22 თებერვალს, აზერბაიჯანელი ბლოგერი, ჟურნალისტი და ლგბტქი აქტივისტი, ავაზ შიხმამედოვი (პროფესიულ საქმიანობაში ცნობილი როგორც ავაზ ჰაფიზლი), ნათესავმა, ამრულა გულალიევმა მოკლა. მკვლელობის შესახებ ინფორმაცია აზერბაიჯანის მთავარი პროკურორის ოფისმა და შინაგან საქმეთა მინისტრმა გაავრცელეს.
Rainbow Europe-ის 2021 წლის სტატისტიკის მიხედვით, ლგბტქი უფლებების დაცვის კუთხით აზერბაიჯანი ევროპაში ბოლო, 49-ე ადგილზეა. გენდერის მარკერის სამართლებრივი ცვლილების, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების და სიძულვილის ენის გამოყენების აღმოფხვრის, ოჯახში მიმღებლობის თუ ქვიარ ადამიანების თავშესაფრით უზრუნველყოფის კუთხით, წლებია, ქვეყანას პროგრესისთვის არ მიუღწევია.
OC Media-ს ცნობით, აზერბაიჯანში ქვიარ სექსმუშაკები ეროვნული და სამართალდამცავი უწყებების მხრიდან სისტემურ დისკრიმინაციას აწყდებიან, ამასთანავე, იბრძვიან უფრო ფართო ქვიარ საზოგადოებაში მიმღებლობის მოსაპოვებლად. 17 წლის
აზერბაიჯანელი ჟურნალისტისა და ქვიარ აქტივისტის, ავაზ ჰაფიზლის მკვლელობაში ბრალდებულს სასამართლომ 10 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა შეუფარდა. ჰაფზილი 22 თებერვალს, ნათესავმა ამრულა გულალიევმა განსაკუთრებული სისასტიკით მოკლა.
რუსეთის უკრაინაზე თავდასხმიდან და სრულმასშტაბიანი ომის გამოცხადებიდან 1 წელზე მეტი გავიდა. პუტინის მიერ „სპეციალურ სამხედრო ოპერაციად“ გამოცხადებული ომის საწყის ეტაპზევე გამოიკვეთა, რომ რუსეთი საკუთარი ქმედებების ტრადიციული ღირებულებების დაცვის სახელით შეფუთვას ცდილობდა.
პუტინის თქმით, დასავლეთი „ცდილობს ტრადიციული ღირებულებების განადგურებას და ყალბ ღირებულებებს ავრცელებს, რომლებიც განადგურებას გვიქადის“.
აღსანიშნავია, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წინამძღოლი კირილიც ალტი-ლგბტქი გზავნილებს იყენებს, რათა უკრაინაში რუსეთის ქმედებები გაამართლოს. აპოკალიფსის სურათის დახატვით, ის პუტინისთვის ხელსაყრელ ნარატივს ავრცელებს.
კირილი ადამიანების უფლებების დაცვას დასავლეთის მიერ თავსმოხვეულ ფსევდოჰუმანურ ქვიარ დღის წესრიგად მოიხსენიებს, რაც, მისი მტკიცებით, სამყაროს განადგურებით ემუქრება და ამ პროცესში რუსეთი კაცობრიობის “უკანასკნელ მხსნელად” გვევლინება.
„თუ კაცობრიობა ჩათვლის, რომ ცოდვა ღმერთის გზიდან გადახვევა არ არის, თუ კაცობრიობა ჩათვლის, რომ ცოდვა ადამიანური ქცევის ნაირსახეობაა, ცივილიზაციის დასასრულამდე მივალთ“, — აცხადებდა კირილი ომის დაწყებისას და ამბობდა, რომ რუსეთის დონბასში შეჭრა დასავლეთის მიერ თავსმოხვეულ ღირებულებებთან მებრძოლი ხალხის გადარჩენას ემსახურებოდა.
ჯერ კიდევ 2013-2014 წლებში, რუსულმა სახელისუფლებო მედიებმა ევრომაიდანი „ნაციონალისტების, ანტისემიტების, ნეონაცისტებისა და ჰომოსექსუალების“ მიერ მოწყობილ პროვოკაციად მონათლეს და ამ გზით პროტესტის მუხტის ჩახშობა სცადეს.
ბოლო დროის რუსული ანტიდასავლური და ჰომოფობიური ნარატივების ყველაზე აშკარა მაგალითი უკრაინაზე სამხედრო თავდასხმის შემდეგ გაკეთებული განცხადებებია. თუმცა, ანტიდასავლურ გზავნილებს, რომლებიც რუსეთის გავლენის გაძლიერებას ემსახურება, ქართველი პოლიტიკოსებიც არ ერიდებიან.
ბოლო მაგალითი, 2023 წლის მარტში „უცხოური გავლენების აგენტების“ შესახებ მმართველი პარტიის, ქართული ოცნების კანონია, რომელიც „მტრული გავლენების“ იდენტიფიცირებისა და მათივე თქმით, „გამჭვირვალობის გარანტიების შესაქმნელად“ დააინიცირეს. აღნიშნულ გადაწყვეტილებას დასავლეთის კრიტიკა და საქართველოს მოქალაქეების მრავალათასიანი პროტესტი მოჰყვა.
კანონი, რომელიც პუტინის მიერ კრიტიკულად განწყობილი სამოქალაქო საზოგადოების გაჩუმების მცდელობის ანალოგიური იყო, ქართულმა ოცნებამ უწყვეტი საპროტესტო ტალღის ფონზე გაიწვია. უკან დახევამდე კი საპროტესტო ტალღის ჩახშობას აქციების დარბევით ცდილობდნენ.
დასავლელი მეგობრების კრიტიკის საპასუხოდ, საქართველოს პრემიერმინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა ევროპარლამენტს მოუწოდა, რომ „საკუთარ თავს მიხედონ“, აქციის მონაწილეებზე საუბრისას კი განაცხადა, რომ ნაწილს „სატანისტების ფორმა ეცვათ“.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ქართული ოცნების თავმჯდომარემ, ირაკლი კობახიძემ „აგენტების“ შესახებ კანონის საწინააღმდეგო აქციებისას პოლიციელზე თავდასხმისა და სხვისი ქონების განადგურების ბრალდებით დაკავებულ 21 წლის ლაზარე გრიგორიადისს „ორიენტაცია არეული“ და „გზას აცდენილი ახალგაზრდა“ უწოდა. კობახიძის განცხადება ზუსტად იმეორებს ანტიდასავლური დაჯგუფებების მცდელობას, რომ აქციაზე მყოფი ადამიანებისგან „მტრის ხატი“ შექმნან და ამ გზით მოსახლეობაზე გავლენა მოახდინონ.
პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში პოლიტიკური პირების, რადიკალური დაჯგუფებების თუ საეკლესიო პირების განცხადებები რუსეთს გავლენების განმტკიცებაში პირდაპირ თუ ირიბად ეხმარება. ხოლო ის, თუ რა ნარატივებს ავრცელებენ კონკრეტული აქტორები, როგორ იგეგმება ანტიდასავლური კამპანიები და რას ისახავენ მიზნად, ახალი სულაც არ არის.
პუტინის მიერ არჩეული ბრძოლის გზები, ნარატივები, რომელთა გავრცელებასაც ცდილობს, ხერხები, რომლებსაც იყენებს, საბჭოთა დროის გამოძახილია. თუ საბჭოთა მეთოდებს თვალს გადავავლებთ, მივხვდებით, რომ რუსეთი მუდმივად წრეზე ტრიალებს და პოსტ-საბჭოთა საზოგადოებისთვის ჯერ კიდევ მტკივნეული თემების გააქტიურებითა და არარსებული მტრების გამოგონებით გავლენის გამტკიცებას ცდილობს. ამიტომ, რუსეთის დღევანდელი ქმედებების უკეთ გასააზრებლად საბჭოთა წარსულის კვლევა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია.
საბჭოთა ჰომოფობიური ნარატივების დამკვიდრების საწყის წერტილთან დასაბრუნებლად თვალი უნდა გადავავლოთ ბოლშევიკური რევოლუციის პერიოდს. 1917 წელს, მას შემდეგ, რაც რუსეთში ხელისუფლება შეიცვალა, რადიკალური ცვლილებების პერიოდი დაიწყო. ახალმა ხელისუფლებამ სრულიად ახლებური საზოგადოების ფორმირება გადაწყვიტა. მეფის რუსეთის დროს არსებული კანონები ერთმანეთის მიყოლებით უქმდებოდა, ჩნდებოდა ჩასწორებები, რომლებიც თანასწორობისკენ იყო მიმართული. ბოლშევიკურ რუსეთში ქალი და კაცი თანასწორად გამოცხადდნენ და ოჯახურ ურთიერთობებშიც ორივე მხარეს თანაბარი უფლებები ჰქონდა, განქორწინების პროცესი ბევრად გამარტივდა, აბორტი ლეგალური გახდა და გაუქმდა 1903 წლის ჩანაწერი, რომელიც ჰომოსექსუალურ კავშირებს შეეხებოდა და ნებაყოფლობითი ურთიერთობების ლეგალიზება მოხდა.
მიუხედავად იმისა, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები მეტად თანასწორი რეალობის შენებაზე მიანიშნებდა. ჰომოსექსუალობა, როგორც პოლიტიკური იარაღი, ისევ გამოიყენებოდა. ბოლშევიკებისთვის კლასობრივი ბრძოლის, ეკლესიის გავლენების ჩახშობის ერთ-ერთი მთავარი იარაღი სწორედ ჰომოსექსუალობა იყო.
გასული საუკუნის 20-იანი წლების რუსეთში ნებაყოფლობითი სექსის ასაკს მიუღწეველ პირებთან ძალადობრივი სექსუალური კავშირის ბრალდებით არაერთი საეკლესიო პირი წარსდგა სასამართლოს წინაშე.
მკვლევრების ნაწილი ბოლშევიკური რევოლუციის საწყის წლებს „პირველი გეი რევოლუციის” პერიოდსაც კი უწოდებს. 1922 წლის სისხლის სამართლის კოდექსში სრულად უარყვეს არქაული ტერმინები, რომლებსაც მედიცინასთან და მეცნიერებასთან საერთო არ ჰქონდათ. მათ შორის, სექსუალური დანაშაულები „პიროვნების სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და ღირსების“ უფლების თავში გაერთიანდა. ახალი ხელისუფლება ცდილობდა, რომ მეფის დროის დრომოჭმული, არქაული მიდგომების საპირწონედ, მეცნიერება, ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული სახელმწიფო პოლიტიკა განემტკიცებინა. ამიტომ, ეს პერიოდი ლგბტ ადამიანებისა და ქალებისთვის მცირეხნიანი შვების ხანად იქცა. იმ დროს ევროპის ქვეყნებსა და ამერიკაში ჰომოსექსუალობა ჯერ კიდევ კრიმინალიზებული იყო და, შეიძლება ითქვას, რომ ბოლშევიკური რუსეთის მიდგომა ბევრად პროგრესული იყო. თუმცა, ეს ახლებური, ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომა დიდხანს არ გაგრძელებულა. 30-იანი წლებიდან, მას შემდეგ, რაც სტალინი საბჭოთა კავშირის ლიდერად იქცა, ლგბტქი საკითხები, როგორც პოლიტიკური ბრძოლის იარაღი, კიდევ უფრო გააქტიურდა.
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მკვლევრის, თამარ თოლორდავას თქმით, საბჭოთა კავშირში ტოტალიტარული ნიშნები სულ უფრო ძლიერდებოდა და სწორედ საზოგადოებისთვის ყველაზე მტკივნეული, სექსუალობის საკითხები იქცა პირველი აკრძალვების სამიზნედ, რაც სამომავლოდ კიდევ უფრო მკაცრი შეზღუდვებისთვის ნიადაგის მოსინჯვას ჰგავდა.
„30-იან წლებში, როცა ჰომოსექსუალობის კრიმინალიზება ისევ მოხდა, ეს საბჭოთა პროპაგანდის ჭკვიანურად დაგეგმილი ნაბიჯი იყო. დეკრიმინალიზების გამოცდილება ჯერ კიდევ ახალი იყო და აღნიშნული ცვლილება შეიძლებოდა მტკივნეული ყოფილიყო საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის. ამიტომ სექსუალობასთან დაკავშირებული თავისუფლების შეზღუდვა მათთვის კარგი გზა იყო, რაც ნიადაგს შეამზადებდა სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების საწინააღმდეგოდ. უნდა ითქვას ისიც, რომ აკრძალვა თავიდანვე პოლიტიკურ იარაღად იქცა — ჰომოსექსუალობაში “ბრალდებულ” ადამიანებს მიაწერდნენ სხვადასხვა დასავლური ქვეყნის ჯაშუშობას, მათგან მტრის ხატს ქმნიდნენ. ჰომოსექსუალობა ქვეყნის გამყიდველის სინონიმად აქციეს“, — აღნიშნავს თამარ თოლორდავა.
ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორი, ისტორიკოსი, ირა როლდუგინა, რომელიც საბჭოთა კავშირის პერიოდში მცხოვრები ქვიარ ადამიანების გამოცდილებებს მრავალი წელია იკვლევს, Open Democracy-ისთან საუბარში აღნიშნავს, რომ 20-იანი წლების რუსეთში არსებული იდეები დღევანდელი რეალობისთვისაც კი პროგრესულად შეიძლება ჩაითვალოს. მისი თქმით, აღნიშნულმა ცვლილებებმა ქვიარ ადამიანების მეტი ხილვადობა გამოიწვია. ამიტომ, 30-იან წლებში, როცა სტალინი ხელისუფლებაში მოვიდა, სექსუალობა აღიქმებოდა, როგორც პოლიტიკურ განაცხადი და ეს ხელახალი კრიმინალიზების ერთ-ერთ მიზეზად იქცა.
„30-იანი წლებისთვის, სექსუალობა პოლიტიკურად აღიქმებოდა, რაც მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა რევოლუციამდელი მდგომარეობისგან. უხეშად რომ ვთქვათ, ჰომოსექსუალები საფრთხედ აღიქმებოდნენ და „რევოლუციონერებთან“ და „ქვეყნის მოღალატეებთან“ იყვნენ გათანაბრებული. სექსუალობა ისეთივე დევნის მიზეზად იქცა, როგორც პოლიტიკური ქმედებები“, — აღნიშნავს როლდუგინა.
ჰომოსექსუალობის აკრძალვის, სექსუალობასთან დაკავშირებული საკითხების სტიგმატიზებაზე საუბრისას მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ ქალებისა და კაცების შემთხვევაში სხვადასხვა მიდგომა ამოქმედდა. ლესბოსელი ქალები ფსიქიატრიული მკურნალობის სამიზნედ იქცნენ, ჰომოსექსუალი კაცების შემთხვევაში კი, დაპატიმრება და შრომით-გამოსასწორებელ ბანაკებში გაგზავნა იქცა პრაქტიკად.
თამარ თოლორდავა აღნიშნავს, რომ მეორე მსოფლიო ომის მომწიფების დროისთვის, სტალინისთვის მორალური საყრდენის იდეა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო. ამასთან, დღის წესრიგში დადგა სამშობლოს მხსნელი ჯარისკაცის სახე, რომელიც მასკულინური, ჰეროიკული ფიგურა უნდა ყოფილიყო და ამ მიზნებში ჰომოსექსუალობა აღარ ეწერებოდა.
„მეორე მსოფლიო ომის მომწიფების დროისთვის კაცური, მაჩოისტური, მასკულინური იდეალების დამკვიდრება იყო მნიშვნელოვანი. გენდერული თანასწორობაც ილუზია იყო. ერთი მხრივ, სისტემა სამშობლოს მხსნელი, გმირი კაცის იმიჯს ამკვიდრებდა, მეორე მხრივ, მოჩვენებითი გენდერული თანასწორობის იდეას ავრცელებდა, თუმცა ქალების როლი მაინც შემოსაზღვრული იყო სამშობლოსთვის გმირების აღზრდით და ჰომოსექსუალობა ამ ნარატივში ვეღარ ეწერებოდა. პოლიტიკის სახეს ქმნიდა “კაცური კაცი”, ჰომოსექსუალობა კი გაიგივებული იყო “ფემინურთან”. საბჭოთა სისტემა სწორედ ამ განწყობებით საზრდოობდა“, — ამბობს თამარ თოლორდავა.
1933-1934 წლების პირველი მასშტაბური დაკავებები, რომელთა სამიზნედ ლენინგრადში მცხოვრები გეი კაცები იქცნენ, ცხადყოფს, რომ, ერთი მხრივ, „გადახრები“ იყო დაკავების მიზეზი და, მეორე მხრივ, აღნიშნულ საქმეებს თან დაერთო „უცხო ქვეყნის ჯაშუშობის“, „ქვეყნის ღალატის“ სარჩული.
დენ ჰილი, ოქსფორდის უნივერსიტეტის პროფესორი, რომელიც თანამედროვე რუსეთის ისტორიის მიმართულების სპეციალისტია, 30-იანი წლების საბჭოთა კავშირში ჰომოსექსუალი კაცების წინააღმდეგ მიმართულ პრაქტიკას “სტალინური ჰეტეროსექსუალობის კონსტრუირების” პროცესად მოიხსენიებს და ამბობს, რომ ჰომოსექსუალობა „კაცურ“ გამოწვევად ჩაითვალა, რაც ეროვნულ უსაფრთხოებასთან იყო გადაჯაჭვული. მისი თქმით, სწორედ ეს არის მიზეზი, რომ ლესბოსელი ქალების წინააღმდეგ კანონი არ მიუღიათ.
„უმეტეს ქვეყანაში ასე მოხდა — ლესბოსელი ქალების წინააღმდეგ კანონები არ მიუღიათ, რადგან ისინი ისტორიულად კერძო სფეროთი იყვნენ შემოსაზღვრული და ქმრების კონტროლს ექვემდებარებოდნენ. სტალინი და მისი გარემოცვა ქალების ემანსიპაციის იდეას არ ეთანხმებოდა: პოლიტბიუროში ერთი ქალიც კი არ იყო. ჩემი აზრით, სტალინისთვის ჰომოსექსუალობა ეროვნულ უსაფრთხოებასთან გადაჯაჭვული „კაცური პრობლემა” იყო. ქალები არ მსახურობდნენ შეიარაღებულ ძალებში და უსაფრთხოების დაცვის ორგანოებში აქტიური როლი არ ჰქონდათ, ამიტომ ნაკლები რისკის შემცველნი იყვნენ“, — ამბობს დენ ჰილი.
დაკავებული გეი კაცები ძირითადად ბანაკებში იგზავნებოდნენ. საბჭოთა სისტემა მათგან „კარგი სოციალისტების“ გამოძერწვას ცდილობდა, რაც იმ დროისთვის პირველ რიგში სამშობლოსთვის გმირულ თავდადებას, ჯარისკაცად მსახურებას გულისხმობდა.
თუმცა, გაუგებარია, როგორ განმტკიცდა საბჭოთა კავშირში ჰომოსექსუალობის, როგორც დასავლეთის „სენის“ ნარატივი მაშინ, როცა მკვლევრების დიდი ნაწილი თანხმდება, რომ იმ დროის რუსეთში ლგბტქი და ქალთა უფლებების მიმართულებით ბევრად უკეთესი მდგომარეობა იყო, ვიდრე რუსეთში.
თამარ თოლორდავას თქმით, საბჭოთა კავშირში აღნიშნული იდეის დასაყრდენად მეფის დროის რუსეთის შესახებ შემორჩენილი ცოცხალი მეხსიერება და ინფორმაციაზე დამყარებული ტოტალური კონტროლი იქცა. იმ დროს, როცა ნაცისტური გერმანია, კერძოდ კი ადოლფ ჰიტლერი რუსეთს „სექსუალური გაუკუღმართებას“ მიაწერდა, რუსული მხარე იმავეს ცდილობდა და ნარატივის დამკვიდრება ორივე შემთხვევაში წარმატებით მოხდა.
„პროპაგანდის მანქანისთვის შავის თეთრად სახელდებაა მიზანი და აღნიშნულის მიღწევა მით უფრო მარტივია, რაც მეტად ჩაკეტილია საზოგადოება, რაც მეტია ინფორმაციაზე კონტროლი. შეიძლება ძნელად წარმოსადგენი იყოს, როგორ მოხერხდა ჰომოსექსუალობისა და დასავლეთის დაკავშირება 30-იან წლებში — მაშინ, როცა ადამიანის უფლებების კუთხით დასავლეთშიც სავალალო მდგომარეობა იყო. თუმცა, პროპაგანდის მანქანისთვის ინფორმაციის გაყალბება, ფაქტების ისე ინტერპრეტირებაა მნიშვნელოვანი, რომ ამბის მეორე მხარე ნაკლებად წონიანი ჩანს. მაგალითად, მეორე მსოფლიო ომის საწყის ეტაპზე, გერმანიასა და საბჭოთა კავშირს შორის არსებული შეთანხმების შესახებ ინფორმაციაზე წვდომა გვიან გახდა შესაძლებელი, რაც კონტროლმა განაპირობა“, — აღნიშნავს თამარ თოლორდავა.
საბჭოთა სოციალისტური სისტემისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობის იყო ერთგვაროვანი საზოგადოების შექმნა, რომლის თითოეული წევრი აღიქმებოდა არა ინდივიდად, არამედ საბჭოთა “დიადი რეალობის” შენების მექანიზმად. წარმატებით შედგა 30-იან წლებში დაწყებული მცდელობა, რომ ერთმანეთისგან გამიჯნულიყვნენ „კარგი საბჭოთა მოქალაქეები“ და „სხვები“, კავშირისთვის საშიში „წარმონაქმნები“.
საბჭოთა დევნის პირობებში, ქვიარ კავშირები სრულად დახურულ კარს მიღმა იყო, ამიტომ, გამოცდილებების შესახებ სრული სურათის დანახვა შეუძლებელია. თუმცა, რაც დადასტურებით ვიცით, ისაა, რომ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში გეი კაცების თავშეყრის მთავარ საშუალებად, ე.წ. „პლეშკა“ — სხვადასხვა შემთხვევითი ლოკაცია იქცა, სადაც ჰომოსექსუალ კაცებს შეკრება და სოციალიზება შეეძლოთ.
უსაფრთხოების სამსახურები ამ ლოკაციებს არბევდნენ, ინფორმაციის მოპოვებას ცდილობდნენ, რისთვისაც აგენტურას იყენებდნენ და აღრიცხავდნენ ჰომოსექსუალურ კავშირებში შემჩნეულ ადამიანებს. თუმცა, არც ამ მიმართულებით არსებობს სრული ცოდნა. ყველაზე პოპულარული საქმე, რომელიც საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომია, 80-იანი წლების პოლონეთის ჰიაცინტის (სუმბული) საქმეა.
ჰიაცინტის საქმე ცხადყოფს, რომ უსაფრთხოების სამსახურები ჰომოსექსუალურ ურთიერთობებში შემჩნეული კაცების სიებს აწარმოებდნენ, რომელში აღმოჩენილ ადამიანებს შანტაჟის გზით აგენტებად იყენებდნენ. გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, აღნიშნულ სიაში დაახლოებით 11 ათასი ჰომოსექსუალი კაცი და მათთან დაკავშირებული პირები იყვნენ აღრიცხული. პოსტ-საბჭოთა ქვეყნების უმეტესობაში მსგავსი საქმეების შესახებ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა არ არსებობს, რაც საბჭოთა გამოცდილებების კვლევას ართულებს.
მკვლევრები, რომლებიც საბჭოთა კავშირის პერიოდში ლგბტქი ადამიანების გამოცდილებებს იკვლევენ, ერთხმად აღნიშნავენ, რომ რიგი მიზეზების გამო, ჩვენი ცოდნა ფრაგმენტულია. ირა როლდუგინას თქმით, კვლევითი მუშაობის დროს აღმოაჩინა, რომ არქივების ნაწილზე წვდომა უბრალოდ შეუძლებელია. ამას ემატება ჰომოფობიური განწყობები რუსეთსა და პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში, რაც ართულებს იმ ადამიანების მოძებნას, რომლებიც პირველი პირის მოწმეები არიან და ჰომოფობიური სისტემის მარწუხები საკუთარ თავზე გამოცადეს.
დენ ჰილი კი აღნიშნავს, რომ ჰომოსექსუალობის ბრალდებით დაკავებულთა რიცხვი დაახლოებით 250 ათასი უნდა იყოს, თუმცა ზუსტი რაოდენობა შეიძლება ბევრად მეტია.
რაც შეეხება ლესბოსელ ქალებს, რომლებიც ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში აღმოჩნდნენ, ირა როლდუგინას თქმით, მკვლევრებს სამედიცინო დოკუმენტაციაზე წვდომა არ აქვთ. უფრო მარტივად საკვლევია ჰომოსექსუალი კაცების შესახებ ინფორმაცია, თუმცა ფრაგმენტული.
„საბჭოთა ქვიარ ქალების გამოცდილებების გასაგებად გასაღები შეიძლება მათივე მონათხრობი იყოს — რა გზებს მიმართავდნენ სოციალიზებისთვის, როგორი იყო მათი ქცევითი სტრატეგია, მაგრამ ფესვგადგმული ჰომოფობია და საკუთარ სექსუალობაზე საუბრის შიში იმ დროის მომსწრე ლესბოსელების მოძებნას შეუძლებელს ხდის“, — აღნიშნავს როლდუგინა.
ჰომოსექსუალობის ბრალდებით დაკავებების შესახებ ერთეული შემთხვევები თუ ვიცით, ისიც — საზოგადოებისთვის ცნობილი ადამიანების. მაგალითად, რეჟისორ სერგეი ფარაჯანოვის. თუმცა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სტალინის შემდეგი პერიოდის საბჭოთა ხელისუფლებისთვის ჰომოსექსუალობის ბრალდება სისტემისთვის საზიანო ინდივიდების გაჩუმების, სტიგმატიზების იარაღი იყო. ამიტომ, შესაძლოა, ამ საქმეების უმეტესობას არავითარი კავშირი არ ჰქონდეს ჰომოსექსუალობასთან.
საბჭოთა კავშირის დაშლამ გათავისუფლებულ ქვეყნებს თვითგამორკვევის შესაძლებლობა მისცა, მაგრამ მრავალწლიანი სისტემის ნარჩენებისგან გათავისუფლება მარტივი, რა თქმა უნდა, არ აღმოჩნდა. ამას დაემატა ახალი ლიდერების მცდელობა, რომ ჰომო სოვიეტიკუსი, რომელიც გაურკვეველ, მისთვის უცნობ რეალობაში აღმოჩნდა, წარსულის სენტიმენტებით გამოეკვება. ამიტომ, მათ შორის, სექსუალობასთან, გენდერთან დაკავშირებული საკითხების აღქმა ისევ საბჭოთა წრეზე დატრიალდა.
ისტორიკოსი, ვლასი ვაწაძე წერს, რომ ახალ რეალობაში კაცმა თავი უფუნქციოდ იგრძნო და იმ იდეალებს მიუბრუნდა, რომლითაც საბჭოთა სისტემამ აღზარდა.
„კაცმა თავი უფუნქციოდ, შევიწროებულად იგრძნო. საბჭოთა კავშირმა მას ასწავლა იარაღის ხელში ჭერა, რაც მხოლოდ ფასადურად უსვამდა ხაზს მის კაცურობას და ქალის ხარჯზე ანებივრებდა. დაბნეული და განებივრებული საბჭოთა კაცი კი ვერ აღმოჩნდა მზად რეალურ ცხოვრებისეულ პრობლემებთან შესაჭიდებლად, შესაბამისად, გახდა აგრესიული და შეუდგა იმ საქმეს, რაც ყველაზე უკეთ გამოსდიოდა – მისთვის განსხვავებული, არასტერეოტიპული იდენტობის მქონე ადამიანების მიმართ აგრესიის ფრქვევას“, — წერს ვლასი ვაწაძე.
თამარ თოლორდავას თქმით, ახალი რეალობით იმედგაცრუებამ წარსულის სენტიმენტები ახალი ძალით გააცოცხლა, რაც რუსეთის ხელში იარაღად იქცა.
„კრემლმა პოსტ-საბჭოთა იმედგაცრუებით ნასაზრდოები სენტიმენტები ძალიან კარგად გამოიყენა. 70-წლიანი ჩაკეტილობის შემდეგ, თავისუფალ, ბევრად ღია რეალობაში არსებობა, გადარჩენა უნდა ისწავლო. იმედი, რომ ყველაფერი უკეთ იქნება ან ამიერიდან დასავლეთი გადაგარჩენს, ფუჭია. მთავარი თვითგამორკვევის პროცესია, რომელიც მრავალწლიანი, დამქანცველი პროცესია. ახალი რეალობით იმედგაცრუება წარსულის სენტიმენტებს აცოცხლებს. ამიტომ, ქალების უფლებებზე საუბარი საბჭოთა მშრომელი ადამიანის, ამ შრომაში “თანასწორობის” იდეით გადაიფარა, ლგბტქი უფლებები კი დასავლეთს მიეწერა. ყველაფერი ახალი, უცხო ან გაუცხოებული ტოტალიტარული სისტემისთვის იარაღად, ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფებისთვის კი სასარგებლო მოცემულობად იქცა. ამას დაემატა ქრისტიანული ღირებულებების დაცვა, ტრადიციული საზოგადოების შენების იდეა”, — გვეუბნება თამარ თოლორდავა.
პუტინის, როგორც ახალი მხსნელის დაბადების ფენომენის უკეთ გასაგებად რამდენიმე ფაქტორი გამოდგება. ცივი ომის მრავალწლიანი პერიოდი საბჭოთა კავშირის დამარცხებით და დაშლით დასრულდა. საბჭოთა ხალხი, რომელიც ჯერ კიდევ „დიდ სამამულო ომში“ საბჭოთა კავშირის დიადი როლით იყო მონუსხული, თავს საყრდენგამოცლილად გრძნობდა. რუსეთის ხელისუფლებაში მოვიდა კომუნისტური პარტიის ყოფილი წევრი, ბორის ელცინი, თუმცა ის ვერ იქცა ლიდერად, რომელიც ახალ რეალობაში რუსეთის როლს გასაგებს გახდიდა. ალკოჰოლდამოკიდებული, წარუმატებელი, რუსეთის იმპერიალისტური მიზნებისთვის შეუსაბამო (ამას მოწმობს რუსეთ-ჩეჩნეთის პირველ ომში, მცირერიცხოვან, სათანადო შეიარაღების არმქონე ქვეყანასთან დამარცხება) პრეზიდენტი გაურკვევლობით გამოწვეულ სასოწარკვეთას კიდევ უფრო ამძაფრებდა.
სწორედ ამ დროს გამოჩნდა ჰომო სოვიეტიკუსის კლასიკური მაგალითი, სუკ-ის (საბჭოთა უშიშროების კომიტეტი) ყოფილი აგენტი, ვლადიმირ პუტინი. ლიდერი, რომელიც არ სვამდა, საბჭოთა „დიდების“ დღეებს პატივს მიაგებდა, გამოირჩეოდა ფიზიკური სიძლიერით, მისდევდა ძიუდოს, ცხოვრობდა ჯანსაღი ცხოვრების წესით, საკუთარ პოლიტიკურ პოზიციაში და სათქმელში ხისტი და პირდაპირი იყო.
საბჭოთა ათწლეულებს მიჩვეული ადამიანებისთვის, რომლებსაც ხსნა ლიდერებში ესახებოდათ, პუტინი სათაყვანებელ ფიგურად იქცა. ამას ხელი იმანაც შეუწყო, რომ თავად პუტინს საბჭოთა იდეის დღემდე სჯერა და სრულად უგულებელყოფს ახალი დროის გამოწვევებს.
კრისტოფ ნაიდჰარტი, შვეიცარიელი ჟურნალისტი, რომელიც 80-იანი წლებიდან მუშაობდა საბჭოთა კავშირის საკითხებზე, შემდგომ კი რუსეთში კორესპონდენტი იყო, 2006 წელს წერდა: „პუტინი საბჭოთა გადმონაშთია, ყავლგასული დროის კარგად შემონახული ნიმუში, ძველი საბჭოთა ტვინი 50-ს გადაცილებულ ჯანსაღ სხეულში. მისი მეტყველებაც კი საბჭოთა დროის გამოძახილია — როცა კომუნიკაცია მიმართული იყო ძალაუფლების ფასადის შენარჩუნებისკენ და არა სიმართლის, ფაქტების, განზრახვების გამოაშკარავებისკენ“.
პუტინმა ერთმანეთის მიყოლებით დაიწყო საბჭოთა მეთოდების, ნარატივების, იდეალების გაცოცხლება, „თაროდან გადმოღება“. აღნიშნული მიდგომა განსაკუთრებით გააქტიურდა მისი პრეზიდენტობის მეორე პერიოდში, როცა მის ხელახალ არჩევას საბჭოთა კავშირის შემდეგ ყველაზე დიდი საპროტესტო ტალღა მოჰყვა. სუკ-ის ყოფილმა აგენტმა ჯერ „უცხოეთის აგენტების“ კანონი განაახლა, ბავშვებში “ლგბტ პროპაგანდის” ამკრძალავი კანონი მიიღო, ახლახან კი აღნიშნული კანონი ჩასწორდა და “პროპაგანდა” ყველა ასაკს მოიცავს. პუტინმა ნაბიჯ-ნაბიჯ უფრო აშკარა მარწუხებში მოაქცია თავისუფალი მედია, სამოქალაქო საზოგადოება და ქვეყანაში ინფორმაციული ვაკუუმი შექმნა. შედეგად, ჟღერდება მხოლოდ ის სათქმელი, რაც ხელისუფალს აწყობს.
თამარ თოლორდავას თქმით, პუტინის ხელისუფლების მთავარი დასაყრდენი ისევ ქვიარ ადამიანებისგან „მტრის ხატის“ შექმნაა, რაც რთული სულაც არ იყო, რადგან „ეს მეხსიერება“ საბჭოთა კავშირში გაზრდილი ადამიანებისთვის კიდევ ცოცხალია.
„ანტი-ლგბტქი პროპაგანდა ორი მიმართულებით მუშაობს — ერთი მხრივ, დასავლეთისგან დაცვის, ოჯახის სიწმინდის იდეის გატარება, ტრადიციული, ქრისტიანული ღირებულებებისადმი ერთგულების ნარატივების განმტკიცება ხდება, მეორე მხრივ, შეიძლება გამოყენებული იყოს, როგორც რეალურად არარსებული პრობლემა, ყურადღების გამოგონილი მტრებისკენ მიმართვა, რათა გადაიფაროს ისეთი საკანონმდებლო თუ პოლიტიკური ცვლილებები, რომელიც ავტორიტარულ რეჟიმს გააძლიერებს“, — ამბობს თამარ თოლორდავა.
რუსეთის ლგბტ ქსელის პრესსპიკერის თქმით, „რუსეთში ისევ არსებობს „ნორმალური“ ადამიანების უფლებებისა და ლგბტ უფლებების“ გამიჯვნა, რაც პროპაგანდის მიზნებისთვის ნოყიერ ნიადაგს ქმნის. იგივე განწყობები სხვა პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებშიც გვხვდება და ლგბტქი ადამიანების თანასწორი უფლებებისთვის ბრძოლა „პრივილეგიებისთვის“ ბრძოლად არის აღქმული.
რუსეთი სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში არსებული საომარი მოქმედებების შიშებს, მუდმივად თავდაცვის მდგომარეობაში ყოფნის აუცილებლობას, ერთიანობის დაკარგვის საფრთხესა და ეროვნული იდენტობის გადარჩენის მისწრაფებას იყენებს. საქართველოსთვის განსაკუთრებით მტკივნეული აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს დაკარგვის მეხსიერებაა, რასაც 2008 წლის აგვისტოს ომის ახალი გამოცდილებაც ემატება. სომხეთ-აზერბაიჯანისთვის კი, ეს მტკივნეული თემა მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტია.
ამასთან, იმაში დასარწმუნებლად, რომ ომის ჭრილობები არ მოშუშდება, ეროვნული იდენტობის დაკარგვის შიში არ გაფერმკრთალდება, პუტინის რუსეთს „მეგობრები“ ყველა საბჭოთა ქვეყანაში ჰყავს — პოლიტიკური ფიგურები, პარტიები, ძალადობრივი, რადიკალური დაჯგუფებები თუ საეკლესიო პირები, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბად რუსულ საქმეს აკეთებენ, ხალხის ყურადღების გატანას რეალური პრობლემებიდან გამოგონილისკენ ცდილობენ და ევროპისა და ამერიკის მისამართით მტრული დამოკიდებულების განმტკიცებაზე მუშაობენ.
თამარ თოლორდავას შეფასებით, მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირი კავშირების დადასტურებით გამოვლენა რთულია, არსებობს ნიშნები, რომლებიც აღნიშნული აქტორების რუსულ სივრცესთან ბმას ცხადყოფს.
„ჰომოფობიურად განწყობილი აქტორების რუსულ გავლენებთან ბმა ბევრი დეტალით ხდება საცნაური. მათ შორის, აღსანიშნავია ლინგვისტური ბმა. მაგალითად, სიტყვა “ლიბერასტი”, რომელსაც რატომღაც არ ვაკავშირებდი რუსეთთან, დამკვიდრებულია სწორედ რუსული სივრციდან. იგივე შეიძლება ითქვას ჰომოფობიურ ტერმინებზე, რომლებსაც ქვეყანაში იყენებენ — მათი უმეტესობის გამოყენება იწყება რუსეთში და შემდეგ მკვიდრდება ჩვენთანაც. ალტ-ინფოზე [ულტრა-მემარჯვენე, ძალადობრივი დაჯგუფება საქართველოში, რომელსაც საკუთარი პარტია და მედია აქვს და რომელიც იყო 2021 წლის 5 ივლისს ლგბტქი აქტივისტებსა და ჟურნალისტებზე ძალადობის შემსრულებელი] თუ ვისაუბრებთ, ისინი სტუმრობენ რუსეთს, ხვდებიან პოლიტიკოსებს, ილია მეორეს [საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქი] აქვთ კავშირები რუსულ სივრცესთან, შეხვედრებს მართავენ. შეიძლება 100%-ით დადასტურება გაგვიჭირდეს, თუმცა ქმედებები, ტერმინები, იდეები, რომლების გავრცელებასაც ცდილობენ, ერთი ერთში იმეორებს რუსულ ნარატივს, რაც მიანიშნებს, რომ ისინი არიან ინსტრუმენტი პუტინის ხელში“, — აღნიშნავს თამარ თოლორდავა და ამბობს იმასაც, რომ რუსულ და ქართულ ეკლესიებს შორის მაინც არსებობს სხვაობა — „რუსეთში ეკლესია არ არის დამოუკიდებელი აქტორი, ის ზუსტად იმეორებს პუტინისთვის ხელსაყრელ იდეებს, ეს პუტინის მართვის ერთ-ერთი ელემენტია. საქართველოში კი, ეკლესიას მუდმივად აქვს ამბიცია, რომ იყოს დამოუკიდებელი აქტორი, რომელიც პოლიტიკურ პროცესებზე გავლენას ახდენს. შეიძლება ვთქვათ ის, რომ ქართული ეკლესია რუსულის კარნახით მოქმედებს, თუმცა ის როლი, რაც ქვეყნის შიგნით აქვთ, განსხვავებულია“.
სომხეთში, ხელისუფლების უმოქმედობა იმ დროს, როცა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული ხდება, რუსეთის წისქვილზე ასხამს წყალს და საზოგადოებაში ძალმომრეობას ლეგიტიმაცია ეძლევა. ხელისუფლების უმოქმედობის, მეტიც, ჰომოფობიური განწყობების ერთ-ერთი მაგალითი 2018 წლის აგვისტოში, აქტივისტებზე თავდასხმის შემთხვევაა. აქტივისტებს 30-მდე კაცი დაუპირისპირდა, იყენებდნენ ჰომოფობიურ ტერმინებს და აჟღერებდნენ მუქარებს, ადგილი ჰქონდა ფიზიკურ შეურაცხყოფას, რა დროსაც სულ მცირე 6 ადამიანი დაშავდა.
პოლიციამ თავდამსხმელები დაკითხა, მაგრამ იმავე წლის ნოემბერში ნაწილს ამნისტია შეეხო, ნაწილი კი საერთოდ არ დასჯილა.
ჰომოფობიური ნარატივების გავრცელების მთავარი საშუალება კი ულტრა-მემარჯვენე, რადიკალური ჯგუფები არიან, მათ შორის გამორჩეულია დაჯგუფება „ადეკვატი“. დაჯგუფებამ აქტიურობა ფეისბუკ ჯგუფიდან დაიწყო და იმ დღიდან დღემდე, როცა უკვე პოლიტიკური პარტია ჩამოაყალიბეს, ავრცელებენ ევროპისა და ამერიკის საწინააღმდეგო დეზინფორმაციას, კონსპირაციის თეორიებს და მხარდამჭერების მობილიზებას „გეი პროპაგანდის“ შესახებ განცხადებებით, ქრისტიანობისა და ტრადიციული ღირებულებების დაცვის იდეებით ცდილობენ.
აზერბაიჯანში მდგომარეობა განსხვავებულია — პოლიტიკური პირები, მათ შორის, ქვეყნის პრეზიდენტი, ილჰამ ალიევი გენდერულ სტერეოტიპებსა და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებს ევროპის დემონიზებისთვის იყენებს.
„სად გვინდა ინტეგრაცია — მათთან, ვინც კაცსა და ქალს შორის განსხვავებას ვერ ხედავს? არ მინდა უფრო ღრმად საუბარი. ჩვენ სულაც არ გვინდა იქ ინტეგრაცია“, — განაცხადა ალიევმა 2019 წელს.
ამასთან, OC Media-ს ონლაინ მოკვლევის შედეგად ჩანს, რომ სიძულვილის ენის გამოყენების შემთხვევების 88% პრო-სახელისუფლებო მედია გამოცემებზე მოდის.
საქართველოში ჰომოფობიური, პოპულისტური განცხადებები მეტწილად ხელისუფლების წარმომადგენლების ხელწერაა. 2021 წელს, პრაიდის კვირეულისას რადიკალური დაჯგუფებების წევრები ჟურნალისტებს ფიზიკურად გაუსწორდნენ, თავს დაესხნენ არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისებს, იქამდე ხალხის მობილიზებას ალტ-ინფოს ეთერით ცდილობდნენ და ძალადობრივ მოწოდებებს აჟღერებდნენ. აღნიშნულის გაკრიტიკების და მარშის დაცვის გარანტიების ნაცვლად, ღარიბაშვილმა გააჟღერა, რომ უმცირესობის ძალადობრივი ხელწერით გადაწყვეტილებების მიღება წარსულს ჩაბარდა და “ქართული ოცნების” ხელისუფლება ანგარიშს უმრავლესობას გაუწევდა.
„როდესაც ჩვენი მოსახლეობის 95% არის წინააღმდეგი დემონსტრაციულად პროპაგანდისტული მარშის თუ აღლუმის ჩატარების, ამას ყველანი უნდა დავემორჩილოთ… ამას ყოველთვის გავუწევთ ანგარიშს. ისე აღარ იქნება, როგორც უმცირესობა წყვეტდა ყოველთვის უმრავლესობის ბედს, როდესაც მათი ძალადობრივი ხელწერით ნებისმიერ გადაწყვეტილებას იღებდნენ საქართველოში“, – განაცხადა ირაკლი ღარიბაშვილმა.
მიუხედავად იმისა, რომ 2021 წლის ძალადობრივი მოწოდებების შესახებ არაერთი ვიდეომტკიცებულება არსებობს, თავდასხმის არცერთი ორგანიზატორი დღემდე არ დასჯილა. მეტიც, ხელისუფლების სამოქალაქო საზოგადოების საწინააღმდეგო განწყობები კიდევ უფრო აშკარად გამოიკვეთა მაშინ, როცა ქართულმა ოცნებამ „უცხოური გავლენის აგენტების“ შესახებ რუსეთისთვის ხელსაყრელი კანონის მიღება სცადა, რომელიც პუტინის რუსეთის მიერ განვლილი გზის ანალოგია. აღნიშნულ პროცესს მრავალათასიანი საპროტესტო გამოსვლები მოჰყვა, რომლის ჩახშობა წყლის ჭავლით, გაზითა და წიწაკის სპრეით სცადეს. თუმცა, საბოლოოდ გაუნელებელი პროტესტის გამო, კანონის გაწვევა მოუწიათ.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ძალადობრივი, პრორუსული ალტ-ინფოს წევრებმა საქართველოს პარლამენტში სიტყვის თავისუფლების საწინააღმდეგო კანონპროექტი წარადგინეს, რომელიც ლგბტქი საჯარო ღონისძიებებისა და მანიფესტაციების აკრძალვას გულისხმობს.
ახლახან, სახელისუფლებო ტელევიზიის, იმედის ეთერში Gallup-ის კვლევის შესახებ სიუჟეტი უჩვენეს, რომლის მიხედვით, აშშ-ში სულ უფრო მზარდია იმ ახალგაზრდების რიცხვი, რომლებიც ლგბტქი თემის წევრად იდენტიფიცირდება. სიუჟეტში მოცემულობა, რომელიც ადამიანის უფლებების განმტკიცებამ განაპირობა, წარმოჩენილია როგორც გეი პროპაგანდის შედეგი. ამასთან, სიუჟეტში გამოყენებულია მმართველი პარტიის აღმასრულებელი მდივნის, მამუკა მდინარაძის კომენტარი, რომელიც ამბობს, რომ „გეი პროპაგანდა“ იწვევს ამ რიცხვის ზრდას.
„უნდა გავმიჯნოთ ლგბტ პროპაგანდა და ლგბტ ადამიანების უფლებების დაცვა… როგორც გამოჩნდა ძალიან ავტორიტეტული ორგანიზაციის კვლევის შედეგებში, პროპაგანდას მოაქვს ასეთი შედეგები, რომ რაოდენობა შეიძლება იზრდებოდეს ამის გამო“, — განაცხადა ქართული ოცნების აღმასრულებელმა მდივანმა.
რუსეთი სამხრეთ კავკასიას ჰომოგენურ სივრცედ აღიქვამს და ცალკეულ ქვეყნებში არსებული ინფორმაციული დასაყრდენის გარდა, ერთიან პროპაგანდის ქსელსაც იყენებს, რომელში შემავალი მედია საშუალებები თუ „კვლევითი ორგანიზაციები“ სომხურ, ქართულ და აზერბაიჯანულ ენაზე ერთი და იმავე შინაარსის მასალებს ავრცელებენ.
არასამთავრობო ორგანიზაცია ISFED-მა პრორუსული ინფორმაციის გავრცელების ხერხები და ფორმები იკვლია. ვრცელი ანალიტიკური მასალიდან სამაგალითოდ სამხრეთ კავკასიის ინსტიტუტი შეიძლება გამოდგეს.
„დაკვირვებამ აჩვენა, რომ რუსული პროპაგანდის ქსელი, მათ შორის, სამხრეთ კავკასიის ინსტიტუტის დაქვემდებარებაში არსებულ ორ საიტს იყენებს. სამხრეთ კავკასიის ინსტიტუტი კვლევით ცენტრად პოზიციონირებს, თუმცა მის შესახებ ინფორმაცია არ იძებნება, რაც წარმომავლობას საეჭვოს ხდის. ორი საიტიდან ერთი ქართულ და სომხურ ენებზეა, ხოლო მეორე ქართულ და აზერბაიჯანულ ენებზე… პოლიტიკური სტატიები, რომლებიც ქართულენოვან საიტზე ქვეყნდება ანტი-ამერიკულია, სომხური და აზერბაიჯანული მასალები კი, ძირითადად, პრო-რუსული“, — ვკითხულობთ ISFED-ის კვლევაში.
მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთი სამხრეთ კავკასიაში ძირითადად ერთი და იმავე, თანამკვეთი მეთოდებით შრომობს, ILGA Europe-ის ყოველწლიურ ლგბტქი უფლებრივ რუკაზე განსხვავებული შედეგები გვხვდება, რაც ადგილობრივი ლგბტქი ორგანიზაციების მუშაობით, საკანონმდებლო განსხვავებებით, დანაშაულების გამოძიების კოეფიციენტით თუ რელიგიური განწყობებით უნდა იყოს ნასაზრდოები.
მაგალითისთვის, 2022 წლის ევროპის რუკაზე, ლგბტქი უფლებების დაცვის მიმართულებით აზერბაიჯანი ბოლო 49-ე ადგილს იკავებს, 47-ე ადგილზეა სომხეთი, საქართველო კი 34-ეზე. რუსეთი აღნიშნულ რუკაზე 46-ე ადგილზეა.
საბჭოთა არქივების გახსნა, ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, საბჭოთა კავშირის დროს მცხოვრები ქვიარ ადამიანების გამოცდილებების საზოგადოებამდე მიტანა კიდევ უფრო ნათლად გააშიშვლებს, როგორ შეიქმნა მტრის ხატი და პუტინის რუსეთის საბჭოთა წრეზე ტრიალიც უფრო ცხადად აღქმადი გახდება.
თამარ თოლორდავას თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის მომავალი ჯერ კიდევ გაურკვეველია, უკრაინის მაგალითზე შეიძლება ითქვას, რომ რუსული პროპაგანდა ვეღარ მუშაობს.
„თითქოს, არარსებულ მტერთან ბრძოლის მეთოდი გაცვდა. გამოიყენა ერთხელ — გაუმართლა, გამოიყენა მეორედ — ისევ გაამართლა, მაგრამ ახლა, უკრაინის შემთხვევაში, ეს მეთოდი უკვე აღარ ამართლებს“, — ამბობს საუბრის დასასრულს თამარ თოლორდავა.
აღნიშნული მასალა მომზადდა ლგბტქი+ საკითხებზე მომუშავე ჟურნალისტებისა და აქტივისტების ქსელ Unit-ის მხარდაჭერით.
გამოყენებული წყაროები:
Gay life in Stalin’s Gulag — openDemocracy
The inner lives of queer comrades in early Soviet Russia — openDemocracy
OC Media-ს ცნობით, აზერბაიჯანში ქვიარ სექსმუშაკები ეროვნული და სამართალდამცავი უწყებების მხრიდან სისტემურ დისკრიმინაციას აწყდებიან, ამასთანავე, იბრძვიან უფრო ფართო ქვიარ საზოგადოებაში მიმღებლობის მოსაპოვებლად.
17 წლის ასაკში სამსახურის დაკარგვის შემდეგ, მატანი იძულებული გახდა, თავის გადარჩენისთვის სექსსამუშაოში ჩართულიყო. მისი თქმით, ასაკი და ქროსდრესინგი ალტერნატივის პოვნას უფრო ართულებდა. დღეს, 19 წლის ასაკში, მატანი რეგულარულად ხდება საზოგადოების დამცირებისა და პოლიციის მხრიდან დაშინების მსხვერპლი.
“ერთხელ, ჩემს ნაცნობ სექსმუშაკს კლიენტმა დოლარები გადაუხადა. ფული ყალბი აღმოჩნდა და ბანკში დოლარის ეროვნულ ვალუტაში გადაცვლის დროს, ის პოლიციამ დააკავა, ხოლო მის გათავისუფლებაში ფულს მოითხოვდნენ”, — ჰყვება მატანი OC Media-სთან საუბრისას.
მატანი ამბობს, რომ სექსმუშაკებმა 2 900 დოლარი შეაგროვეს ჯარიმის გადასახდელად და ნაცნობი სექსმუშაკი გადაარჩინეს. დიდ ქვიარ საზოგადოებაში მათ მხოლოდ ერთმანეთის იმედი აქვთ.
სექსმუშაკთა მცირე ჯგუფები, ხშირ შემთხვევაში, ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულები არიან. ისინი წარმოადგენენ მხარდამჭერთა პირველ ხაზს თავიანთ საზოგადოებაში, განსაკუთრებით, საგანგებო სიტუაციებში. თუმცა, მათ ჯერ კიდევ ეკრძალებათ იურიდიულ, სოციალურ ან ფსიქოლოგიურ მხარდაჭერაზე წვდომა საკუთარი პროფესიის, გენდერული იდენტობის ან ორიენტაციის გამო. სქესის ირგვლივ არსებული სტიგმის გამო, ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული სექსმუშაკები აზერბაიჯანის უფრო ფართო ქვიარ საზოგადოებისგან დამოუკიდებლად განვითარდნენ.
სანანი, დღის პერიოდში სტუდენტი და ღამით სექსმუშაკი, თვლის, რომ აზერბაიჯანის ქვიარ საზოგადოებაში ადგილს თავისი სამუშაოს გამო ვერ პოულობს და ხშირად იძულებულია, დამალოს თავისი საქმიანობა.
“ჩემი სამუშაოს გამო, არ შემიძლია საზოგადოებაში საკმარისი დროის გატარება. ზოგადად, ხალხთან არ ვსაუბრობ ჩემი სამსახურის შესახებ”, — უყვება სანანი OC Media-ს საკუთარ ბინაში, რომელსაც თავად „ოფისად“ მოიხსენიებს.
სანანისთვის ნორმალური ცხოვრების შენარჩუნება რთულია. ის განიცდის მუდმივ შევიწროებას და უნივერსიტეტის ადმინისტაციის მხრიდან ხშირად ხდება ბულინგის მსხვერპლი. ეს სიტუაცია მხოლოდ მას შემდეგ შეიცვალა, რაც მან დეკანს მიმართა.
OC Media-ს ინფორმაციით, ორგანიზაციებს, რომლებიც ქვიარ ადამიანების უფლებებს იცავენ, ასევე ქვიარ სექსმუშაკებსა და დანარჩენ ქვიარ საზოგადოებას შორის განხეთქილების უნებურად გამწვავება შეუძლიათ.
“ნორმალური ტრანსგენდერი სექსმუშაკი არ იქნება”, — განაცხადა გენდერისა და ცნობიერების ამაღლების საზოგადოებრივი კავშირის თავმჯდომარემ, კამრან რზაევმა 2021 წელს Dalan 18+-სთან ინტერვიუში.
ქვიარ სექსმუშაკებზე სისტემატურად ძალადობენ. ისინი ხშირად არიან პოლიციის მთავარი სამიზნეები. როგორც მატანი OC Media-ს უყვება, მათ მეძავებს ეძახიან და ქუჩებიდან ძალით იტაცებენ.
“ერთხელ, როცა 17 წლის ვიყავი, პოლიციამ დაგვაკავა. დაკითხვის შემდეგ შეურაცხყოფა მოგვაყენეს, მანქანაში ჩაგვსვეს და ქალაქიდან მოშორებით წაგვიყვანეს. პოლიციელებმა გვითხრეს, რომ მათთან სექსი უნდა გვქონოდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი, ფული გადაგვეხადა. ჩვენ მოგვიწია მათთვის ფული მიგვეცა, რის შემდეგაც შუა გზაში დაგვტოვეს”.
ქვიარ სექსმუშაკები სიცოცხლისთვის საშიში სიტუაციების წინაშე აღმოჩენის დროსაც კი არ მიმართავენ პოლიციას დასახმარებლად, წერს OC Media.
“როდესაც რაღაც საშინებელა ხდება, არც კი ვცდილობ, ამის შესახებ პოლიციას შევატყობინო, რადგან ვიცი, რომ ჩემს ამბავს სერიოზულად არ მიიღებენ”, — ამბობს ალისოი, აზერბაიჯანელი სექსმუშაკი, — “ერთხელ კლიენტის სახლში მივედი, რომელიც ფარულად გადაღებული ვიდეოს გავრცელებით დამემუქრა. მაგიდაზე დანა იდო, ამიტომ ჩემივე უსაფრთხოების მიზნით არ შემეძლო ყვირილი და დახმარების თხოვნა. მხოლოდ შენობიდან გასვლის შემდეგ დავიწყე ყვირილი სიცოცხლის გადასარჩენად”.
აზერბაიჯანელი ჟურნალისტისა და ქვიარ აქტივისტის, ავაზ ჰაფიზლის მკვლელობაში ბრალდებულს სასამართლომ 10 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა შეუფარდა.
ჰაფზილი 22 თებერვალს, ნათესავმა ამრულა გულალიევმა განსაკუთრებული სისასტიკით მოკლა. მკვლელობის მოტივთან დაკავშირებით გულალიევმა სასამართლოს განუცხადა – “ვუთხარი, რომ ამ გზიდან [ჰაფიზლი ღიად გეი იყო] გადაეხვია, რაზეც მიპასუხა – “ეს ჩემი ცხოვრებაა, წადი და შენ საქმეს მიხედე”. სამზარეულოდან დანა ავიღე და თავს დავესხი”.
აზერბაიჯანის კანონმდებლობა მკვლელობაში ბრალდებულებისთვის 9-14 წლით თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს, განსაკუთრებული სისასტიკით ჩადენილი დანაშაულისას კი სასჯელი 14-20 წლამდეა
ქვიარ აქტივისტის მკვლელობის გარემოებების გათვალისწინებით, აქტივისტები გულალიევისთვის მკაცრ სასჯელს ითხოვდნენ, თუმცა ოფიციალური უწყებები კამპანიაში ჩართულ ადამიანებსა და მედიას სასამართლო პროცესებზე დასწრების უფლებას არ აძლევდნენ. ბრალდებულს 9 წლითა და 6 თვით პატიმრობა შეეფარდა.
ავაზ ჰაფიზლი ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური და მნიშვნელოვანი აზერბაიჯანელი ლგბტქი აქტივისტი იყო, რომელიც ოფიციალური უწყებების თავდასხმის სამიზნე არაერთხელ გამხდარა.
Rainbow Europe-ის 2021 წლის სტატისტიკის მიხედვით, ლგბტქი უფლებების დაცვის კუთხით აზერბაიჯანი ევროპაში ბოლო, 49-ე ადგილზეა. გენდერის მარკერის სამართლებრივი ცვლილების, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების და სიძულვილის ენის გამოყენების აღმოფხვრის, ოჯახში მიმღებლობის თუ ქვიარ ადამიანების თავშესაფრით უზრუნველყოფის კუთხით, წლებია, ქვეყანას პროგრესისთვის არ მიუღწევია.
სტატისტიკის თანახმად, უკეთესი მდგომარეობაა შეკრების თავისუფლების კუთხით, რაც კანონმდებლობით არის გარანტირებული, მაგრამ ეს კანონები პრაქტიკაში არ მუშაობს.
2020 წლის 8 მარტს მშვიდობიანი მსვლელობა მოეწყო, რომლის მონაწილეებსაც 4 მოთხოვნა ჰქონდათ:
მსვლელობის 10 მონაწილე პოლიციამ დააკავა და მოგვიანებით, გობუსტანის რეგიონში, უდაბნოში გაათავისუფლეს. 8 მარტის პროტესტს ინტერნეტშიც დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. 2 დღის შემდეგ, ფემინისტმა აქტივისტმა აისელ ალექფერზადემ თვითმკვლელობა სცადა.
ოჯახური სისასტიკის, სიცოცხლის მოსპობის მუქარების, პოლიციის ძალმომრეობისა და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის ამსახველი 2020-2021 წლის კვლევა აზერბაიჯანში ლგბტქი ადამიანების მდგომარეობას უფრო ნათლად გვაჩვენებს.
წლებია, ლგბტქი ადამიანებს საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლა სიცოცხლისთვის საშიშ პირობებში უწევთ – ამის მაგალითია ისა შახმარლის საქმე, რომელმაც 2014 წელს სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა და წერილი დატოვა, რომელშიც წერდა – „გტოვებთ. ყველაფრისთვის მომიტევეთ. ეს ქვეყანა და მსოფლიო ჩემთვის არაა… ჩემს სიკვდილში ყველა დამნაშავე ხართ. მსოფლიომ ჩემი ნამდვილი ფერები ვერ დაიტია“. ასევე, 2017 წლის მასობრივი დაკავებების სერია, რომლის დროსაც 100-მდე თემის წევრი დააკავეს და მათ არაადამიანური მოპყრობის გამოვლა მოუწიათ.
ლგბტქი უფლებების მძიმე მდგომარეობის ბოლო მაგალითი კი 2022 წლის 22 თებერვალს, აზერბაიჯანელი ბლოგერის, ჟურნალისტისა და ლგბტქი აქტივისტის, ავაზ ჰაფიზლის მკვლელობაა. ჰაფიზლი ნათესავმა განსაკუთრებული სისასტიკით მოკლა და გენიტალიები მოჰკვეთა.
ლგბტქი აქტივისტმა, ჯავიდ ნაბიევმა გვითხრა, რომ აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის ოჯახში მისულ კოლეგებსა და მეგობრებს სხეულის ნახვის უფლება არ მისცეს.
ევროპაში წასვლა გადავწყვიტე, რათა ძალები აღმედგინა, ყველაფერი გამეანალიზებინა, თუნდაც, უფრო გავზრდილიყავი, შემეძინა ის უნარები, რომლითაც უკეთ შევძლებდი საქმიანობის გაგრძელებას და მოვმზადებულიყავი აზერბაიჯანში დასაბრუნებლად. ჩემი განზრახვა არასდროს ყოფილა სამუდამოდ წასვლა, – ჯავიდ ნაბიევი.
ჯავიდ ნაბიევი წლების განმავლობაში გერმანიაში ცხოვრობდა. აქტივისტს ქვეყნის დატოვება მაშინ მოუწია, როცა ჯავიდისა და მისი შეყვარებულის საქორწინო ფიცის დადების მცირერიცხოვანი ცერემონიის ამსახველი ფოტოები ინტერნეტში გავრცელდა და რამდენიმე დღე იზოლირებული იყო.
ჯავიდი შევიწროების, დამამცირებელი მოპყრობის სხვა შემთხვევებზეც გვესაუბრა და აღნიშნა, რომ ნეგატიური გამოცდილებების გამო იმ ზღვარზე მივიდა, როცა ქვეყნის დატოვება გარდაუვალი გახდა.
„2012 წლიდან აქტიურად ვიყავი ჩართული ლგბტქი უფლებების დაცვაში, იქნებოდა ეს გაშუქება, დოკუმენტების შეგროვება თუ მონიტორინგი, ვთანამშრომლობდი არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, ადამიანების უფლებების კუთხით მომუშავე არაერთ საერთაშორისო ორგანიზაციასთან. უფლებადაცვითი საქმიანობის გამო ჩემზე ზეწოლა სულ უფრო ძლიერდებოდა, 2012-2015 წლებში ხელისუფლება განსაკუთრებით სასტიკი იყო ზოგადად სამოქალაქო საზოგადოების მიმართ. Ზღვარი იყო პოლიციის განყოფილებაში ჩემზე სექსუალური ძალადობა. ევროპარლამენტის წარმომადგენლების ჩართულობით მინისტრთა სხდომა უნდა გამართულიყო, რომელზეც ილჰამ ალიევი სიტყვით აპირებდა გამოსვლას, ამიტომ წამოვიწყე კამპანია, რომლის მიზანიც კონკრეტული კითხვებით მისთვის მიმართვა იყო. ეს იქცა პირველ წითელ ხაზად, რომელიც გადავკვეთე. დამიბარეს განყოფილებაში და მითხრეს, რომ არ მქონდა უფლება, პრეზიდენტი ამ უხერხულ სიტუაციაში ჩამეყენებინა, ამის მიუხედავად, უფლებებისთვის ბრძოლა გავაგრძელე. პარალელურად, ჩემი იმდროინდელი ურთიერთობის შესახებ საჯაროდ ვრცელდებოდა ინფორმაცია და ამას სოციალურ ქსელში ყველა აქტიურად განიხილავდა. გარემო მტრული იყო, მეზობლების გამო რამდენიმე დღე საკუთარ ბინაში იზოლირებულმა გავატარე, წასასვლელი აღარსად მქონდა, ამიტომ ჯერ საქართველოში ჩამოვაღწიე. საქართველოში დარჩენას ვაპირებდი, რადგან აზერბაიჯანთან ახლოს იყო და ვფიქრობდი, რომ აზერბაიჯანელ ლგბტქი ადამიანების დახმარებას უფრო მარტივად შევძლებდი. 3-4 თვე ვცხოვრობდი საქართველოში, თუმცა დარჩენის უფლება არ მომცეს. დავდექი არჩევანის წინაშე – ან აზერბაიჯანში უნდა დავბრუნებულიყავი ან გამეგრძელებინა მოგზაურობა”, – იხსენებს ჯავიდი და ამბობს, რომ ქვეყნის სამუდამოდ დატოვება მისი გეგმა არ ყოფილა – „ევროპაში წასვლა გადავწყვიტე, რათა ძალები აღმედგინა, ყველაფერი გამეანალიზებინა, თუნდაც, უფრო გავზრდილიყავი, შემეძინა ის უნარები, რომლითაც უკეთ შევძლებდი საქმიანობის გაგრძელებას და მოვმზადებულიყავი აზერბაიჯანში დასაბრუნებლად. ჩემი განზრახვა არასდროს ყოფილა სამუდამოდ წასვლა, თავიდანვე ვიცოდი, რომ ერთ დღეს დავბრუნდებოდი და გავაგრძელებდი უფლებადაცვით საქმიანობას ჩემი თემისთვის, საზოგადოებისთვის და საკუთარი თავისთვის“.
ლგბტქი თემის წევრები სახელმწიფოსთვის ცალკე სოციალურ ჯგუფად არ ითვლება, რომელიც ბევრად მოწყვლადია, ვიდრე სხვები, – ჯავიდ ნაბიევი.
აზერბაიჯანში დარჩენილ ლგბტქი ადამიანებზე ფიქრი და აქტივისტური საქმიანობა არც გერმანიაში ცხოვრებისას შეუწყვეტია, მუდმივად თვალს ადევნებდა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებს. მისი დაკვირვებით, მას შემდეგ, რაც 2001 წელს ერთი და იმავე სქესის წყვილებს შორის ურთიერთობის დეკრიმინალიზებას არსებითი ცვლილებები არ გამოუწვევია.
„2001 წელს ერთი და იმავე სქესის მქონე ადამიანებს შორის კავშირის დეკრიმინალიზება მოხდა და აქედან მოყოლებული, არც სამართლებრივი ცვლილებები განხორციელებულა და არც სამოქმედო გეგმა შექმნილა.
მსუბუქად თუ ვიტყვით, აზერბაიჯანი ლგბტქი ადამიანებისთვის საცხოვრებლად კარგი ქვეყანა არაა – იქნება ეს დასაქმება, ჯანდაცვის სერვისებზე წვდომა, სამართალდამცავ უწყებებთან ურთიერთობა, ეფექტური საგამოძიებო პროცესი თუ სხვა სერვისები. ოფიციალური უწყებების წარმომადგენლები თუ ცნობადი სახეები აქტიურად იყენებენ სიძულვილის ენას, ეს მდგომარეობა ტოტალურია და საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებშიც არის ასახული.
აზერბაიჯანში, ზოგადად, ადამიანის უფლებების დაცვაა გამოწვევა, რაც ხშირად საკანონმდებლო ჩარჩოს გაუმართაობის ბრალია და აზერბაიჯანის ნებისმიერ მოქალაქეს ეხება. მდგომარეობა კიდევ უფრო უარესია, როცა ლგბტქი ადამიანი ხარ და სახელმწიფოს მხრიდან დაცვა გჭირდება. იყო ასეთი შემთხვევა, როცა ცნობადმა პირმა ტრანსგენდერი ადამიანის მისამართით სიძულვილის ენა და მუქარა გამოიყენა, აქტივისტებმა მიმართეს სამართალდამცავ უწყებებს, მაგრამ ოფიციალური პასუხი იყო, რომ ვერაფერს მოიმოქმედებდნენ. ამის მიზეზი ისაა, რომ ლგბტქი თემის წევრები სახელმწიფოსთვის ცალკე სოციალურ ჯგუფად არ ითვლება, რომელიც ბევრად მოწყვლადია, ვიდრე სხვები”, – აღნიშნავს ჯავიდი აზერბაიჯანში ლგბტქი ადამიანების მდგომარეობაზე საუბრისას.
ოფიციალური უწყებების წარმომადგენლები ხშირად აღნიშნავენ, რომ აზერბაიჯანში არ არსებობს ლგბტქი გამოწვევები, რადგან კონსტიტუციით ყველა თანასწორია, ხოლო დამატებითი სამართლებრივი ჩარჩო სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის – არასაჭირო. რეალური გამოცდილებები კი სულ სხვაა, – ჯავიდ ნაბიევი.
უთანასწორობის მიზეზად სახელმწიფოს მხრიდან ნების არქონას, მეტიც, ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან საზიანო განცხადებებს მიიჩნევს და აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო ლგბტქი თემს სოციალურ ჯგუფად არ თვლის, რომელიც განსაკუთრებით მოწყვლადია.
„2 წლის წინ, ბაქოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაარსებიდან 100 წლის ცერემონიაზე, ქვეყნის პრეზიდენტმა ევროპასთან ინტეგრაციაზე საუბრისას თქვა, რომ ინტეგრაცია იმ სივრცესთან, რომელიც ქალსა და კაცს თანასწორად თვლის, საეჭვოა. ეს ფაქტიც ნათელს ჰფენს იმ მდგომარეობას, რაც ქვეყანაშია. როცა სახელმწიფოს მეთაური მსგავს განცხადებას აკეთებს, რა მოლოდინი უნდა გვქონდეს ლგბტქი ადამიანების დაცვისა და უსაფრთხოების კუთხით?!
ოფიციალური უწყებების წარმომადგენლები ხშირად აღნიშნავენ, რომ აზერბაიჯანში არ არსებობს ლგბტქი გამოწვევები, რადგან კონსტიტუციით ყველა თანასწორია, ხოლო დამატებითი სამართლებრივი ჩარჩო სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის – არასაჭირო. რეალური გამოცდილებები კი სულ სხვაა, 2017 წელს ვიხილეთ ლგბტქი ადამიანების დაკავებების სერია და დარბევები, ხშირია წამების, არაადამიანური მოპყრობის, ფიზიკური, სექსუალური ძალადობის თუ სიტყვიერი თავდასხმის შემთხვევები.
დასავლელი პარტნიორები სარეკომენდაციო ხასიათის ანგარიშებში თუ რეზოლუციებში მუდამ აღნიშნავენ, რომ ლგბტქი ადამიანების უფლებების დაცვის კუთხით ქმედითი ნაბიჯები უნდა გადაიდგას, მაგრამ სახელმწიფო ამას არ ასრულებს“, – გვიყვება ჯავიდი და ლგბტქი ადამიანების პოლიციის მიმართ უნდობლობაზეც საუბრობს, რაც სიტუაციას კიდევ უფრო ართულებს – „აზერბაიჯანელ ლგბტქი ადამიანებს მტრულ გარემოში უწევთ ცხოვრება, სიტყვიერი და ფიზიკური ძალადობის ატანა და ამ დროს ოფიციალური უწყებებისთვის მიმართვა მაინც თავისუფლად უნდა შეეძლოთ, თუმცა ხშირად ადამიანები ვერ ბედავენ პოლიციაში მისვლას, რადგან მათი მხრიდან დისკრიმინაციის მოლოდინი აქვთ, შიში, რომ პოლიციელების გამო იძულებითი ქამინგაუთის საფრთხე შეექმნებათ ან, უბრალოდ, სერიოზულად არ აღიქვამენ. წლების წინ თავდასხმის არაერთი შემთხვევა მქონდა და ერთ-ერთი შემთხვევისას, როცა პოლიციას მივმართე, თვეების განმავლობაში საქმე არ დაძრულა და მითხრეს კიდეც, რომ ლგბტქი ადამიანის [პოლიციელის მხრიდან გამოყენებული იყო შეურაცხმყოფელი ტერმინი] საჩივარს ხელს არავინ მოჰკიდებს“.
სასიკეთო ნიშნებს ვამჩნევ, შეიცვალა ენა, რომელსაც ლგბტქი ადამიანების წინაშე არსებულ გამოწვევებზე საუბრისას იყენებენ, სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულებს ღიად გმობენ, – ჯავიდ ნაბიევი.
მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს, პოლიციის, საზოგადოების დამოკიდებულება ლგბტქი უფლებების დაცვას ართულებს, ჯავიდი ამბობს, რომ მაინც შესამჩნევია საზოგადოების აქტიური წევრების ღია მხარდაჭერა და თემის შიგნით სოლიდარობის გაზრდა, რაც ბოლო წლებში მიიღწა.
„საზოგადოება ღირებულებების, ტრადიციებისა და რელიგიური გრძნობებისთვის საშიშ ადამიანებად მიგვიჩნევს და ამის პარალელურად, არ არსებობს სახელმწიფო დაცვის გარანტიები. უნდა აღვნიშნო, რომ ბოლო წლებში თემში მაინც გაიზარდა ხილვადობა, განსაკუთრებით ახალგაზრდები ცდილობენ, რომ აქტიურად ისაუბრონ იმ გამოწვევებზე, რომლებიც ლგბტქი ადამიანებს აზერბაიჯანში აქვთ, იბრძვიან უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებისთვის. მიუხედავად სირთულეებისა, სოლიდარობა უფრო მაღალ დონეზეა, განსაკუთრებით აქტივისტებს შორის, განსაკუთრებით აღსანიშნავი ის ახალგაზრდები არიან, რომლებიც ბევრად ღია და აქტიურები არიან, რათა მდგომარეობა უკეთესობისკენ შეცვალონ. ადრე სამოქალაქო საზოგადოება ბევრად ფრთხილი იყო და ღიად მხარდაჭერას ვერ ბედავდა, ახლა ეს მდგომარეობა მცირედით მაინც იცვლება. სასიკეთო ნიშნებს ვამჩნევ, შეიცვალა ენა, რომელსაც ლგბტქი ადამიანების წინაშე არსებულ გამოწვევებზე საუბრისას იყენებენ, სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულებს ღიად გმობენ.
შეიძლება ვთქვათ, რომ პოლიტიკოსები, ხელისუფლების წარმომადგენლები ახლა ღიად ამბობენ, რომ სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულებებს გამართლება არ აქვს, თუმცა ეს ფასადურია და მიმართულია საერთაშორისო საზოგადოების გულის მოგებისკენ და არა ადგილობრივ დონეზე ცვლილებებისკენ“, – გვეუბნება ჯავიდი სასიკეთო ცვლილებებზე და ამატებს, რომ კიდევ ერთი პოზიტიური ამბავი მედია მგრძნობელობის გაზრდაა – „კიდევ ერთი სასიკეთო ცვლილება მედიის მუშაობაა, რომელიც ახლა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების, ლგბტქი ადამიანების წინაშე არსებული გამოწვევების გაშუქებისას სწორ ტერმინოლოგიას იყენებს და ზიანის შემცირებაზე ფიქრობს. ეს ცვლილება სამოქალაქო საზოგადოების აქტიურობამ და თავისუფალი მედიის გაძლიერებამ გამოიწვია, თუმცა სახელისუფლებო მედიები ისევ ნეგატიურ ჭრილში აშუქებენ ლგბტქი ადამიანებს, თითქოს ცდილობენ, რომ ნეიტრალურები იყვნენ, თუმცა საზიანო საქმეს აკეთებენ. საბედნიეროდ, თავისუფალი მედია ნეიტრალური აღარ არის და ლგბტქი უფლებებზე საუბრისას პოზიციის დაფიქსირებას არ ერიდება. აქტიურად მუშაობს უმცირესობების უფლებებზე მომუშავე მედიაც, რომელიც აჟღერებს იმ ხმებს, რომელიც მეინსტრიმულ სივრცეში ნაკლებად ისმის“, – აღნიშნავს ჯავიდი.
ვფიქრობ, მეზობელი ქვეყნების თემის წევრებმა, აქტივისტებმა ერთმანეთს სოლდარობის მაგალითები უნდა ვუჩვენოთ, მოვყვეთ ამბებს, რომლებიც ჩვენგან ძალიან ახლოს ხდება, გავზარდოთ ცნობადობა, გავაშუქოთ ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენა და ვეცადოთ, მეტად გავიგოთ, რა ხდება მეზობლად, – ჯავიდ ნაბიევი.
გერმანიაში გატარებული 6 წლის შემდეგ ჯავიდ ნაბიევი აზერბაიჯანში დაბრუნდა. უნდა, რომ გერმანიაში ყოფნისას მიღებული გამოცდილება და ცოდნა ლგბტქი თანამოქალაქეების უფლებებზე მუშაობას მოახმაროს.
„აზერბაიჯანში ხელახლა დაბრუნება, სიტუაციასთან შეჩვევა, უფლებდაცვითი მიმართულებით მომუშავე ადამიანებთან დაკავშირება, მდგომარეობის გაანალიზება რთული პროცესი იყო, თანაც, აღმოვაჩინე, რომ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს დამოკიდებულება იმავე ნიშნულზეა, რაც ჩემს წასვლამდე იყო“, – გვეუბნება ჯავიდი.
სამშობლოში დაბრუნებიდან მალევე კოლეგის, ავაზ ჰაფიზლის სასტიკი მკვლელობის საქმეზე მოუწია ფიქრი, საკუთარ ფეისბუკზე მკვლელობის სათანადოდ გამოძიებას და საქმისთვის სათანადო კვალიფიკაციის მიცემას ითხოვს.
2022 წლის 8 მარტის მსვლელობისას, რომელშიც ფემინისტი აქტივისტები და ლგბტქი თემის წევრები მონაწილეობდნენ, ჯავიდს ცისარტყელის პირბადის ტარების გამო პოლიციასთან დაპირისპირება მოუწია. აქტივისტს პირბადის მოხსნა მოსთხოვეს, ერთ-ერთ აქტივისტს კი დროშა წაართვეს. მოგვიანებით, სახელისუფლებო მედიაში გავრცელდა ნარატივი, რომ ქვიარ სიმბოლიკის ტარება კანონმდებლობას და ეროვნულ რელიგიურ გრძნობებს ეწინააღმდეგება.
„ცისარტყელას პირბადე რიგით დღეს, ქალაქის ცენტრში სეირნობისას არ მკეთებია. 8 მარტის მსვლელობისას გამოვიყენე, როცა აქციის მონაწილეები შევიკრიბეთ ან, უფრო სწორად თუ ვიტყვით, ალყაში ვიყავით მოქცეულები… ჩემი, როგორც აზერბაიჯანის მოქალაქის თავისუფლად გადაადგილების, შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლება პოლიციამ შეზღუდა. უნდა ითქვას, რომ აზერბაიჯანის კანონმდებლობა ცისარტყელას ფერების მქონე პირბადის ტარებას არ ზღუდავს და როგორც ვხვდები, არც ლგბტქი დროშაზეა რაიმე ჩანაწერი. ასევე, ყველასთვის ცნობილია, რომ კონსტიტუციის მიხედვით, აზერბაიჯანი დემოკრატიული, სამართლებრივი, სეკულარული, უნიტარული რესპუბლიკაა და რელიგია და პოლიტიკური მმართველობა განცალკევებულია“, – დაწერა ჯავიდმა ფეისბუკზე.
აზერბაიჯანელ აქტივისტს სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ქვეყანასთან ხელახლა შეჩვევა და პოლიციის მხრიდან უფლებამოსილების გადამეტებასთან, კოლეგის მკვლელობის სტრესთან და ამასთან, ლგბტქი უფლებებისთვის ბრძოლა უწევს.
საუბრის დასასრულს გვეუბნება, რომ ჩვენ, მეზობელი ქვეყნების თემის წევრებმა, აქტივისტებმა მეტი უნდა გავიგოთ სხვა ქვეყნების გამოცდილებაზე და ერთმანეთს სოლიდარობის მაგალითები ვუჩვენოთ.
„ვფიქრობ, მეზობელი ქვეყნების თემის წევრებმა, აქტივისტებმა ერთმანეთს სოლდარობის მაგალითები უნდა ვუჩვენოთ, მოვყვეთ ამბებს, რომლებიც ჩვენგან ძალიან ახლოს ხდება, გავზარდოთ ცნობადობა, გავაშუქოთ ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენა და ვეცადოთ, მეტად გავიგოთ, რა ხდება მეზობლად. მიუხედავად იმისა, რომ გეოგრაფიულად ასე ახლოს ვართ, ხშირად არ ვიცით, რა ხდება სხვა ქვეყანაში“.
22 თებერვალს, აზერბაიჯანელი ბლოგერი, ჟურნალისტი და ლგბტქი აქტივისტი, ავაზ შიხმამედოვი (პროფესიულ საქმიანობაში ცნობილი როგორც ავაზ ჰაფიზლი), ნათესავმა, ამრულა გულალიევმა მოკლა. მკვლელობის შესახებ ინფორმაცია აზერბაიჯანის მთავარი პროკურორის ოფისმა და შინაგან საქმეთა მინისტრმა გაავრცელეს. გულალიევის თქმით, მკვლელობის მოტივი პირადი უთანხმოება იყო.
გულალიევი მკვლელობის დროს არაფხიზელ მდგომარეობაში იყო. ის უკვე დააკავეს და გამოძიება მიმდინარეობს. თუმცა, ჰაფიზლის მეგობრები და კოლეგები განსხვავებულ მკვლელობის მოტივზე საუბრობენ. ოფიციალურად დადასტურებული არაფერია, მაგრამ ჰაფიზლი ბოლო თვეებში აქტიურად გმობდა სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულებთან დაკავშირებით საგამოძიებო უწყების უმოქმედობას. ჟურნალისტმა გასული წლის სექტემბერში თავი მთავარი პროკურორის ოფისზე ბორკილებით მიიბა, რათა უმოქმედობა გაეპროტესტებინა. იმავე პერიოდში, ქალაქის ცენტრში მშვიდობიანი დემონსტრაციისას ჟურნალისტი პოლიციამ დააკავა.
ჰაფიზლის მეგობრებსა და კოლეგებს მკვლელობის მოტივთან დაკავშირებით ეჭვები აქვთ, რადგან ჟურნალისტი განსაკუთრებული სისასტიკით მოკლეს. ვრცელდებოდა ინფორმაცია, რომ ჰაფიზლის თავი და სასქესო ორგანოები მოკვეთილი ჰქონდა.
ქვიარი ჰაფიზლის კოლეგას, საფრანგეთში მცხოვრებ აზერბაიჯანელ ჟურნალისტს, მირზალი მოჰამედს დაუკავშირდა, რომელსაც გარდაცვლილი აზერბაიჯანში მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით ვიდეომასალას უგზავნიდა. მოჰამედის თქმით, ჰაფიზლის მკვლელთან ურთიერთობა არ ჰქონია, ამიტომ პირად ანგარიშსწორებას გამორიცხავს.
„მეც უამრავი კითხვა მაქვს, თუმცა ვფიქრობ, რომ მკვლელობა აზერბაიჯანის ხელისუფლების დაგეგმილია. გარდაცვლილს ბიძაშვილთან ურთიერთობა არ ჰქონია, რა უნდა გამხდარიყო მკვლელობის მიზეზი? დამნაშავემ გარდაცვლილს თავი და გენიტალიები მოჰკვეთა. ავაზი აზერბაიჯანში დიდი საფრთხის წინაშე იყო, რაც ლგბტქი ადამიანების სიძულვილით არის განპირობებული.“ – აღნიშნა მოჰამედმა.
ამასთან, ვრცელდება დაუდასტურებელი ინფორმაცია, რომ ჟურნალისტის სხეულის მორგში გადასვენებისას, სამართალდამცავებმა მის სხეულთან შეხებაზე უარი განაცხადეს და გარდაცვლილს „ბინძური“ უწოდეს.
მირზალი მოჰამედმა გარდაცვლილის სხეულის გადასვენებასთან დაკავშირებითაც გააკეთა კომენტარი და აღნიშნა, რომ „მკვლელობის ადგილზე საფუძვლიანი კვლევა არ ჩატარებულა და გარდაცვლილი ნაგვის პარკებით გადაასვენეს“.
დეტალების გადამოწმების მიზნით, ავაზ ჰაფიზლის მეგობარს, აზერბაიჯანში მცხოვრებ ლგბტქი აქტივისტ ჯავიდ ნაბიევს დავუკავშირდით. ნაბიევის თქმით, ჰაფიზლის უთანხმოება ნათესავებთან მართლაც ჰქონდა, რაც გარდაცვლილის სექსუალურ ორიენტაციას და აქტივისტურ საქმიანობას უკავშირდება.
„ავაზი პირად საუბრებში ხშირად აღნიშნავდა, რომ ოჯახს მის სექსუალურ ორიენტაციასთან და აქტივისტურ საქმიანობასთან დაკავშირებით პრობლემა ჰქონდა. ბიძამისის ოჯახი მკვეთრად რელიგიურია და ავაზის წინააღმდეგ აგრესიაც აქედან გამომდინარეობდა. მკვლელმა თქვა, რომ დანაშაულის მიზეზი პირადი უთანხმოება იყო, თუმცა სასტიკი მკვლელობა სიძულვილის მოტივში გვარწმუნებს“, – აღნიშნა ჯავიდმა და დაგვიდასტურა, რომ გარდაცვლილის სხეული მართლაც დასახიჩრებული იყო – „ჩვენ ავაზის ოჯახში ვიყავით მისული, გვინდოდა, ოჯახს სხეულის გაპატიოსნებაში დავხმარებოდით, რისი წინააღმდეგებიც იყვნენ, თუმცა იქამდე გავრცელებული მოსაზრების დადასტურება შემიძლია – გარდაცვლილს გენიტალიები მოკვეთილი აქვს, რაც პირდაპირ მიანიშნებს სიძულვილის მოტივზე.”
ნაბიევმა დაგვიდასტურა პოლიციელების მხრიდან სასტიკი მოპყრობის ფაქტიც და აღნიშნა, რომ სასწრაფო დახმარების თანამშრომლებიც უარს ამბობდნენ სხეულის გადასვენებაზე.
„დანაშაულის ადგილზე მისულმა პოლიციამ და სასწრაფო დახმარებამ სხეულის გადასვენებაზე უარი განაცხადეს, მათ სხეულთან შეხება არ სურდათ. სხეულის გადასვენების ორგანიზება ავაზის კოლეგებმა შეძლეს, თუმცა ის მორგში ნაგვის მანქანით გადაასვენეს.“ – აღნიშნა ჯავიდ ნაბიევმა.
