ახალი წელი საუკეთესო დროა საყვარელი ადამიანის გასახარებლად, ოქროსფერი ბანტებით შეფუთული ყუთები კი ახალი წლის განუყრელი ნაწილია. პროცესი უფრო სასიამოვნოა, თუ საჩუქარი წიგნია, რომელიც არაერთ სასიამოვნო თავგადასავალს უმზადებს მკითხველს. გთავაზოთ 8 წიგნს ქვიარ
ქვიარ ლიტერატურის ნაკლებობას, ქართველი ავტორებისა თუ თარგმანების წყალობით, ქართველი მკითხველი ნამდვილად არ განიცდის, რაც, ალბათ, უკვე კარგის ნიშანია. თუმცა, ამ ტექსტებზე ნაკლებად მსჯელობენ და ნაკლებად განიხილავენ ქვიარ კონტექსტში. გერტრუდ სტაინის ”სამი სიცოცხლე” წლევანდელ წიგნის ფესტივალზე ერთ-ერთ უახლეს თარგმანად იყო წარმოდგენილი
მიუხედავად იმისა, რომ კოვიდ პანდემიამ ლიტერატურული პროცესები უფრო მეტად შეანელა, ბოლო რამდენიმე წელია, განსაკუთრებით მომრავლდნენ ახალი ქალი ავტორები, რომლებიც უფრო აჯანსაღებენ ლიტერატურულ პროცესებს და
მართალია, ზაფხული და ზაფხულის არდადეგები დასრულდა, თუმცა წიგნის საკითხავად და ახალი ავტორების აღმოსაჩენად, შემოდგომა უკეთესიც შეიძლება აღმოჩნდეს. ასე რომ, ნუ შეუშინდებით შემოდგომის წვიმიან ამინდებს,
ქვიარ ლიტერატურის ნაკლებობას, ქართველი ავტორებისა თუ თარგმანების წყალობით, ქართველი მკითხველი ნამდვილად არ განიცდის, რაც, ალბათ, უკვე კარგის ნიშანია. თუმცა, ამ ტექსტებზე ნაკლებად მსჯელობენ და ნაკლებად განიხილავენ ქვიარ კონტექსტში.
გერტრუდ სტაინის ”სამი სიცოცხლე” წლევანდელ წიგნის ფესტივალზე ერთ-ერთ უახლეს თარგმანად იყო წარმოდგენილი გამომცემლობა ”წიგნები ბათუმში”-ს მიერ. გერტრუდაზე პირველად Mindight In Paris /”შუაღამე პარიზში” – დან გავიგე, მაგრამ მის მწერლურ ასპექტზე არაფერი ვიცოდი, ხოდა, ავდექი და (რა თქმა უნდა) ვიყიდე.
გერტრუდა 1874 წელს პენსილვანიაში, თანამედროვე პიტსბურგში, ებრაულ ოჯახში დაიბადა, თუმცა ბავშვობა გარკვეულწილად ევროპაში – ვენასა და პარიზში – გაატარა. ჰარვარდისა და ჰოპკინსის სამედიცინო უნივერსიტეტში სწავლის დასრულების შემდეგ, 1903 წელს, ძმასთან, ლეო სტაინთან ერთად, ჯერ ლონდონში, საბოლოოდ კი, პარიზში გადავიდა საცხოვრებლად. გერტრუდასა და ლეო სტაინების სახლი პარიზში მოდერნიზმის კერად იქცა. აქ იკრიბებოდნენ მწერლები, პოეტები და მხატვრები, მათ შორის ისეთებიც, რომლებმაც შემდეგ მსოფლიო აღიარება მოიპოვეს – ფრენსის სკოტ ფიცჯერალდი, ერნესტ ჰემინგუეი, ჯეიმს ჯოისი, პაბლო პიკასო, ანრი მატისი. გარკვეული ადამიანებისა და ხელოვნების მიმდინარეობებით გერტრუდას გატაცებამ, ლეოსთან უთანხმოების ჩამოვარდნას შეუწყო ხელი და 1914 წელს ლეო სტაინი საცხოვრებლად ცალკე გადავიდა. ძმასთან თანაცხოვრების პერიოდში შედარებით ჩრდილში მყოფი გერტრუდა საბოლოოდ გამოვიდა ასპარეზზე და პარტნიორთან, ელის ბ. ტოკლასთან, ერთად გააგრძელა ცხოვრება, რუ დე ფლერიუს N27-ში. ახლა მათი სახლი იქცა მეოცე საუკუნის ყველაზე პოპულარულ ლიტერატურულ სალონად.
გერტრუდ სტაინი ძმებთან მაიკლ და ლეო სტაინებთან ერთად
გერტრუდა და ელისი 1907 წელს პარიზში შეხვდნენ ერთმანეთს და თითქმის 40 წელი ერთად გაატარეს ჯერ პარიზში, რუ დე ფლერიუს N27-ში, შემდეგ კი ნაცისტურ საფრანგეთში, ქალაქგარე სახლში. მათი ურთიერთობა გერტრუდასა და ლეოს შორის უთანხმოების ჩამოვარდნის ერთ-ერთი მიზეზი იყო, თუმცა ყველაფრის მიუხედავად, მათი ღიად ქვიარ ურთიერთობა არასდროს არავისთვის ყოფილა დამალული. ელისი გერტრუდას პარტნიორობას უწევდა ყველა საქმეში – აორგანიზებდა შეხვედრებს, ტურებს, სალონურ საღამოებს, სადილებს, 1946 წელს, გერტრუდას გარდაცვალების შემდეგ კი გამოსცა სტაინის რამდენიმე ნაწარმოები.
1933 წელს გერტრუდამ გამოსცა ”ელის ბ. ტოკლასის ავტობიოგრაფია”, რომელიც სათაურის მიუხედავად, უფრო მეტად თავისივე ბიოგრაფიაა. ამ ტექსტმა გერტრუდასა და ელისს უზარმაზარი წარმატება მოუტანა არა მხოლოდ ევროპაში, არამედ ამერიკაშიც, სადაც მათ 1930-იან წლებში ერთგვარი ლიტერატურული ტური მოაწყვეს. მეორე მსოფლიო ომის დროს წყვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა ნამდვილად საინტერესოა, რამდენადაც ნაცისტურ საფრანგეთშიც კი, ორმა შუახნის ქვიარ ებრაელმა ქალმა ქვეყანა არ დატოვა, მეტიც – გერტრუდა თარგმნიდა ფაშისტურ ანტისემიტურ ტექსტებს და მხარს უჭერდა ადოლფ ჰიტლერს, ბენიტო მუსოლინისა და ვიშის მთავრობის მეთაურს, ანრი ფილიპ პეტინს.
პაბლო პიკასოს პორტრეტი, გერტრუდა სტაინი, 1906
რაც შეეხება გერტრუდას შემოქმედებას, ბევრი მკვლევრის აზრით, სტაინის ტექსტები კუბიზმის ლიტერატურული ექვივალენტია – მაგალითისთვის, მისი ლექსები ნამდვილად არღვევს მანამდე არსებულ პოეზიის სტანდარტებს და მკითხველს ერთგვარი აბსტრაქტული ნახატის შთაბეჭდილებას უტოვებს. 1914 წელს გამოქვეყნდა გერტრუდას პირველი ლექსების კრებული სათაურით Tender Buttons (რაც ძუძუსთავების მეტაფორა შეიძლება იყოს), რომელიც რამდენადაც წმინდა ლიტერატურული (როგორც სტაინის ერთგვარი ექსპერიმენტული პოეზია), იმდენად ქვიარ პერსპექტივიდანაც ძალიან საინტერესოა.
ლექსი გერტრუდას ჩანაწერებიდან, რომელიც ელის ბ. ტოკლასს ეძღვნება:
Do you really think I would yes I would and
I do love all you with all me.
Do you really think I could, yes I could
yes I would love all you with all me.
Do you really think I should yes I should
love all you with all me yes I should
yes I could yes I would.
Do you really think I do love all you
with all me yes I do love all you with all
me And bless my baby.
Gertrude Stein
”სამი სიცოცხლე” სამი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი ამბავია, რომელიც გამოგონილ ქალაქ ბრიჯპოინტში ხდება. სამივე ამბავს, რომლებიც საშუალო კლასის ქალის ცხოვრებაზე მოგვითხრობს, თხრობის ერთგვარი სტრუქტურა აერთიანებთ – დასაწყისში მკითხველი ეცნობა პერსონაჟის ”ზოგად ბიოგრაფიას”, შემდეგ მის წარსულს ემოციურ და ინტელექტუალურ ასპექტში, ბოლოს კი, მშრალი დასასრულით ვიგებთ, ვინ როგორ ამთავრებს სიცოცხლეს.
პირველი მოთხრობა – ”კარგი ანა”, გერმანელი ქვიარ ქალის ამბავია, რომელიც ბრიჯპოინტში ცხოვრობს და მთელი ცხოვრება თავდაუზოგავად მუშაობს. ერთი შეხედვით, ანა თითქოს მარტოა, მაგრამ ჰყავს ძაღლები და ადამიანები, რომლებიც უყვარს და პატივს სცემს და რაც მთავარია, ჰყავს მისის ლენტმანი – ქვრივი ბებიაქალი და ანას ცხოვრების სიყვარული (რასაც ავტორი არაერთხელ აღნიშნავს). მიუხედავად იმისა, რომ მოთხრობა მთლიანად ანასა და მისის ლეტმანის ურთიერთობაზე კონცენტრირებული არ არის, ქვიარ ურთიერთობის შტრიხები აშკარაა.
კრებულის მეორე ნაწილი – ”მელანქტა”, სტაინის უფრო ძველი ტექსტის Q.E.D.-ის ადაპტაციადაა მიჩნეული. Q.E.D. ღიად ქვიარ ტექსტია, რომელიც 1904 წელს დაიწერა, თუმცა მხოლოდ 1950 წელს (გერტრუდას გარდაცვალების შემდეგ) დაიბეჭდა. ორი ქალის ამბის უკან სტაინის სასიყვარულო ურთიერთობა დგას, რომელიც სხვადასხვა სირთულით იყო სავსე. ”მელანქტა” Q.E.D.-ის გაჰეტეროებული ვერსიაა, რომელიც შავკანიანი, საკმაოდ თავისუფალი სექსუალური ცხოვრების ქალის ამბავს მოგვითხრობს. როგორც რომანის წინასიტყვაობაშიც აღნიშნავენ, ”მელანქტა” ყველაზე კარგად აჩვენებს სტაინის წერის თავისებურებებს, რაც პუნქტუაციის სრულ უგულებელყოფასა და გამეორების, ”დაჟინების” ხერხს გულისხმობს.
რაც შეეხება მესამე მოთხრობას, ”თვინიერი ლენა”, მოცულობით ყველაზე პატარა და უდავოდ ყველაზე სევდიანია – გარშემომყოფების პერსპექტივიდან დანახული დეპრესია და უმოქმედობა ან არასწორი ქმედება, რომელსაც ხშირად ტრაგიკული შედეგები მოჰყვება ხოლმე. ეს ნოველა კრებულში, შეიძლება ითქვას, ყველაზე ნაკლებად ქვიარია, თუმცა დაგვაფიქრებს ჰეტერონორმატიულ, დრომოჭმულ შეხედულებებზე, რომლებიც იწირავდნენ და იწირავენ ადამიანების ცხოვრებას.
ბოლოს კი ამონარიდი ნინო ძანძავას სტატიიდან:
,,უმეტესწილად სტაინმა გავლენა იქონია არა როგორც ლიტერატორმა და როგორც ლიტერატურული სალონის მასპინძელმა (რასაც ნამდვილად ვერ დავუკარგავთ), არამედ ქალმა, რომელიც აბსოლუტურად არ ცდილობდა თავისი ლესბოსელობის დაფარვას. მაშინ, როცა ლესბოსელთა სასიყვარულო ურთიერთობები მკაცრად გასაიდუმლოებული იყო, გერტრუდა სტაინი და ელის ბ. ტოკლასი მთელი მსოფლიოსთვის ცნობილ წყვილს წარმოადგენდნენ.‘’
”სამი სიცოცხლე” გერტრუდ სტაინის ქართულად თარგმნილი პირველი ნაწარმოებია, თუმცა, გერტრუდა არაერთი ძალიან საინტერესო ტექსტის ავტორია, რომელიც, იმედია, მომავალში (სხვა ქვიარ ავტორებთან და ტექსტებთან ერთად) აუცილებლად ითარგმნება.
ავტორი: ანამარია
ზაფხული საუკეთესო დროა ახალი ავტორების აღმოსაჩენად და ახალ თავგადასავლებში გასახვევად, განსაკუთრებით მაშინ, თუ შვებულების დღეებს სადმე ქალაქგარეთ, ზღვაზე ან მთაში ატარებ.
ბოლო წლებში, მსოფლიო თუ ქართულ ლიტერატურაში, სულ უფრო და უფრო მომრავლდნენ ქალი ავტორები, რომლებიც თავიანთი ხედვით კიდევ უფრო საინტერესოსა და მრავალფეროვანს ხდიან მკითხველის გამოცდილებას.
დღევანდელ სტატიაში შემოგთავაზებთ ხუთი ქალი ავტორის წიგნს, რომლებიც თავიანთი შემოქმედებით სხვადასხვა აქტუალურ თემას დიდი ოსტატობით ეხებიან და სამყაროს შეულამაზებლად აღწერენ.
ჩიმამანდა ნგოზი ადიჩი – ამერიკანა
ჩიმამანდა ნგოზი ადიჩი ნიგერიული წარმოშობის ავტორია, რომელსაც ფართო აუდიტორია TEDx Talk-ების ცნობილი გამოსვლიდან, ”ყველანი ფემინისტები უნდა ვიყოთ” (We Should All Be Feminist) იცნობს.
მწერალი ნიგერიაში დაიბადა და კანის ფერი მისთვის პრობლემას არასდროს წარმოადგენდა მანამ, სანამ ამერიკაში არ გადმოვიდა საცხოვრებლად. 2013 წელს გამოცემულ ”ამერიკანაში” ავტორი ზუსტად ამ გამოცდილებას გვიზიარებს და გვაჩვენებს, როგორია ცხოვრება არაამერიკელისთვის და არათეთრკანიანისთვის ამერიკის საოცნებო მიწაზე.
ერთი შეხედვით, შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ წიგნი შორს დგას იმ პრობლემებისგან, რის წინაშეც ქართული საზოგადოება დღეს დგას, თუმცა რომანის კითხვისას, თავადაც დარწმუნდებით, რომ სინამდვილეში ადამიანები უფრო მეტად ვგავართ ერთმანეთს, ვიდრე განვსხვავდებით და მიუხედავად გეოგრაფიული სიშორისა თუ კანის ფერისა, პრობლემები, გასაჭირი და დამცირება ერთნაირად ცუდად აისახება ყველა ერზე.
ჩიმამანდა ნგოზი ადიჩის ეს წიგნი ავტორივით სავსეა სიყვარულით, იმედითა და თანაგრძნობით. ავტორი ეძებს მიზეზებს სიძულვილისა, უთანასწორობისა, გაუცხოებისა და ცდილობს, შეცვალოს სამყარო უკეთესობისკენ და შენც, კითხვისას ხვდები, რომ ამ ცვლილებების ნაწილი ხდები.
წიგნი ქართულ ენაზე ეკატერინე მაჩიტიძემ თარგმნა.
ქეთი ნიჟარაძე – მზიანი მხარე
ჯერ კიდევ მაშინ, როცა საბჭოთა კავშირი უკანასკნელ ათწლეულს ითვლიდა და საქართველომ არაფერი იცოდა იმ შემზარავ 90-იან წლებზე, რომელიც მალე მოგვიახლოვდებოდა, თბილისში ცხოვრობდა ქალი, რომელიც წერდა ქალურ პრობლემებსა და ქალად ყოფნის სირთულეებზე კაცების მიერ მართულ სამყაროში.
ამ ქალის სახელი ქეთი ნიჟარაძეა და მას აქამდე მხოლოდ მკითხველთა ვიწრო წრე იცნობდა, სულ ახლახანს კი გამომცემლობა ”მელანის” მხარდაჭერით გამოიცა მისი ტექსტების სრული კრებული ”მზიანი მხარე”, სადაც გაერთიანდა ავტორის მცირე რომანი ”ავტოპორტრეტი”, დაუმთავრებელი რომანი ”მზიანი მხარე” და რამდენიმე მოთხრობა.
ქეთი ნიჟარაძის ტექსტები სინამდვილითა და სისადავით გამოირჩევა, მისი ტექსტები ავსებს ერთგვარ ლიტერატურულ სიცარიელეს და გვაჩვენებს, რომ უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში ქალების ყოველდღიურობა მნიშვნელოვნად არ იცვლება და მათი ბრძოლა თავისუფლებისთვის, სიყვარულისთვის და განვითარებისთვის ჯერ კიდევ მიმდინარეობს.
სამწუხაროდ, ამ ბრძოლას ქეთი ნიჟარაძე 2000 წელს, 45 წლის ასაკში გამოეთიშა და სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა, თუმცა დარჩა ლიტერატურული ტექსტები, რომელიც აუცილებლად იპოვის მკითხველს ახალ დროშიც და სხვა სიცოცხლეს მიანიჭებს ავტორს.
ბერნარდინ ევარისტო – გოგონა, ქალი და სხვა დანარჩენი
2019 წელს ბუკერის საერთაშორისო პრემია ერთდროულად ორ ავტორს, ”მხევლის წიგნის” მწერალ მარგარეტ ეტვუდს და ბერნარდინ ევარისტოს გადაეცათ. ეს პირველი შემთხვევა იყო ბრიტანული ბუკერის ისტორიაში, როცა პრემია ფერადკანიანმა ქალმა მიიღო.
”გოგონა, ქალი და სხვა დანარჩენი” პოლიფონიური რომანია, სადაც ავტორი არ კონცენტრირდება მხოლოდ ერთ პერსონაჟზე და წიგნის ფურცლებს ძალიან ბევრ პერსონაჟს და მათ ისტორიებს უთმობს. ამა, იაზი, დომინიკი, ქეროლი, ბუმი, ლა-ტიშა, შირლი, უინსომი, პენელოპე – ეს იმ გმირების არასრული ჩამონათვალია, რომლებიც წიგნში შეგხვდებათ. მათი პრობლემები განსხვავებულია, თუმცა საერთო ერთია, მათ ერთნაირად უჭირთ ამ სამყაროში გზის გაკვლავა თავიანთი სქესის გამო.
ბერნარდინ ევარისტოს წიგნში ყველანაირ ქალს შეხვდებით, ქალები, რომლებიც პროფესიული განვითარების მწვერვალზე იმყოფებიან, ქალები, რომლებიც შინსაქმით არიან დაკავებულები, ქალები, რომლებიც შვილებს აჩენენ, ქალები, რომლებიც უბედურ ქორწინებაში იმყოფებიან და საბოლოოდ, განცდა გიჩნდება, რომ ყველა ქალს მოუსმინე, ყველა ქალის პრობლემა შენთან ახლოს მოვიდა, თვალი მიადევნე მათ ცხოვრებას და სწორედ ეს არის ალბათ ამ წიგნის მთავარი ღირსება.
ბერნარდინ ევარისტოს წიგნი თამარ ჯაფარიძემ თარგმნა.
სალი რუნი – ჩვეულებრივი ადამიანები
ჩვენს საუკუნეში სიყვარულზე და წყვილის ურთიერთობაზე წერა განსაკუთრებით გართულდა, ერთის მხრივ, ამ თემაზე ძალიან ბევრი წიგნი დაიწერა და ძალიან რთული გზის გავლა უწევს ყველა ავტორს, რომ ბანალურობის მორევში არ გადაეშვას. მეორეს მხრივ კი, გულმხურვალე სიყვარულის ისტორიები თითქოს გარშემო აღარ ისმის.
ახალგაზრდა ირლანდიელმა ავტორმა, სალი რუნიმ ამ დავალებას ძალიან ყოჩაღად გაართვა თავი და სულ რამდენიმე წლის წინ გამოსცა წიგნი, რომელიც ერთნაირად მოქმედებს ყველა ასაკისა თუ გამოცდილების მკითხველზე. შეუძლებელია, ერთხელ მაინც გყვარებოდათ და ვერ გაუგოთ მარიანს და კონელს.
სალი რუნის ”ჩვეულებრივი ადამიანები” სხვა სიყვარულზე დაწერილ წიგნებისგან იმით განსხვავდება, რომ წიგნის გმირები თანამედროვე სამყაროს მილენიალი შვილები არიან, რომლებიც გვიზიარებენ თავიანთ წინააღმდეგობით, ვნებით, ტკივილით და სიყვარულით სავსე ისტორიას.
წიგნი გურამ ღონღაძემ თარგმნა.
როზა ლიქსომი – კუპე N6
როზა ლიქსომი ფინელი ავტორია, რომელსაც რამდენიმე რომანი ეკუთვნის. ქართულად მისი წიგნებიდან მხოლოდ კუპე N6 ითარგმნა და გვიყვება ფინელი გოგონას მოგზაურობას მატარებლით რუსეთის მიტოვებულ სოფლებსა და ქალაქებში.
გოგონას მარტო მგზავრობა არ უწევს, მის კუპეში შუახნის რუსი მამაკაცი აღმოჩნდება დამახინჯებული მსოფლმხედველობით და გოგონა იძულებული ხდება, მთელი გზა უსმინოს კაცს.
რომანი განსაკუთრებით საინტერესოა დღეს, როცა ჩვენი მოქალაქეები ევროკავშირის დროშას წვავენ და რუსეთისკენ მიმავალ გზას უფრო იმედიანად შეჰყურებენ. ამ წიგნში კარგად ჩანს, როგორია რუსეთი დღეს, საბჭოთა კავშირის ნგრევის მერე, სწორედ კუპე N6-დან მოჩანს გავერანებული ქალაქები და ადიდებული მდინარეები, რომელიც ასე კარგად ასახავს რუსეთის თანამედროვე სახეს.
წიგნის მიხედვით 2021 წელს ფილმიც გამოვიდა, რომელიც სულ რამდენიმე კვირის წინ კანის კინოფესტივალზე სპეციალური პრიზით დაჯილდოვდა.
წიგნი ფინურიდან თარგმნა დიმიტრი გოგოლაშვილმა.
