდნენ სექსის ნაცვლად. ცხადია, მიმლას სექსი ხშირად უნდა ჰქონოდა, რომ ამდენი შვილი გაეჩინა. წერილებსა და დღიურებში სიტყვა მიმლას ტუვე სექსის ნაცვლად ხშირად იყენებს, ის შეიძლება მიემართებოდეს როგორც ჰეტეროსექსუალებს, ისე ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის სექსს. იანსონი სიტყვას არსებითი სახელის ფორმითაც იყენებს — წერს, როგორ შეხვდა მოხუც მიმლას, როცა საოჯახო საქმეების მოსაგვარებლად დადიოდა.

ქვიარ პერსპექტივიდან კიდევ ერთი საინტერესო პერსონაჟი ინკია, პატარა ცუგა, რომელიც მუმინებზე დაწერილ წიგნებშიც ჩანს და კომიქსებშიც. 1956 წლის კომიქს დედა მუმინის მოსამსახურეში ინკის „დიდი და შავბნელი საიდუმლო“ აქვს. მას ძაღლები არ მოსწონს, კატებს ამჯობინებს და უნდა, რომ ერთ-ერთ მათგანთან დამეგობრდეს. როცა დედა მუმინი საიდუმლოს გაიგებს, პრობლემას გადაჭრის, ძაღლს ზოლებით მოხატავს და ამით ინკის საჭიროებას, რომ საკუთარ თავთან მართალი იყოს, აკმაყოფილებს.

მუმინების ხეობაში გენდერული როლების ამორფულობა და მრავალფეროვნება შესაძლოა ტუვეს პირადი სურვილიდან გამომდინარეობდეს. მას არ სურდა, რომ პირად ცხოვრებაში იარლიყები მიეწებებინათ. იანსონმა უარი თქვა შვილის გაჩენაზეც და არ უცხოვრია 40-50-იანი წლების გოგოებისთვის ტიპური ცხოვრებით, მაგრამ უნდა ითქვას ისიც, რომ საკუთარი ჰომოსექსუალობის მიღება სხვადასხვა მიზეზის გამო ადრეულ წლებშივე ვერ შეძლო.

„არ ვფიქრობ, რომ სრულად ლესბოსელი ვარ“

როცა ტუვე ვივიკას შეხვდა, მწერალი ჟურნალისტ და პარლამენტის წევრ ატოს ვირტანენთან 3-წლიან ურთიერთობაში იყო. ივა კონიკოვისთვის 1946 წელს, შობის წინა კვირაში გაგზავნილ წერილში ტუვე საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას ამგვარად აღწერს: „არ ვფიქრობ, რომ სრულად ლესბოსელი ვარ. მკაფიო შეგრძნება მაქვს, რომ ეს ვერ იქნებოდა ვერცერთი ქალი ვის გარდა და ჩემი ურთიერთობები კაცებთან შეუცვლელია. შესაძლოა უკეთესი, უფრო მარტივი, ბედნიერი, ნაკლებად შფოთიანი“.

მომდევნო წლებში ტუვე პირადი და პროფესიული ძიების პროცესს გადიოდა, ურთიერთობები კაცებთანაც ჰქონდა და ქალებთანაც, ამასთან, ცდილობდა ხატვა და მუმინების ამბებზე მუშაობა დაებალანსებინა. მაგრამ როცა 1955 წლის საშობაო წვეულებაზე დურგალსა და ხელოვანს, ტულეკი პეტილას შეხვდა, გააცნობიერა, რომ ცხოვრების სიყვარული იპოვა.

„იმდენად მიუჩვეველი ვარ ბედნიერებას, რომ მისი ყველა უპირატესობის ბოლომდე გათავისება მიჭირს… ისე ვგრძნობ თავს, როგორც ბაღი, რომელიც ბოლოსდაბოლოს მორწყეს და ჩემს ყვავილებს აყვავება შეუძლიათ“, — სწერდა ტუვე ტულეკის 1956 წლის ზაფხულში.

„განა გასაოცარი და ნამდვილად შესანიშნავი არაა, რომ ჩვენ შორის ერთი ჩრდილიც კი არ ჩამოწოლილა? და იცი, საუკეთესო ისაა, რომ ამ ჩრდილების არც მეშინია. როცა ისინი მოვლენ (და ვფიქრობ, რომ ეს აუცილებლად ხდება იმ ადამიანებს შორის, რომლებსაც ერთმანეთი ადარდებთ), ვფიქრობ, მათგან თავის დაღწევას შევძლებთ“, — სწერდა ტუვე ტულიკის იმავე წერილში, რომელშიც ტუუ-ტიკი პირველად გამოჩნდა. ურთიერთობის ადრეულ პერიოდში გამოთქმული ვარაუდი გამართლდა და მათი სიყვარული 45 წელზე მეტხანს გაგრძელდა, სანამ 2001 წელს, 86 წლის ტუვე იანსონს კიბო შეიწირავდა.

1956 წელს, გაცნობიდან მალევე, ტულეკისთვის გაგზავნილ კიდევ ერთ წერილში ტუვე აღნიშნავდა, რომ იპოვა ადამიანი, რომელთან ყოფნაც უნდა. წერილიდანვე დაიბადა მუმინების ხეობის კიდევ ერთი პერსონაჟი. 1956 წლის წერილში ტუვემ პაწაწინა არსება დახატა და ის ტულეკის სახელის შეცვლილი, კნინობით-ალერსობით ფორმით — ტუუ-ტიკი მოიხსენია.

ტულეკი, რომლის მეტსახელიც ტუტი იყო, პერსონაჟ ტუუ-ტიკის პროტოტიპად იქცა. ტუუ-ტიკი მუმინების ზამთარში გვხვდება. ის ბრძენი და მშვიდი პერსონაჟია, რომელიც მუმინტროლს უცნაურ ზამთრის სამყაროში მიუძღვება მაშინ, როცა მის ოჯახს ჩვეული ზამთრის ძილით სძინავს.

ტუუ-ტიკი მუმინტროლს ზამთრის სამყაროს განსაკუთრებული არსებების შესახებ უყვება. რეალურ სამყაროსა და მუმინების ხეობას შორის ზედმეტად პირდაპირი პარალელების გარეშე მოთხრობილ სცენებში, შესაძლოა, ქვიარ ადამიანების ალეგორია დავინახოთ, რომლებსაც ნამდვილი ვინაობის გაცხადება არ შეეძლოთ.

ტულეკი მისი დიდი მხარდამჭერი იყო, რომელმაც სამუშაოსთან გამკლავებაში შეუწყო ხელი და მეგზურობაც შესთავაზა, ისევე, როგორც ნაწარმოებში ტუუ-ტიკიმ მუმინტროლს. ალბათ მის გარეშე ვერც მუმინების ზამთრის წერისას განცდილ კრეატიულ ჩიხს გადალახავდა მარტივად.

„მიყვარხარ, როგორც მოჯადოებულს…“

ტუვემ ტულეკიში დაინახა თანამგზავრი, ისეთივე თავისუფლებისმოყვარე ადამიანი, როგორიც თვითონ იყო და პარტნიორი, რომელიც ხვდებოდა და პატივს სცემდა იმ ფაქტს, რომ მისთვის უმთავრესი სამუშაო და ხელოვნება იყო. როგორც ჩანს, ტუვემ საკუთარი იდენტობის წლობით ძიების შემდეგ სიმშვიდე იპოვა.

„მიყვარხარ, როგორც მოჯადოებულს. ამავე დროს, გასაოცარ სიმშვიდეს ვგრძნობ და არაფრის მეშინია, რასაც ცხოვრება გვიმზადებს“, — წერდა ტუვე დღიურში, 1956 წლის ივნისში.

ტუვე შეიცვალა, როგორც თვითონ ამბობდა, ის „მოჩვენებების მხარეს“ (იმ დროს მოჩვენებებს ლესბოსელი ქალების აღმნიშვნელ ტერმინად იყენებდნენ) გადავიდა. ტუვე და ტულეკი 45 წლის განმავლობაში პარტნიორები იყვნენ — ჯერ ჰელსინკიში ცხოვრობდნენ, შემდეგ კი ფინეთის ყურეში მდებარე განმარტოებულ კუნძულზე სახლი აიშენეს, სადაც ზაფხულებს ატარებდნენ. იანსონის და პეტილას ერთობლივი ზაფხულები ტულეკიმ მრავალსაათიან ფირზე აღბეჭდა. ამ ჩანაწერების მიხედვით რამდენიმე დოკუმენტური ფილმი შეიქმნა.

სამართლიანი თამაში — ქვიარობის ყოველდღიური ზეიმი

ტუვესა და ტულეკის მსგავსი წყვილი იანსონის გვიანდელ, 1989 წელს დაწერილ ნაწარმოებში, სამართლიან თამაშში აისახა. ეს არის იონასა და მარის, ორი 70 წლის ქალის ისტორია, რომლებიც ათწლეულების განმავლობაში ცხოვრობდნენ ისეთივე, დერეფნით განცალკევებულ სხვენის ტიპის ბინაში, როგორშიც ტუვე და ტულეკი. ისინი ერთად მუშაობენ და მოგზაურობენ.

სამართლიანი თამაში ლესბოსური ურთიერთობისა და ქვიარობის ყოველდღიური ზეიმის შესახებ დაწერილი ნაწარმოებია, რომელიც სექსუალურ იდენტობას არ განიხილავს, როგორც რაღაც მოცემულობას, რასაც დაფარვა ან განხილვა სჭირდება. წიგნს ფინეთის ლგბტქი უფლებადაცვითი ორგანიზაციის, SETA-ს ჯილდო გადაეცა.

სამართლიან თამაშში აღწერილი ურთიერთობა ბევრად პოზიტიურია, ვიდრე ტუვეს ათი წლით ადრე დაწერილ მოკლე მოთხრობების კრებულში — ხელოვნება ბუნებაში.

ერთ-ერთ მოკლე მოთხრობაში, დიდი მოგზაურობა, რომელსაც ჰომოსექსუალი პროტაგონისტი ჰყავს, მთავარი პერსონაჟი, როზა ცდილობს, რომ პარტნიორის, ელენას მოლოდინებსა და მომთხოვნ, მიჯაჭვულ დედას შორის ბალანსი გამონახოს. ორივე მათგანს როზასთან ერთად ხანგრძლივ მოგზაურობაში წასვლა უნდა. როზას დედა გოგოებს შორის რომანტიკულ ურთიერთობაზე თვალს ხუჭავს, რის საფუძველზეც მძაფრ დრამატულ მომენტებსა და შეფარულ, პასიურ აგრესიას ვადევნებთ თვალს.

მიუხედავად იმისა, რომ ტუვე აქტივისტი არასდროს ყოფილა, გაბედული, მამაცი ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებები მას მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში მცხოვრები ქვიარ ადამიანისთვის სამაგალითო ფიგურად აქცევს.

წყარო: Moomin.com

ჟუჟა, ჩემი საყვარელი ორეული, მერვე სიცოცხლე ბრილკას — გერმანულენოვანი ქართველი მწერლის, ნინო ხარატიშვილის შემოქმედება გერმანელ და ქართველ მკითხველებში თანაბარი პოპულარობით სარგებლობს. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ხარატიშვილის როგორც რეჟისორისა და დრამატურგის შემოქმედება. მის კარიერას თეატრი და ლიტერატურა მუდამ პარალელურად გასდევს და საკუთარ სათქმელს ხელოვნების ამ ორი დარგის მეშვეობით უზიარებს მკითხველს.

2021 წელს, სამეფო უბნის თეატრში საკუთარი პიესის მიხედვით მსახურთა შემოდგომა დადგა, რომელშიც მთავარ როლებს ნინო ბურდული, ნატუკა კახიძე და ნატა მურვანიძე ასრულებდნენ. პიესა სამოქალაქო ომის გამო სასახლეში გამოკეტილი სამი ქალის ამბავს გვიყვება, რომლებიც ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში ერთვებიან, სანამ გარეთ ომი მძვინვარებს. სასახლეში გამოკეტილი პერსონაჟების ამბავი კი ჩვენი დროის აქტუალურ მოვლენას, პანდემიის გამო ოთხ კედელში გამოკეტვას ეხმიანება, რაც ჩვენში მიძინებულ ურჩხულებს აღვიძებს. მსახურთა შემოდგომა სამეფო უბნის თეატრის რეპერტუარში ახლაც არის და მისი ნახვა შეგიძლიათ.

სანამ ნინო ხარატიშვილის ახალი წიგნები — კატა და გენერალი, ასევე უკმარი სინათლე ქართველ მკითხველამდე მიაღწევს, ხელოვანის ახალი სპექტაკლის, ფედრა ცეცხლის ალში ნახვა შეგიძლიათ, რომლის პრემიერა 28, 29, 30 ოქტომბერს სამეფო უბნის თეატრშია დაგეგმილი. ბერძნული მითის ხარატიშვილისეული ინტერპრეტაცია 5 ივლისის მოვლენებს ეხმიანება და საპრემიერო სეანსის ბილეთები დაანონსებიდან ორ დღეში სრულად გაიყიდა.

მწერალი, დრამატურგი და რეჟისორი, ნინო ხარატიშვილი ახალი პიესის, ლიტერატურისა და თეატრის, ურთიერთობების, ჩვენი წარსულის გააზრებისა და ჩაგრული ჯგუფების დაცვის აუცილებლობის შესახებ ქვიარს ესაუბრა.

— თქვენს შემოქმედებას თეატრი და ლიტერატურა მუდმივად პარალელურად გასდევს. როგორ ავსებს ეს ორი ერთმანეთს?

ნინო-მწერალი და ნინო-რეჟისორი გამიჯნული მაქვს. როცა რეჟისორის სამუშაოს ვასრულებ, როგორც ახლა თბილისში, ნინო-ავტორს ვთიშავ, ის იმ პერიოდში უმნიშვნელოა, არ არსებობს.

ლიტერატურაც ორ ნაწილად არის გაყოფილი. თუ ვსაუბრობთ პროზაზე, მას თეატრთან საერთო არ აქვს. მე დრამატურგიც ვარ და ეს უკვე სპეციფიკური დარგია, რომელიც იწერება იმისთვის, რომ დაიდგას. ცოტა ადამიანი კითხულობს პიესებს, ძირითადად ისინი, ვისაც შეხება არ აქვთ თეატრთან, რაც სამწუხაროა. როცა პიესას ვწერ, განზრახვა მაქვს, რომ უნდა დაიდგას. ეს არის შესანიშნავი კომბინაცია, როცა ტექსტს, რომელზეც ვმუშაობ, აცოცხლებენ მსახიობები. რაც ჩემს ტვინში ხდებოდა, ცოცხლდება და გადადის სცენაზე — ეს ერთი.

მეორე ნაწილი ისაა, რომ მე პროფესიით რეჟისორი ვარ და მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში პროზამ, ლიტერატურამ წინა პლანზე გადმოიწია, ამ საქმეს ვერასდროს შევეშვები. გამორჩეული ამ პროცესში ისაა, რომ ეს გუნდური სამუშაოა. წერა მარტოსული პროცესია, საკუთარ თავთან დარჩენას მოითხოვს, თეატრი კი გუნდურ სამუშაოს გულისხმობს და სხვა ადამიანების გარეშე ვერაფერს გახდები — ყველა, გამნათებლიდან დაწყებული, მსახიობის ჩათვლით ერთ მიზანს ემსახურება. ეს ზოგჯერ ძალიან დამღლელია. მუშაობის პროცესს ბრაზი და ფრუსტრაციაც შეიძლება ახლდეს, მაგრამ თუ გუნდი ერთ მიზანს ემსახურება და თითოეული ადამიანი საკუთარ ეგოზე მაღლა დგას, ეს ფანტასტიკური გამოცდილებაა.

თეატრს კიდევ ის აქვს გამორჩეული, რომ ის ცოცხლად, იქ და იმ მომენტში, მაყურებელთან ერთად ყოველდღიურად ხდება. საშუალება გეძლევა, დააკვირდე რეაქციებს. წიგნის შემთხვევაში კი ვიცი, რომ მკითხველი კითხულობს, მაგრამ ამაზე თვალის მიდევნება არ შემიძლია, წერის პროცესს ვასრულებ და ტექსტი დამოუკიდებელ ცხოვრებას იწყებს, თვითონ აღწევს მკითხველამდე. მე უკვე აღარ ვარ ჩართული იმ პროცესში, რაც მკითხველსა და ტექსტს შორის ხდება, ვერ ვიგებ, როგორ რეაგირებს და არც მინდა, მკითხველს თავთან ვეჯდე და ვაკვირდებოდე, რა პროცესს გადის.

კიდევ ერთს დავამატებ, რომ ნინო-მწერალი და ნინო-რეჟისორი გამიჯნული მაქვს. როცა რეჟისორის სამუშაოს ვასრულებ, როგორც ახლა თბილისში, ნინო-ავტორს ვთიშავ, ის იმ პერიოდში უმნიშვნელოა, არ არსებობს. თუნდაც ჩემ დაწერილ პიესას ვდგამდე, როგორც ახლა, მე მაქვს ბევრი კითხვა, რომლის მოძიებასაც დასთან ერთად ვცდილობ. 

— ხშირად სპექტაკლს თქვენივე დაწერილი პიესის მიხედვით დგამთ. თქვენთვის რამდენად მნიშვნელოვანია, რომ სასცენო დადგმის ეს ორივე ნაწილი თქვენივე ხელში იყოს? 

როცა სწავლა დავასრულე და სარეჟისორო საქმიანობა დავიწყე, სხვის დაწერილ პიესებსაც აქტიურად ვდგამდი, ამიტომ ვერ ვიტყვი, რომ ეს ავტომატურად არის ჩემი სურვილი. ხშირად ხდება ისეც, რომ სხვისთვის ვწერ პიესას და ვიცი, რომ სხვა რეჟისორი დადგამს. საბედნიეროდ, ჩემი პიესები ჩემგან დამოუკიდებლადაც არსებობენ. ჩემს შემთხვევაში ხშირად ასე ხდება, რადგან ასეთია დაკვეთა. მე არც გერმანიაში და არც საქართველოში არ ვარ რომელიმე თეატრის შტატში, ვერც ვიქნებოდი. მაგრამ როცა თეატრიდან მიკავშირდებიან, ძირითადად თხოვნა არის, რომ მათთვის პიესა დავწერო, რომელსაც მევე დავდგამ. თუმცა, ამას საერთო არ აქვს სასცენო დადგმაზე სრული კონტროლის მოპოვებასთან, რადგან როგორც უკვე ვახსენე, დადგმის პროცესში ავტორს ვთიშავ, ვივიწყებ, რომ ჩემი პიესაა და ტექსტს ისევე ვუდგები, როგორც იბსენს ან ჩეხოვს მივუდგებოდი. თუ ყველაფერი ვიცი, ყველაფერზე პასუხი მაქვს და ყველაფერი ისე ხდება, როგორც წარმოვიდგინე, მაშინ არ უნდა დავდგა, რადგან ეს აბსოლუტურად მკვდარი პროცესი იქნება და არც ვინმეს დააინტერესებს. ამიტომ, ჩემთვის უმთავრესი დისტანცირებაა, როცა ნინო-ავტორსა და ნინო-რეჟისორს შორის მკვეთრი ზღვარია გავლებული. 

— სპექტაკლში ქართული თეატრის ვარსკვლავები მონაწილეობენ. იმთავითვე იცოდით, რომ ვთქვათ, ნინო ბურდულს, ნატა მურვანიძეს, ნატუკა კახიძეს თუ სხვებს უნდა შეესრულებინათ კონკრეტული როლები? 

ხშირად მსახიობებს ჩემით არ ვარჩევ, თეატრი მინაწილებს, თუმცა ამ შემთხვევაში მქონდა ეს ფუფუნება. ერთი წლის წინ დაიგეგმა და ფაქტობრივად ეს პიესა ამ მსახიობებისთვის დავწერე. შარშან სამეფო უბნის თეატრში მსახურთა შემოდგომა დავდგით, რომელიც ასევე ჩემი პიესის მიხედვით იყო. ეს სპონტანურად გადაწყდა, კოვიდის პერიოდი იყო, მეც აქ ვიყავი და დრო დაემთხვა. ანა კორძაია-სამადაშვილს პიესა უკვე ჰქონდა ქართულად ნათარგმნი და ბარემ დავიწყეთ დადგმაზე მუშაობა. ნინო ბურდულთან წლებია ვთანამშრომლობ, მასთან ერთად არაერთი სპექტაკლი მაქვს დადგმული, ნატა მურვანიძეს და ნატუკა კახიძესაც ვიცნობდი შორიდან, მათი საქმიანობა მხიბლავდა და ასე გადაწყდა როლების განაწილება.

მასშტაბური პროექტია, დიდი და რთული პიესაა, ბევრი ადამიანია ჩართული, ამიტომ აქტიურად დავიწყე ზრუნვა, რომ სამეფო უბნის თეატრში ეს პროექტი განხორციელებულიყო. დასის ნაწილი, მხატვარი, კოსტიუმების დიზაინერი და სხვები გერმანიიდან არიან და შედგა ერთგვარი კოლაბორაცია. პასუხი რომ შევაჯამო, ვიტყვი, რომ კი, ამ შემთხვევაში ჩემი გამიზნული სურვილი იყო, პირველ რიგში ეს სამი ადამიანი ყოფილიყო ჩართული და შემდეგ უკვე დავიწყეთ სხვა მსახიობების შერჩევა. გაგა შიშინაშვილიც ვიცოდი სამეფო უბნის თეატრიდან და მომწონდა, ისევე, როგორც ზალიკო ჩიქობავა. ანანო მახარაძე კი ახალგაზრდა მსახიობია, რომელიც ახალ თეატრ ჰარაკშია. მირჩიეს, პატარა კასტინგიც ჩავატარეთ და მივხვდი, რომ ეს სწორი არჩევანი იქნებოდა. 

— თქვენს ტექსტებში მითოლოგიას ხშირად უბრუნდებით. ამ შემთხვევაში ამბის ღერძი ფედრაა. რით მოგხიბლათ ამ მითოლოგიურმა პერსონაჟმა, რა იყოს ის უმთავრესი ნიშანი, რის გამოც გადაწყვიტეთ, რომ სწორედ ის უნდა გექციათ თხრობის ცენტრად? 

ბერძნული მითოლოგია ძალიან მიყვარს, ბევრი ახლებური ინტერპრეტაცია მაქვს სხვადასხვა მითის, მაგალითად, მედეასი, ელექტრასი. ფედრაც ძალიან მაინტერესებდა, მომწონდა. მითოლოგია, ანტიკური საბერძნეთი ზოგადად ძალიან მომწონს, რადგან უნივერსალური თემებია. მედეა თუ ოიდიპოსი რა დროშიც არ უნდა დადგა, ყოველთვის ურთიერთკავშირში იქნება აწმყოსთან. ფედრას შემთხვევაში განსაკუთრებით მაინტერესებდა ცილისწამების თემა, რაც ამ მითში არის, თუმცა შარშან, როცა პიესაზე მუშაობა დავიწყე, თბილისში ვიყავი და 5 ივლისის მოვლენები სწორედ იმ დროს მოხდა. ამ ამბებმა იმდენად იმოქმედა ჩემზე, იმდენად დამთრგუნა, რომ ფაბულის შეცვლა გადავწყვიტე. კლასიკურად ასე ხდება, რომ ფედრას საკუთარი გერი უყვარდება, რომელსაც საპასუხო გრძნობა არ აქვს და ამ უარყოფის გამო ტრაგედიამდე მიდის. მე ფაბულა შევცვალე და ჩემეულ ვერსიაში ფედრას უყვარდება ქალი, ფაქტობრივად მცირე საერთოღა თუ დარჩა ორიგინალი მითის სიუჟეტთან. ამგვარად სულ სხვა ისტორია შეიკრა, რომელიც დიდ კავშირშია დღევანდელობასთან, მათ შორის, საქართველოსთან და წინ წამოიწია ისეთი თემები, რომლებიც თავიდან არ გამითვლია. ისე გამოვიდა, რომ რეაგირება მქონდა იმაზე, რაც იმ მომენტში მეტკინა თუ წყობიდან გამომიყვანა. თავს უფლება მივეცი, ამ ფორმით გარდამექმნა ისტორია. მითებს ესეც აქვს განსაკუთრებული — იმდენად უნივერსალურია, დიდია, რომ პლასტილინივით დამყოლია. ისე მოხდა, რომ მარტივად ჩაესხა ამ ყალიბში.

— ჟუჟას პირველივე გვერდებზე არის სცენა, რომელშიც ორ ქალს შორის ინტიმური სიახლოვე ჩაგვრის საწინააღმდეგო იარაღად გარდაიქმნება. ფედრაშიც მეორდება მსგავსი სიუჟეტი. როგორ ფიქრობთ, ორ ადამიანს შორის ურთიერთობა, რამდენად შეიძლება იქცეს იმ ბერკეტად, რომელსაც მჩაგვრელი სისტემისთვის საყრდენის გამოცლა შეუძლია?

ჩვენი საზოგადოება ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის ურთიერთობას სკანდალის, ინტრიგის საბაბად იყენებს. ვიღაცამ შეიძლება იფიქროს, რომ რაიმე უცნაურია, თუმცა ხდება, ყველაფერი ხდება და ამ პიესაშიც ასე მოხდა.

ურთიერთობები იმდენად ინდივიდუალურია და იმდენად კონტექსტშია, იმდენად იცვლება გარემოს მიხედვით, რომ ზოგადად ვერ ვიტყვი. ხანდახან შეიძლება ეს ასე იყოს და სასიყვარულო ურთიერთობა პოლიტიკად იქცეს ან იარაღად სხვის ხელში, რაც, მაგალითად, ამ პიესაში ხდება — მთავარ პერსონაჟებს შორის ურთიერთობა მმართველების ხელში იარაღად იქცევა და გარემოცვაც მანიპულირებს ამით. თუმცა ვერ ვიტყოდი, რომ ჩაგვრისა და ინდივიდუალური ურთიერთობის მიმართებას ზოგადად ასე ვუყურებ. ჩვენ არ ვირჩევთ, ვინ გვიყვარდება, ეს ასე ხდება, რაც კარგია.

კი, ეს ასეა, რომ ჩვენს საზოგადოებაში ერთი და იმავე სქესის მქონე ადამიანებს შორის სიყვარული არ აღიქმება, როგორც ჩვეულებრივი მოვლენა და ანომალიადაც კი ითვლება ხოლმე. მე მიმაჩნია, რომ ჩემი პიესა არ არის რაიმეზე ხაზგასმა, ეს არის ორი ადამიანის ისტორია, რომელთაც ერთმანეთი უყვარდებათ. ჩვენი საზოგადოება ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის ურთიერთობას სკანდალის, ინტრიგის საბაბად იყენებენ. ვიღაცამ შეიძლება იფიქროს, რომ რაიმე უცნაურია, თუმცა ხდება, ყველაფერი ხდება და ამ პიესაშიც ასე მოხდა. მინდოდა ბუნებრიობაზე გამეკეთებინა აქცენტი და ხაზგასმა არ ყოფილიყო სკანდალზე და სენსაციაზე, რადგან ეს ჩემთვის ასე არ არის.

— როგორც სპექტაკლის ანონსიდან ვიგებთ, ფედრა ცეცხლის ალში რელიგიური და პოლიტიკური ძალაუფლების თამაშისა და ინდივიდუალური ბედნიერების შეპირისპირების ამბავს გვიყვება. ქართულ სახელოვნებო სივრცეში, განსაკუთრებით რელიგიურ ძალმომრეობაზე, ძალაუფლებაზე ხშირად მინიშნებებით საუბრობენ, ეს საფრთხილო თემად ითვლება. თქვენთვის რამდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ სათქმელში პირდაპირი, მახვილი ყოფილიყავით? 

ესეც გარკვეულწილად 5 ივლისის გავლენით მოხდა, როგორც უკვე ვახსენე. ეს ჩემი საწყისი ჩანაფიქრი არ ყოფილა, მაგრამ რეაქცია მქონდა იმაზე, რამაც შემაძრწუნა. ეს პიესა, რა თქმა უნდა, არ არის ბანერი, რომლითაც ქუჩაში გამოხვალ, არ არის ტექსტი, რომელსაც მიტინგზე მეგაფონით იტყვი. ჭეშმარიტებების მაყურებლისთვის პირდაპირ სახეში მიხლა მე სწორი არ მგონია და ჩემი, როგორც ხელოვანის მიზანი ეს არ არის. მაგრამ მე ჩემი, როგორც ავტორისა და რეჟისორის პოზიცია და იმედი მაქვს, რომ პრემიერის შემდეგ მაყურებელიც დაინახავს ამას, მკაფიოდ მაქვს დაფიქსირებული, რამდენადაც ეს პიესაში შეიძლება. სიუჟეტი ანტიკურ საბერძნეთში ვითარდება, თუმცა მკვეთრად ვეხებით რელიგიისა და რელიგიური ინსტიტუციების თემას, რომელიც განსხვავებულ აზრს თუ პირადი ბედნიერებისთვის ბრძოლას ეწინააღმდეგება, ეღობება. ვეცადე, რომ პასუხები მაყურებლისთვის არ დამეღეჭა და ასე არ მიმეწოდებინა, რადგან ვთვლი, რომ ხელოვნება პირველ რიგში კითხვებს ბადებს და არა მზა პასუხებს. დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს პიესა დისკუსიის გააქტიურებას შეუწყობს ხელს.

არასდროს ვწერ წიგნს, პიესას იმისთვის, რომ მნახველს, მკითხველს ჭეშმარიტება პირდაპირ გავუზიარო. მინდა საუბარი იმ თემებზე, რაც მაწუხებს, რაზეც შესაძლოა მეც არ მაქვს პასუხი და მინდა ეს ძიება კოლექტიურად შედგეს მაყურებელთან თუ მკითხველთან ერთად. შეიძლება ამ პროცესმა დისპუტი, დისკუსია, კამათიც გამოიწვიოს, მაგრამ ეს კარგია, არაა აუცილებელი, რომ ჩემი წარმოდგენა ყველამ გაიზიაროს. მსახიობები სცენაზე დგანან და პერსონაჟების გავლით ყველა საკუთარ სიმართლეს ჰყვება. ეს ამბივალენტურია, ყველაზე ბოროტ პერსონაჟსაც კი აქვს საკუთარი ჭეშმარიტება. მაინც ვიტყვი, რომ პიესაში თავისუფლების, საზოგადოებისა და ინდივიდის ჭიდილის, ქალის თემა არის მნიშვნელოვანი, მაგრამ ვეცადეთ, რომ სწორხაზოვანი, ტრაფარეტულები არ ვყოფილიყავით. თვითონ მითიც ასეთია და იმედია, პიესაც არაა მარტივი. ბევრი თემა შემოდის, დისკუსიის საშუალებას იძლევა და ყველა პერსონაჟი საკუთარ ისტორიას უზიარებს მაყურებელს, რომელმაც უნდა გადაწყვიტოს, რა ეხება მეტად, რა არის მისთვის გადამწყვეტი. ეს უკვე ჩემს ხელთ აღარ არის. იმედი მაქვს, დიალოგი შედგება. 

— თქვენს ტექსტებში მრავალფეროვანი გამოცდილებების, წარსულის მქონე ადამიანები ორგანულად შემოდიან, თუმცა ხშირად, როდესაც მნახველი თუ მკითხველი სხვადასხვა ეთნიკური, რელიგიური თუ სექსუალური და გენდერული იდენტობის პერსონაჟებს ხედავს, მარტივად იყენებს იარლიყს — ხელოვნური. როგორ ფიქრობთ, ეს იმის ბრალია, რომ საზოგადოება ნაჩვევი არ არის მრავალფეროვან გამოცდილებებს თუ ეს ხელოვნებაში არსებულ პრობლემაზე მიანიშნებს? 

მახსოვს, ადრე, თეატრში რომ დავდიოდი ხოლმე, ვხედავდი მსხვერპლ ქალებს ან მოფარფატე შეყვარებულ გოგოებს, რაც ერთგვარად კაცების ფანტაზიით დანახული ქალის განსხეულება იყო, არადა ჩემს ირგვლივ ასეთი ქალები არ იყვნენ.

იმის გათვალისწინებით, რომ დასავლურ ლიტერატურაშიც მრავალი თემა ახალია. უკვე რამდენი ათასწლეულია ლიტერატურა არსებობს, ბოლო 50 წელში კი მდგომარეობა მნიშვნელოვნად იცვლება. უნდა ითქვას, რომ მრავალი თემა იყო ტაბუდადებული ან ვხვდებოდით შეფასებას, რომ რაღაც არ შეიძლება, ცუდია, ავადმყოფობაა. მაგალითად,  რასობრივი წარმომავლობის კუთხით ვრცელდებოდა კლიშე, რომ ადამიანი მხოლოდ წარმომავლობის გამო არის ცუდი, ნეგატიური. ბევრ თემაზე საუბარი უბრალოდ არ მიდიოდა. დრამატურგიასაც რომ გადავხედოთ, ქალი ყოველთვის იყო მსხვერპლი, შეყვარებული გოგო, ფატალური, მაცდუნებელი ან სექს-მუშაკი და ერთეულ შემთხვევებში, როცა ეს ჩარჩოები ირღვეოდა, ეს ავტომატურად სკანდალად აღიქმებოდა ან გამონათების გამონაკლისი შემთხვევები გვქონდა.

ლიტერატურაში, თეატრში, ხელოვნებაში თუ ზოგადად ცხოვრებაში გამოცდილება იმდენად გვაკლია, იმდენად მცირე დროა, რაც მრავალფეროვან გამოცდილებებზე საუბარი დავიწყეთ (ამ შემთხვევაში არ ვგულისხმობ მხოლოდ საქართველოს), რომ ხშირად ბუნებრივად  ვერ ვიღებთ თემებს, რომლებთან შეხების გამოცდილებაც არ გვაქვს. ამ დროს, ზოგიერთი თემა კომფორტს საერთოდ არ გვირღვევს. მახსოვს, ადრე, თეატრში რომ დავდიოდი ხოლმე, ვხედავდი მსხვერპლ ქალებს ან მოფარფატე შეყვარებულ გოგოებს, რაც ერთგვარად კაცების ფანტაზიით დანახული ქალის განსხეულება იყო, არადა ჩემს ირგვლივ ასეთი ქალები არ იყვნენ. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ჩვეული, ხანგრძლივი პროცესი არაა, როცა ქალები ჩვენს გამოცდილებებზე, ამბებზე ავლაპარაკდით. ძირითადად კაცები ჰყვებოდნენ, ქმნიდნენ გარე მზერით დანახულ ქალ პერსონაჟებს. შეიძლება ბევრ ქალს გადასარევი რამე ჰქონდა კიდეც დაწერილი, მაგრამ ეს ისტორიას არ შემორჩენია.

ხელოვნების ისტორიას თუ გადავხედავთ, კომპოზიტორი, მხატვარი ქალებიც აშკარა უმცირესობაში არიან, რაც იმის ბრალია, რომ ქალებს ასპარეზი არ ეძლეოდათ ან საშუალება არ იყო. ვირჯინია ვულფს რომ დავესესხო, იმისთვის, რომ დაჯდე და დაწერო, საკუთარი ოთახი, კუთხე გჭირდება, რაც ქალებისთვის ასწლეულების განმავლობაში არ იყო ხელმისაწვდომი. კითხვას რომ დავუბრუნდე, ვიტყვი, რომ კი, აუცილებლად გამოცდილების არქონასთან არის დაკავშირებული, რომ მრავალი ამბავი უჩვეულოდ აღიქმება ან უხერხულობას იწვევს, შემფასებლის კომფორტს არღვევს. შეიძლება ითქვას, რომ მე ამისკენ ვილტვი, რომ სხვადასხვა გამოცდილების პერსონაჟების ამბავი მოვყვე ისე, რომ ხაზგასმას გვერდი ავუარო, არ გავაკეთო შეფასებები. რა თქმა უნდა, შეიძლება, რომ ვიღაცამ მაინც სკანდალურად აღიქვას სათქმელი, მაგრამ ჩემი თვითმიზანი სენსაციურობით ყურადღების მიქცევა არ არის. მეტიც, ამის დიდი წინააღმდეგი ვარ, ეპატაჟურობისადმი ლტოლვა არ არის ჩემი. 

— კაცების ფანტაზია და კაცი ავტორების მიერ შექმნილი ქალი პერსონაჟები ახსენეთ და ბოლო დროს ხელოვნებაში გააქტიურდა საუბარი ქალების მზერაზე. რამდენად განსხვავდება კაცი ავტორების თვალით დანახული ქალების გამოცდილებები და ქალის მზერა? 

ეგეც სადაო საკითხია, რომელზეც ცალსახა პასუხი არ მაქვს. ხშირად უკითხავთ, თუ არსებობს ქალური ლიტერატურა და ქალების ამბები და თითქოს ეს მიდგომა გარკვეულწილად აკნინებს მთხრობელს, აღქმას მიმართავს განსხვავებულობისკენ. ბოლო დროს გადამხდა ასეთი ამბავი — ერთ-ერთმა ადამიანმა მითხრა, ჩათვალა, რომ ალბათ ვწერდი სასიყვარულო რომანებს, რამაც ავტომატურად პროტესტის გრძნობა გამიჩინა. ეს კითხვა, რა თქმა უნდა, კაცმა დამისვა და პირდაპირ ვუპასუხე, არა, პოლიტიკაზე ვწერ-მეთქი. რაღაცნაირი უხერხულობა შეიქმნა, თუმცა ფართოდ არის გავრცელებული კლიშე, რომ რაკი ქალი ავტორი ხარ, აუცილებლად უნდა წერო მელოდრამები. რა თქმა უნდა, ისიც დამაკნინებელია, რომ სიყვარულზე წერა ითვლება დაბალხარისხიან, მეორად ლიტერატურად, არადა ეს ის თემაა, რომელიც ყველას ეხება და აერთიანებს, რა შეიძლება იყოს უფრო მნიშვნელოვანი. თუმცა, ხშირად როცა ქალ ავტორებზე ვსაუბრობთ, ჩნდება სასიყვარულო რომანების თემა და ძალიან მინდა, რომ ეს კლიშე რაღაცნაირად დაიმსხვრეს. ჯერ კიდევ არ ვართ იმ იდეალურ მდგომარეობამდე მისული, რასაც ვისურვებდი, რომ ავტორის გენდერი იყოს სულ ერთი, ამაზე ყურადღების გამახვილება არ ხდებოდეს. თუნდაც არ მეკითხებოდნენ გამუდმებით, რატომ ვწერ ქალებზე, თითქოს ეს რაიმე განსაკუთრებული იყოს და ვწერდე უცხოპლანეტელებზე, თითქოს მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარი ქალი არ იყოს და ისედაც, მე ქალი ვარ და აბა რაზე უნდა ვწერო.

ყველა რეცენზიაში, ინტერვიუში, სიუჟეტში ხაზგასმით არის მითითება ქალების ამბებზე და ხშირად ეს კომპლიმენტის სახით აღინიშნება. ძალიან გამაოცა, რომ 21-ე საუკუნეში, გერმანიაში აქცენტი იყო იმაზე, რომ ქალი პერსონაჟები მყავს ფოკუსში და ამ მიდგომამ ძალიან დამაფიქრა. ამას რაღაცნაირად შევეჩვიე და ახლა უკვე ვიცი, რომ გრძელი გზა გვაქვს გასავლელი, სანამ ამ ჩვეულ მოვლენას სენსაციურობის იარლიყს აღარ მიაწებებენ. დარწმუნებული ვარ, რომ კაცებს, რომლებიც წერენ კაცებზე, არავინ ეკითხება — რატომ წერთ კაცებზე? მეტიც, ქალებზეც რომ წერდნენ, მაშინაც არ დაუსვამდნენ ამ კითხვას. მე არ მინდა კაცი ავტორების დაკნინება, რა სისულელეა, არაერთი კარგი ავტორია, რომლებსაც, მათ შორის, შესანიშნავი ქალი პერსონაჟები ჰყავთ შექმნილი და არც მტრის ხატის შექმნას ვაპირებ. მაგრამ აუცილებელია ითქვას, რომ ქალების ხმები უფრო მეტად, ხმამაღლა უნდა ისმოდეს და ჩვენ ჩვენს გამოცდილებებზე, ტკივილზე, წუხილზე, მნიშვნელოვან თემებზე საუბრით რაღაცნაირად უნდა წამოვეწიოთ, აღმოვფხვრათ ხანგრძლივი დანაკლისი.

რაღაცნაირად უნდა გარდაიქმნას აღქმა და მოლოდინი, რაც ქალი ავტორების მიმართ არსებობს და საბოლოოდ უნდა მივიდეთ იმ მდგომარეობამდე, როცა დაყოფა და ხაზგასმა აღარ მოხდება. იქამდე დიდი გზა გვაქვს გასავლელი, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ ვისაუბროთ კარგზეც და ცუდზეც, ღირებულზე თუ ნაკლებ ღირებულზე — მთავარი ისაა, რომ ეს პროცესი დაწყებულია, ძვრები შესამჩნევია და ქალების ხმები უფრო და უფრო მეტად ისმის. არასწორი იქნებოდა ის, რომ ქალები ეცადონ, ისე წერონ, როგორც დაწერდა კაცი, მიამსგავსონ სტილი თუ სათქმელი. არა, ეს ასე არ უნდა მოხდეს. ახლა უნდა ამოივსოს ის დანაკლისი, რომელიც ასწლეულებია არსებობს და დიდი დრო კი დაგვჭირდება, თუმცა მისასალმებელია პერმანენტულად მუშაობა იმ სხვაობის აღმოფხვრაზე, რაც ქალებისთვის მრავალი წლის განმავლობაში ნაკლები შესაძლებლობის, ასპარეზის მიცემის გამო არსებობს.

— არაერთ ინტერვიუში გისაუბრიათ, რომ ჩვენი, როგორც საზოგადოების მთავარი პრობლემა, რაც წინსვლაში ხელს გვიშლის, ისაა, რომ წარსული არ გვაქვს გააზრებული. სად, რა მდგომარეობაში ვართ ახლა და თქვენი აზრით, ბოლო 10-15 წლის მანძილზე მცირე პროგრესის გზას მაინც თუ დავადექით? 

ჩემთვის ბევრად მარტივი იყო სტალინზე მასალების მოძიება, ვიდრე ამ უახლეს წარსულზე. ეს ყოველივე მაფიქრებინებს, რომ დიდი დეფიციტები არსებობს, რომლებიც უნდა შეივსოს.

ვფიქრობ, რომ პროგრესი არის ძალიან მწირი, ძნელად შესამჩნევი და ფარავს საზოგადოების ძალიან მცირე წრეს, არ არის ტოტალური. წარსულის გადაფასება არ მომხდარა და ახლაც ვერ ვატყობ, რომ მსგავსი პროცესები მიდის. ხშირად ამას იმით ვამართლებ, რომ როცა ქვეყანაში ამდენი პრობლემაა, თუნდაც მძიმ სოციალური პრობლემები, ეგზისტენციალურ თემებზე ფიქრი ფუფუნებაა, რადგან როცა იმაზე დარდობ, შვილს რა აჭამო, არ გაქვს დრო, რომ გაიაზრო წარსული, ისტორია, საიდან მოდიხარ და საით მიდიხარ. მაგრამ ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ ეს პროცესი დაიწყოს იმ წერტილებში, იმ სივრცეებში მაინც, სადაც ამის ფუფუნება მეტად არსებობს. პირველ რიგში, გულდასაწყვეტია, რომ 30 წლის მანძილზე ვერ მოხერხდა განათლების რეფორმა. სკოლაში თუნდაც საბჭოთა კავშირის შესახებ რაც ისწავლება, ზერელეა, ამიტომ ადამიანებმა არ იციან ბევრი რამ ჩვენს უახლოეს წარსულზე. მაგალითად, მეც ბევრი კითხვა მქონდა, როცა აქედან წავედი და იქ ცხოვრებისას გავაცნობიერე, რამდენად დიდი დეფიციტი მქონდა. კი, შეიძლება არ იყო ეს თემები ბოლომდე ტაბუდადებული, თუმცა ჩვენს ყურადღებას არ მიმართავდნენ ამისკენ, არ გვასწავლიდნენ და ისტორიები ოჯახის წევრების, ბებია-ბაბუების მიერ მოყოლილ ამბებზე იყო დამოკიდებული.

მიუხედავად იმისა, რომ როცა დავიბადე და სკოლაში შევედი, ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირი იყო, ცოდნა, რომელიც მქონდა, მაინც ფრაგმენტული იყო, თანაც, მაშინ ბავშვი ვიყავი და ბევრი რამე ასე ცხადად არ მახსოვს. ამ დეფიციტის შევსების დიდი წყურვილი მქონდა და რაღაც დოზით შევსება, მათ შორის, ჩემი ნაწარმოებების საშუალებით ვცადე. ამიტომ, მიმაჩნია, რომ საზოგადოებას გააზრებული არ აქვს წარსული. თუნდაც, 90-იან წლებს რომ შევეხოთ, ჩემი ბოლო რომანი [უკმარი სინათლე — ნაწარმოების ქართულენოვან თარგმანზე მაია ფანჯიკიძე მუშაობს და წიგნს გამომცემლობა ინტელექტი გამოსცემს] სწორედ ამ პერიოდზეა. უნდა ვთქვათ, რომ არ არსებობს ხარისხიანი სამეცნიერო, ისტორიული მასალები, მაგალითად, აფხაზეთის ომებზე და ამის თქმისას Youtube ვიდეოებს, ფრაგმენტებს, კადრებს არ ვგულისხმობ. აუცილებელია სამეცნიერო და ისტორიული მასალების სიმრავლე, სადაც არ იქნება ინტერპრეტაცია, ფაქტები იქნება მოყოლილი, სრული სურათის დანახვა შეგვეძლება. რა თქმა უნდა, ძალიან მნიშვნელოვანია პირადი ისტორიები, რომლებიც ბევრი ადამიანისთვის მტკივნეულია და ამ ამბების მოყოლაც აუცილებელი, თუმცა ობიექტური ფაქტების მიგნება ძალიან რთულია. ჩვენ ამ დროის მომსწრეები ვართ და მაინც, ჩემთვის ბევრად მარტივი იყო სტალინზე მასალების მოძიება, ვიდრე ამ უახლეს წარსულზე.

ეს ყოველივე მაფიქრებინებს, რომ დიდი დეფიციტები არსებობს, რომლებიც უნდა შეივსოს. აქამდეც მიხსენებია და გავიმეორებ, რომ მაგალითად, გორში სტალინის მუზეუმის ამ ფორმით არსებობაზე დიდი სკანდალი ვერ წარმომიდგენია რა უნდა იყოს — იმ ქვეყანაში, რომელსაც აქვს იმის ამბიცია, რომ ევროპული ფასეულობებით ცხოვრება უნდა. მე მუზეუმის არსებობის ფაქტს კი არ ვებრძვი, უბრალოდ არ შეიძლება მისი შენარჩუნება იმ ფორმით, რომლითაც აშენდა. ეს მდგომარეობა პირველ რიგში პოლიტიკოსების პასუხისმგებლობა მგონია, რადგან თუ ღიად ვაფიქსირებთ ევროპულ გეზს, ეს არ უნდა ხდებოდეს. ხელოვნებაში თითქოს უფრო შესამჩნევია გააზრების მცდელობა, თუმცა არა ისე, როგორც ეს გერმანიაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მოხდა, როცა საზოგადოება იძულებული გახდა, რომ კონფრონტაცია გამოეცხადებინა და პასუხისმგებლობაც ეკისრა. 

— დღევანდელ დღემდე, მუდმივად ვიგებთ ქალებზე ძალადობის, მკვლელობის, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის წევრებზე, სექსუალური და გენდერული იდენტობის, ეთნიკური წარმომავლობის, რელიგიური მრწამსის ადამიანებზე ძალადობის ფაქტებს. თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება გავთავისუფლდეთ ამ ხელშესახები ჩაგვრის მდგომარეობისგან, რომელიც მრავალი ადამიანის სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის? 

პირველ რიგში, კანონის აღსრულებით, თანასწორი მიდგომების დანერგვით, რაც პოლიტიკოსების უპირველესი, უმთავრესი დანიშნულებაა. კანონის არსებობა, დაცვა და მისი აღსრულება არის უმთავრესი. მაგალითად, გერმანიაშიც შეიძლება იყვნენ ადამიანები, რომლებიც ჰომოფობი, რასისტი, ზოგადად მოძალადეები არიან, მაგრამ იშვიათია ფაქტი, როცა ადამიანი გადაწყვეტს, რომ ადგეს და ვინმეს ქვები დაუშინოს, თავს დაესხას. მან იცის, რომ ის საკუთარი საქციელის გამო ციხეში აღმოჩნდება, პასუხს აგებს და ამის შიში ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ადამიანს აქვს. თუნდაც, რამდენი ქალი აფარებს პარტნიორს ხელს და ძალადობრივ გარემოში ცხოვრობს, გამოდის, რომ მცდელობათა უმეტესობა სწორ დანიშნულებამდე ვერ აღწევს ან ადამიანებს არ აქვთ უკეთესობის იმედი. ეს მდგომარეობაც საბჭოთა დროიდან არის გამოყოლილი.

მოწყვლად ჯგუფებს არ აქვთ იმედი, რომ სახელმწიფო მათ დაიცავს და ეს არის ყველაზე დიდი ტრაგედია, რადგან თანამედროვე სამყაროში ეს ასე არ უნდა იყოს. გასაგებია, რომ ტრაგიკული გზა გვაქვს გამოვლილი, ეს ისტორია ჩვენთვის ჯერ კიდევ არაა დასრულებული და ჯერაც საკუთარი იდენტობის დაბრუნების პროცესში ვართ, მაგრამ თუ ევროპული გეზი გვაქვს აღებული, უნდა გავაცნობიეროთ, რომ მთავარი ევროპული ფასეულობა, რომელიც მე ყველაზე მეტად მომწონს, ისაა, რომ ადამიანები ვართ თანასწორი. ჩემი პირადი სიმპათიისა და ანტიპათიის გამო უფლება არ მეძლევა, რომ სხვა დავაზიანო. აქ ეს იდეა კიდევ არ გვაქვს გათავისებული, რაღაცნაირად ინფანტილურად ვუდგებით. ხშირად მაქვს მოსმენილი ასეთი ფრაზაც: “რა მოხდა მერე, ხელი წაუცდა”. ქმედებებს არ ეძლევა ადეკვატური შეფასება.

ხილვადობაზე თუ ვილაპარაკებთ, გავრცელებულია მოსაზრება, რატომ გამოდიან და რატომ საუბრობენ ადამიანები საკუთარ პრობლემებზე — ესეც არაჯანსაღი, არასწორი დამოკიდებულებაა. ეს პრობლემა ეხება ეთნიკურ ჯგუფებს, სხვადასხვა რელიგიურ ჯგუფს თუ ლგბტქი ადამიანებს. ინფორმაციის ქონა და კანონის აღსრულება ხელს უწყობს, რომ საზოგადოებამ გააცნობიეროს მოწყვლად ჯგუფების წინაშე არსებული გამოწვევები. ბაღიდან, სკოლიდან, ყველა სივრცეში უნდა ხდებოდეს იმის შეგონება, რომ ჩვენ, როგორც ადამიანებს გვაქვს თანაბარი უფლებები. აშკარად შესამჩნევია ეს დაყოფა. მაგალითად, თბილისში ისე ცხადად იგრძნობა ეს განსხვავება, სნობიზმი, ელიტისკენ ლტოლვა, რომ საზოგადოების სხვადასხვა ფენას, ჯგუფს შორის მაკრატელი ფართოდ არის გახსნილი, უზარმაზარი ხრამია, რომელიც ადამიანების გაუცხოებას იწვევს. შეიძლება ადამიანები გვერდიგვერდ ცხოვრობდნენ, მაგრამ მეორე ადამიანის გასაჭირი არ ეხებათ, რადგან არ გვინდა სხვის პრობლემაზე ვიფიქროთ.

მე იმედს მაძლევს, რომ ახალგაზრდები, რომლებიც დამოუკიდებელ საქართველოში დაიბადნენ და იზრდებიან, ინტერნეტზე წვდომა აქვთ, ბევრად თანამედროვედ ფიქრობენ. მათ აქვთ წვდომა იმ რესურსებზე, რაზეც ბევრ სხვას არა, მაგრამ სანამ თანასწორობის გააზრების საერთო მდგომარეობამდე მივალთ, აუცილებელია კანონის ძალა. მე ვიღაცის კეთილგანწყობის იმედად ვერ ვიქნები, თუ არ მიცავს სახელმწიფო, ჩემ მიერ არჩეული მთავრობა, მაშინ ის უვარგისია. სამწუხაროდ ჩვენ ვართ იმ მოცემულობაში, რომ მთავრობას ეს საკითხები არ ადარდებს და მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს გარკვეული კანონები, მას არ აქვს ისეთი ძალა, რომ ვიღაცის შემაფერხებლად იქცეს. გერმანიაში ეს ასე არ მოხდება და კანონი ადამიანს აუცილებლად დაიცავს. 

— დაბოლოს, გერმანულენოვან და ქართულენოვან თეატრში მუშაობის გამოცდილება გაქვთ. როგორ განსხვავდება დადგმა იქ და აქ. ასევე, რა განსხვავება არსებობს მაყურებელს შორის? 

ესეც ინდივიდუალურია და დამოკიდებულია მსახიობებზე. ზოგს სჭირდება ბევრად ტექნიკური მიდგომა, ფსიქოლოგიურად შემზადება. რაც შეეხება მაყურებელს, ბევრად უკეთ ვიცნობ გერმანულ აუდიტორიას, მაგრამ ხშირად მაბნევს, როცა ადამიანები დარბაზში ტელეფონებით სხედან. ჩემთვის ეს დიდი სკანდალი, უპატივცემულობა, აღმაშფოთებელი ქცევაა. ეს მაკვირვებს, რადგან თითქოს საწინააღმდეგოდ უნდა ყოფილიყო. ქართველი მაყურებელი თითქოს უფრო თავშეკავებულია, არადა წარმომედგინა, რომ ეს პირიქით უნდა ყოფილიყო. ითვლება, რომ ქართველი მაყურებელი მკაცრია და მაღალი სტანდარტი აქვს. შეიძლება ეს ასეც არის, არ ვიცი. წინა სპექტაკლს, მსახურთა შემოდგომას ვესწრებოდი და აღშფოთებული ვიყავი, რომ სპექტაკლის პარალელურად ტელეფონის ეკრანები ციმციმებდა, ფოტოებს იღებდნენ თუ ინსტაგრამზე შედიოდნენ. ამ ქცევის ვერც აზრს, ვერც დანიშნულებას ვხვდები. ეს დიდი უკულტურობა, სცენაზე მდგომი ადამიანისადმი უპატივცემულობა.

არავინ აძალებს ადამიანს სპექტაკლზე მისვლას, ყველა თავისი ნებით ყიდულობს ბილეთს და სპექტაკლს ესწრება, ამიტომ მუდამ მაბნევს ადამიანების მსგავსი ქცევა. ამის გამო ყოველთვის შინაგანი კონფლიქტი მაქვს და მინდა უკეთ მოვიხელთო ქართველი მაყურებლის რეაქცია. გერმანელი მაყურებელი ბევრად ღიად გამოხატავს, როცა რაღაც არ მოსწონს ან აღფრთოვანებულია. იცინიან, ტირიან, აღშფოთდებიან ან ტაშით გამოხატავენ რეაქციას, საქართველოში კი ყოველთვის ერთგვარია დამოკიდებულება. მახსოვს ბავშვობაში ქართულ თეატრში სიარულიც, მაგრამ მაინც ნაკლებად ვიცნობ ქართულ სივრცეს. თუმცა მე, როგორც მაყურებელი, ცოცხალი ვარ და ღიად ვრეაგირებ, თეატრის ხიბლიც ესაა და აქ ყოფნისას მუდამ მენატრება ეს ღიაობა, ცოცხალ პროცესში მაყურებლის თანამონაწილეობა. თითქოს გარკვეული თვითცენზურის გამო იკავებენ თავს, ასე რომ, ვნახოთ, რა იქნება.

___________

მართალია, ფედრას პრემიერის ბილეთები უკვე გაიყიდა, მაგრამ ნინო ხარატიშვილის ახალი სპექტაკლის ნახვას ნოემბრის მიწურულსაც შეძლებთ.

პიესა, რომელშიც მთავარ როლებს ისევ ნინო ბურდული, ნატუკა კახიძე და ნატა მურვანიძე ასრულებენ, ადამიანის თავისუფლებასა და საზოგადოებრივ ნორმებს შორის ურთიერთკავშირისა და პოლიტიკურ-რელიგიური ინტრიგების შესახებ ბერძნული მითის თანამედროვე ინტერპრეტაციის მეშვეობით მოგვითხრობს. სპექტაკლის სცენოგრაფიაზე იულია ბ. ნოვიკოვამ იზრუნა, კოსტიუმებზე გუნა მაიერმა, ხოლო ორიგინალური სიმღერა ღიად ლესბოსელმა მუსიკოსმა თინათინ ნოღაიდელმა, სასცენო სახელით Rémmée-მ შექმნა.

„ფედრა, ათენის მეფის, თეზევსის ცოლი, დაიღალა. დაიღალა წლების განმავლობაში საკუთარი სურვილების შენიღბვით, ხალხის სიყვარულით განებივრებული დედოფლის როლის თამაშით და შორეულ წარსულში მინოტავრის დამმარცხებელი გმირი მეუღლის ჩრდილში ყოფნით. თითქოს ადგილს ვეღარ პოულობს. მხოლოდ ქმრის დანამატ სამკაულად გრძნობს თავს. სასახლის მტკიცე გალავნითაა გარშემორტყმული და ჩიხში ექცევა. სამეფოში ახალი სარძლოს, მომხიბვლელი პერსეას გამოჩენით კი ყველაფერი თავდაყირა დგება. ფედრა თითქოს ლაბირინთში ეხვევა და ხანგრძლივი ძილის შემდეგ ფხიზლდება, უფრო და უფრო თამამდება, ახსენდება ის, რაც უკვე დიდი ხანია დაავიწყდა: საკუთარი თავი“, — აღნიშნულია სამეფო უბნის თეატრის მიერ გამოქვეყნებული აფიშის აღწერაში.

მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიაში არაერთი ქვიარ ავტორი გვხვდება, რომლებმაც მწერლობაზე წარუშლელი კვალი დატოვეს. ყველასთვის ცნობილი მწერლების ნაწარმოებები მრავალ ენაზეა ნათარგმნი, მათი შინაარსის მიხედვით ფილმებს იღებენ, სპექტაკლებს დგამენ, ნაწარმოებებს ხელახლა გამოსცემენ და ეს ტექსტები ათწლეულების თუ ასწლეულების შემდეგაც კი არ კარგავენ აქტუალობას. თუმცა ავტორების პირადი ცხოვრება, მათი სექსუალური ორიენტაცია, თვითძიება და მჩაგვრელ საზოგადოებაში ცხოვრებისგან მოტანილი სირთულეები ცოტამ თუ იცის.

არადა, ის მემკვიდრეობა, რომელიც ქვიარ ავტორებმა დატოვეს, წარმოუდგენლად დიდია. ამ სტატიაში სწორედ ასეთ, ყველასთვის ცნობილ და საყვარელ ავტორებს შეხვდებით.

ჰანს კრისტიან ანდერსენი

პიესების, სამოგზაურო მემუარების, რომანებისა და ლექსების ავტორს, ჰანს კრისტიან ანდერსენს უმეტესობა სალიტერატურო ზღაპრებით იცნობს. მე-19 საუკუნის გამორჩეული დანიელი ავტორის ზღაპრები საოპერო დადგმების, სერიალებისა და ფილმების შთაგონების წყაროდ იქცა და ეს ტექსტები 125-ზე მეტ ენაზეა ნათარგმნი. არ არსებობს ადამიანი, რომელსაც მისი ერთი ზღაპარი მაინც არ წაუკითხავს. იმპერატორის ახალი ტანსაცმელი, პატარა ქალთევზა, პრინცესა და მუხუდოს მარცვალი, მახინჯი იხვის ჭუკი თუ სხვა ყველასთვის ცნობილი ზღაპრები საუკუნეებს შემდეგაც აქტუალურია, თუმცა მწერლის პირადი ცხოვრებისა და მისი სექსუალობის შესახებ ცოტამ თუ იცის.

ანდერსენი ედვარდ კოლინზე იყო შეყვარებული, სწორედ მას მიუძღვნა პატარა ქალთევზა, თუმცა ცალმხრივი სიყვარული ურთიერთობად ვერასდროს იქცა.

„ჩემი შენდამი სენტიმენტები ქალურია. ჩემი ბუნების ფემინურობა და ჩვენი მეგობრობა საიდუმლოდ უნდა დარჩეს“, — სწერდა ანდერსენი კოლინზს, თუმცა როგორც წერილის ადრესატი აღნიშნავს, არ შეეძლო იმავეთი ეპასუხა, რაც ანდერსენს გულს უკლავდა.

როგორც ჩანს, უპასუხოდ არ დარჩენილა გრძნობები კარლ ალექსანდრის მიმართ: „სასახლის ეზო ჩემს ოთახამდე ჩემთან ერთად მკლავგაყრილმა გაიარა, სიყვარულით მაკოცა და მთხოვა, მუდამ მყვარებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვეულებრივი ადამიანი იყო, მთხოვა, მთელი ზამთარი მასთან დავრჩენილიყავი… მელანქოლიური განწყობით ჩამეძინა, მაგრამ ბედნიერს, რადგან ამ პრინცის სასახლის სტუმარი ვიყავი და ვუყვარდი… ყოველივე ზღაპარს ჰგავდა“.

ანდერსენს ურთიერთობები ჰქონია როგორც ქალებთან, ისე კაცებთან და მისი პირადი ცხოვრება ლიტერატურის შთაგონებადაც იქცა. ზოგიერთი ბიოგრაფი აღნიშნავს, რომ მას ურთიერთობა ჰქონდა დანიელ მოცეკვავე ჰაროლდ შარიფთან, რაც მისი ზღაპრის — თოვლის კაცის შთაგონების წყაროდ იქცა.

მარსელ პრუსტი

მარსელ პრუსტის დაკარგული დროის ძიებაში ალბათ ყველა დროის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოებების ციკლია, რომელიც გარდასული დროის მოხელთების, ყრმობისა და ზრდასრულობაში გადაბიჯების შესახებ დაწერილ ყველაზე გამორჩეულ რომანებს აერთიანებს. ის მრავლად შეიცავს ავტობიოგრაფიულ დეტალებს, თუმცა არა ცნობებს ავტორის სექსუალური ორიენტაციის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ მისი პერსონაჟების განვითარების, მისწრაფებათა ჩამოყალიბების გზაზე გეი ავტორის გამოცდილებათა ამოკითხვა შეიძლება, პრუსტი საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას წყევლად მიიჩნევდა და ღიად არ ეხებოდა.

მისმა გარემოცვამ იცოდა, რომ გეი იყო, თუმცა ავტორი ამ ნაწილს თავს არიდებდა. პრუსტი ამაზე ღიად მხოლოდ მე-19 საუკუნის 90-იანი წლების ჩანაწერებში საუბრობს. ჩანაწერები მისი ნაწარმოებების ციკლის, დაკარგული დროის ძიებაში, ნაწილად არ ქცეულა, თუმცა საკუთარი სექსუალობის გააზრების ტრაგიკული ამბავი 21-ე საუკუნეში ცალკე კრებულად გამოიცა.

ქართულად ნათარგმნია პრუსტის 4 ნაწარმოები — სვანის მხარეს, სოდომი და გომორი, შეღერებულ ქალიშვილთა ჩრდილში და ნაპოვნი დრო.

ონორე დე ბალზაკი

ონორე დე ბალზაკს ქართველი მკითხველი დიდი ხანია კარგად იცნობს. მისი ნაწარმოებების დიდი ნაწილი ქართულად ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის პერიოდში ითარგმნა, განახლებული გამოცემები და ახალი თარგმანები კი წიგნების მაღაზიებში დღემდე მრავლად გვხვდება.

თუმცა მკითხველთა დიდმა ნაწილმა არ იცის, რომ ბალზაკი იყო ერთ-ერთი პირველი ევროპელი ავტორი, რომლის ნაწარმოებებშიც ქვიარ პერსონაჟები, გრძნობები და ავტორის მიერ საკუთარი სექსუალობის კვლევის ანარეკლი ჩანს. ყველაზე გამორჩეული პერსონაჟი კი ალბათ ჟაკ კოლინია, რომელიც ავტორის 3 სხვადასხვა ნაწარმოებში შეცვლილი სახელებით, სხვადასხვა იდენტობას ამოფარებული გვხვდება. ბალზაკი პერსონაჟის მომნუსხველ ძალას ნელ-ნელა გვიხატავს. კოლინი პირველად მამა გორიოში ჩნდება, დაკარგულ ილუზიებში კი ბევრად უკეთ ვეცნობით, კიდევ ერთ ტექსტში, კურტიზან ქალთა ბრწყინვალება და სიღატაკე, პერსონაჟი ისევ ბრუნდება.

ზოგიერთი ბიოგრაფი აღნიშნავს, რომ ბალზაკი კაცებთან ურთიერთობისას ბევრად ბედნიერად გრძნობდა თავს და ფლუიდური სექსუალობა ჰქონდა. მისი ნაწარმოების პერსონაჟებში დანახული სექსუალობისა და გენდერის კვლევა ალბათ სწორედ პირადი ლტოლვის ანარეკლია.

ოსკარ უაილდი

ოსკარ უაილდს გამორჩეული პიესები თუ ლიტერატურული ზღაპრები რომ არ დაეწერა და მისი შემოქმედება მხოლოდ ყველასთვის კარგად ცნობილი რომანი, ლიტერატურის ისტორიაში ყველაზე ლამაზი, დამატყვევებელი კაცი პერსონაჟის შესახებ დაწერილი ნაწარმოები, დორიან გრეის პორტრეტი ყოფილიყო, საყოველთაო აღიარებას მაინც მოიპოვებდა.

1900 წელს, 46 წლის ასაკში გარდაცვლილი ბრიტანელი მწერლის გავლენა ცალსახაა, თუმცა ამის პარალელურად, ცნობილია ავტორის პირად ცხოვრებაში მომხდარი არაერთი ტრაგიკული ფაქტი.

1883 წელს, უაილდი კონსტანს ლოიდზე დაქორწინდა და სწორედ ამ პერიოდიდან იწყება მისი ორმაგი ცხოვრება — ქორწინება ქალზე და საიდუმლო ურთიერთობები კაცებთან. 1890 წელს მეგობართან და გამომცემელთან, რობერტ ბოლდუინ როსთან ჰქონდა ურთიერთობა, 1891 წელს კი ლორდ ალფრედ დაგლასს შეხვდა, რომელთანაც 4-წლიანი ურთიერთობა ჰქონდა, თუმცა ალფრედი მამამ ამის შესახებ შეიტყო და უაილდი ჰომოსექსუალობისთვის დაასმინა. ავტორი ბრალდების გამო 3 წლით, 1897 წლამდე პატიმრობაში იყო, სადაც მისი ჯანმრთელობა მნიშვნელოვნად გაუარესდა. ოსკარ უაილდს პატიმრობის და შემდგომ პერიოდში მნიშვნელოვანი აღარაფერი დაუწერია.

უილიამ ბეროუზი

ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ამერიკელ მწერალს, უილიამ ბეროუზს წინააღმდეგობრივი ცხოვრება ჰქონდა და მისი გადაწყვეტილებები თუ იდეები დღეს შეიძლება ბევრისთვის საკამათო იყოს, თუმცა მე-20 საუკუნის ლიტერატურაზე მისი გავლენა ცალსახაა.

მწერლობაში ახალი ტექნიკის, “ნაფლეთების მეთოდის” შემომტანი ავტორი მთელი ცხოვრება ნარკოდამოკიდებული იყო. საკუთარი თავის სიძულვილი, პარანოია ტანჯავდა და მისი ნაწარმოებების ღერძად სწორედ აღნიშნული თემები იქცა. მისი ტექსტები კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი მწერლის სექსუალური ორიენტაციაა, რომელსაც ლიტერატურის გავლითაც იკვლევდა.

ჯერ კიდევ მოზარდობისას გააცნობიერა, რომ გეი იყო და ამის შესახებ პირად ჩანაწერებშიც ღიად საუბრობდა, თუმცა იხსენებდა, რომ მოზარდობისას შეშინებული, დაბნეული იყო და ვერ ხვდებოდა, როგორ უნდა მოეპოვებინა სხვა ბიჭების ყურადღება.

მწერლის სექსუალური ორიენტაციის შესახებ ცნობები ჯერ კიდევ მის ადრეულ ნაწარმოებებში გამოიკვეთა, თუმცა ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, ჰომოსექსუალობის შესახებ დაწერილი ლიტერატურული კვლევა “პიდერი” 1985 წლამდე სწორედ იმ დროისთვის საკამათო თემების გამო არ გამოქვეყნებულა.

ქართულად ნათარგმნია მწერლის ორი ნაწარმოები — ჯანქი და შიშველი საუზმე, რომლებიც მწერლის ბიოგრაფიის, ადიქციის, ორიენტაციის გასააზრებლად შესანიშნავი საშუალებაა.

თრუმენ კეპოუტი

კეპოუტი ღიად გეი მწერალი იყო, რომელმაც მისი თანამედროვე ლგბტქი ავტორების უმრავლესობისგან განსხვავებით, არნახული პოპულარობის მოპოვება შეძლო და ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან მწერლად სიცოცხლეშივე იქცა.

მისი ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, სხვა ხმები, სხვა ოთახები გეი მოზარდის ცხოვრების შესახებ ჰყვება. ავტობიოგრაფიული დეტალებით, საკუთარი სექსუალობის ძიების მწერლისეული გამოცდილებით გამდიდრებული ქვიარ ნაწარმოები საკუთარი თავის მიღების შესახებ მოგვითხრობს.

მისი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები კი მაინც საუზმე ტიფანისთან არის. ნაწარმოების ეკრანიზაცია, რომლის მთავარ როლში ოდრი ჰეპბერნია, ნებისმიერმა კინომოყვარულმა იცის. საუზმე ტიფანისთან და მწერლის კიდევ ერთი გამორჩეული ნაწარმოები, ხელის აუკანკალებლად ქართულადაც არის ნათარგმნი.

კეპოუტის რამდენიმე ხანგრძლივი ურთიერთობა ჰქონდა, თუმცა პოლიგამი იყო და ურთიერთობების პარალელურად სხვა კაცებსაც ხვდებოდა.

სელმა ლაგერლეფი

“ეს შენი კოცნები, რომლებზეც წერილებში მიყვები, ჩემთვის დიდ თავსატეხად იქცა. კოპენჰაგენში ქალების ურთიერთობა ბევრჯერ მინახავს, რაც მაიძულებს, ვიფიქრო, რა არის ბუნების განზრახვა”, — წერდა სელმა ლაგერლეფი, ყველაზე გამორჩეული შვედი მწერალი, პირველი ქალი ნობელიანტი ლიტერატურის დარგში, რომელსაც ეს პატივი ჯერ კიდევ 1909 წელს ხვდა წილად.

ლაგერლეფის ნაწარმოებები ქართულად საბჭოთა დროსვე ითარგმნა. მისი საბავშვო ნაწარმოები, ნილსისა და გარეული ბატების მოგზაურობა, ლიოვენშოლდების ბეჭედი, საგა იოსტა ბერლინგზე და ა.შ. მწერლის ოსტატობის საუკეთესო დადასტურებაა.

გარდაცვალების წინ, 1940 წლისთვის მწერალს ერთადერთი მოთხოვნა ჰქონდა, მისი წერილები მხოლოდ მისი სიკვდილიდან 50 წლის შემდეგ უნდა გამოქვეყნებულიყო. ამის მიზეზი მარტივია — საყოველთაოდ დაფასებულ მწერალს არ უნდოდა, რომ ქვეყანაში, სადაც ჰომოსექსუალობა იმ დროისთვის კრიმინალიზებული იყო, მისი და საყვარელი ქალის 20 წელზე მეტი ხნის მიმოწერა გამოექვეყნებინათ.

მწერლის ანდერძი შესრულდა და მისმა სინაზით სავსე წერილებმა მკითხველამდე მხოლოდ 90-იან წლებში მიაღწია. ლაგერლეფის სექსუალური ორიენტაცია, რომელსაც მთელი ცხოვრება მალავდა, დღეს უკვე ყველასთვის ცნობილია.

გერტრუდ სტაინი

გერტრუდ სტაინი მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ავტორია, რომლის ტექსტებში სექსუალობისა და იდენტობის კვლევას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. სტაინს ეკუთვნის ქამინგაუთის შესახებ დაწერილი ერთ-ერთი პირველი მოთხრობა, რომელიც ისევე, როგორც მისი ტექსტების უმრავლესობა, ავტობიოგრაფიულია.

ფემინისტი, ქვიარ მწერალი მის გარემოცვაში ლესბოსელ ავტორად ითვლებოდა, თუმცა მის ცხოვრებას გენდერული დისფორია, ტრანს-იდენტობის გაცნობიერება გასდევს თან. მისი ბიოგრაფების აზრით, სტაინმა, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროისთვის გაბედული ადამიანი იყო და საკუთარი თავის მიღებაც შეძლო, საკუთარი გენდერული იდენტობის ბოლომდე გათავისება ვერ მოახერხა, რაც სოციალური გარემოებებისა და ინფორმაციის არარსებობის ბრალი უნდა იყოს.

თანამედროვე გაგებით, სტაინის ხედვა გენდერული როლების მიხედვით ადამიანის ტალანტის შეფასების შესახებ მოძველებულია, თუმცა გასათვალისწინებელია ის, რომ ავტორის მიერ საკუთარი თავისა თუ ქალის როლის შეფასებას მნიშვნელოვნად განსაზღვრავდა იმ დროის ჰეტერონორმატიული განწყობები.

ქართულად ნათარგმნია სტაინის ერთადერთი ნაწარმოები, სამი სიცოცხლე. მისი ლიტერატურული მემკვიდრეობა, მათ შორის, სექსუალობისა და გენდერის კვლევის თვალსაზრისით ბევრად მნიშვნელოვან ტექსტებს აერთიანებს — სინაზის წერტილებსა და ელის ტოკლასის ავტობიოგრაფიას, რომლის ნარატორი სტაინის პარტნიორია, თუმცა რეალურად ეს ავტორის ავტობიოგრაფიაა.

ანდრე ჟიდი

ანდრე ჟიდი 1947 წლის ნობელიანტი, მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი ყველზე გამორჩეული მწერალია, რომლის ტექსტებში სექსუალური თავისუფლების ძიებას, იდენტობის კვლევას, მორალურსა და ამორალურს შორის ზღვრის ძიებას, გნებავთ, უარყოფას, მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს.

მის ნაწარმოებში, მორალის უარმყოფელი, ალბათ ყველაზე უკეთ იკითხება დეტალები ავტორის ბიოგრაფიიდან. რომანი ახალგაზრდა კაცის შესახებ გვიყვება, რომელიც ჰეტერონორმატიულობის ჩარჩოს არღვევს და “ნაცნობი მიწების დატოვებით, უცხოობაში ყოფნით” საკუთარი თავის ძიების გზას გადის.

აღსანიშნავია, რომ ჟიდი მე-19 საუკუნის ბოლოს ოსკარ უაილდთან მეგობრობდა. მისი და მარსელ პრუსტის წერილები კი, მათ შორის, ავტორების სექსუალური ორიენტაციის შესახებ, ერთგვარი დიალოგია.

ქართულად ნათარგმნია მწერლის ნაწარმოებები — ცოლთა სკოლა, ყალბი ფულის მჭრელები და ვიწრო კარიბჭესთან.

ვირჯინია ვულფი

ვირჯინია ვულფი, ფოლკნერთან და ჯოისთან  ერთად, ცნობიერების ნაკადის ყველაზე გამორჩეული ავტორია, რომლის ნაწარმოებები მრავალ ენაზეა ნათარგმნი. ქართულ ენაზე არის მისი მისის დოლოვეი, ორლანდო, გზა შუქურისკენ, ასევე, მოთხრობების კრებული სახლი მოჩვენებებით და ესე საკუთარი ოთახი.

ავტორის ტექსტები ძლიერი ქალი პერსონაჟების ირგვლივ ტრიალებს, ორლანდო კი, მათ შორის, გენდერის კვლევაა, რომელიც დღემდე თანამედროვედ იკითხება.

ვულფი ქორწინებაში იყო კაცთან, რომელსაც სულიერ მეგობრად უფრო მიიჩნევდა, თუმცა ავტორის ცხოვრების მთავარი სიყვარული ვიტა საკვილ-უესტი იყო, რომელთან მიმოწერაც ვულფის სექსუალური ორიენტაციის, სიყვარულისა და ურთიერთობის შეუძლებლობის გაცხადებაა, რაც გარკვეულწილად სოციალური განწყობებით იყო განპირობებული.

ივლინ ვო

ივლინ ვოს უკეთურთა მოდგმა ქართულად ჯერ კიდევ საბჭოთა დროს ითარგმნა, ბრაიდსჰედში დაბრუნება კი ქართულად 2018 წელს გამოიცა. ბრაიდსჰედში დაბრუნების მთავარი ხაზი გეი ურთიერთობაა, რაც დიდწილად მწერლის ბიოგრაფიით არის ნაკარნახევი.

ავტორის მიერ საკუთარი სექსუალობის შემეცნება მათ შორის სოციალურმა განწყობებმა განსაზღვრა. ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ბრიტანელ ავტორს ოქსფორდში სწავლის პერიოდში კაცებთან ჰქონდა ურთიერთობები და ამ კავშირებს თვითშემეცნების მნიშვნელოვან ნაწილად მიიჩნევდა. თუმცა, იმ დროს გავრცელებული მოსაზრების მიხედვით, ქვიარ ურთიერთობები გამართლებული, იყო თუ ეს ადამიანის ცხოვრებაში ერთ-ერთი ფაზა იყო და არა განუყოფელი ნაწილი, რომელიც ადამიანის ცხოვრებას გასდევდა, ამიტომ, ბისექსუალი ავტორი ცხოვრების გვიანდელ წლებში ჰეტეროსექსუალურ ურთიერთობებში იყო.

ჯეიმს ბოლდუინი

მე-20 საუკუნის ამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ხმა, გენიოსი მწერალი, რომელიც შავკანიანი გეი ადამიანების გამოცდილებას ასახავდა და შავკანიანთა სამოქალაქო უფლებების მოძრაობის გულად იქცა, ქართველებმა ნაკლებად იციან, რადგან მისი ნაწარმოებები ქართულად ნათარგმნი არ არის. არადა, მისი ნაწარმოებების — ჯოვანის ოთახი, წადი, იქადაგე მთიდან, ასევე, ესეების, წერილების, რასობრივი უთანასწორობისა და ძალმომრეობის შესახებ დაწერილი ნარკვევების გარეშე ამერიკული ლიტერატურის ისტორია ძნელად წარმოსადგენია.

ღიად გეი ავტორის ნაწარმოებებში პირადი თვითგამორკვევის, ბრძოლის, ჰომოფობიურ და რასისტულ გარემოში ცხოვრებით განპირობებული სირთულეები აშკარად იკითხება, თუმცა ქართველ მკითხველს ამერიკული ლიტერატურის ეს გამორჩეული მწერალი ჯერ კიდევ აღმოსაჩენი ჰყავს.

ტუვე იანსონი

“ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე. ეს ისეთი ბუნებრივი და გულწრფელია, რომ ვერავითარ პრობლემას ვერ ვხედავ. ამაყი და უკონტროლოდ ბედნიერი ვარ. უკანასკნელი კვირები თავგადასავლებით სავსე ხანგრძლივ ცეკვას, სინაზეს, სიმძაფრეს ჰგავს – სიმარტივითა და სილამაზით გამორჩეულ ახალ მიწებზე ექსპედიციას”, — ეს სიტყვები ტუვე იანსონს ეკუთვნის. ყველა დროის ერთ-ერთი გამორჩეული საბავშვო ავტორი ლესბოსურ სიყვარულზე ღიად მეგობრისთვის მიწერილ წერილში საუბრობს. 

იანსონი საბავშვო ლიტერატურის გამორჩეული მწერალი იყო, რომელმაც მუმინების სამყარო შექმნა — კეთელი არსებებით დასახლებული მიწა, რომლის ილუსტრაციებიც ავტორსვე ეკუთვნის.

მიუხედავად იმისა, რომ ფინეთში 70-იანი წლების დასაწყისამდე ჰომოსექსუალობა კრიმინალიზებული იყო, იანსონს პირად ცხოვრებაზე უარი არ უთქვამს და ცხოვრების დიდი ნაწილი პარტნიორ ქალთან ერთად გაატარა, ამიტომ ლგბტქი მკითხველებისთვის მისი გამბედაობა, სოციალური გარემოებების მიუხედავად საკუთარი ბედნიერებისკენ სწრაფვა და ლიტერატურული მემკვიდრეობა განსაკუთრებით ძვირფასია.

ტენესი უილიამსი

“ჩემი ჰომოსექსუალობა დასაძრახად არასდროს ჩამითვლია და არც იმ საკითხად მიმიჩნევია, რომელზეც დიდი ყურადღება უნდა გამემახვილებინა. ამას უბრალოდ ბუნების შემთხვევითობად ვთვლი”, — ამბობდა ყველა დროის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული დრამატურგი, რომლის პიესები — ტრამვაი სახელად სურვილი, შუშის სამხეცე, კამინო როიალი, კატა თუნუქის გახურებულ სახურავზე თუ სხვა ნებისმიერმა თეატრალმა, ლიტერატურის მოყვარულმა კარგად იცის.

ავტორის შემოქმედებაზე, მისივე თქმით, გავლენა არა სექსუალურმა ორიენტაციამ, არამედ მარტოობამ იქონია და სწორედ მარტოობის დღეებში დაიწერა მისი ყველაზე ცნობილი პიესები.

ტრამვაი სახელად სურვილი და კამინო როიალი ქართულადაც არის ნათარგმნი.

იუკიო მიშიმა

მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი იაპონელი ავტორი, იუკიო მიშიმა საკუთარ სექსუალობასა და გენდერულ იდენტობას ავტობიოგრაფიულ ტექსტებში ღიად იკვლევდა.

ნიღბის აღსარება მისი მოზარდობის, სექსუალური ლტოლვისა და იდენტობის აღმოჩენის პერიოდს ეძღვნება და საუკეთესოდ ხსნის მწერლის ბიოგრაფიასაც, რომელიც მუდამ ტრაგიზმით იყო სავსე. აღსანიშანვია, რომ მწერალმა საკუთარი ცხოვრება-პერფორმანსი, რომელსაც ხშირად გარე დამკვირვებლის თვალით სწავლობდა, ჰარაკირით დაასრულა.

ქართულად ნათარგმნია მისი მოთხრობები ნიღბის აღსარება და ოქროს ტაძარი.

რუსეთი ყოველთვის გამოირჩეოდა დაუნდობლობითა და ბოროტებით. ამას არაერთი ფაქტი თუ მოვლენა ამტკიცებს. ლიტერატურაშიც მრავლად შეხვდებით წიგნებს, რომლებიც რუსეთის სასტიკ რეჟიმზე მოგვითხრობენ. Keep Reading