საახალწლოდ სასიამოვნოდ ღელავ და ელოდები აღნიშვნას თუ თავს გრინჩად გრძნობ? 31 დეკემბერს, 00:00 საათზე, შაბათ დღეს შეცვლის კვირა დღე და წლის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დღესასწაული აუცილებლად შევა ძალაში პიროტექნიკისა და წვეულებების თანხლებით. ეს გვამცნობს, რომ რაღაც გამოცდილება დასრულდა, იწყება ახალი და იმედი გვაქვს, მისგან განსხვავებულიც. წელიწადის ამ დროს ვიყურებით უკან, ვაკეთებთ რეფლექსიას, ვაჯამებთ გასულ წელს და ვგეგმავთ მომავალს.

ახალი წლის აღნიშვნის სადღესასწაულო ნაწილი ალბათ ცხადი და გასაგებია, ისევე, როგორც დაბადების დღის აღნიშვნისას — ვაცნობიერებთ, რომ მორიგი 365 დღე გავიდა და ისევ აქ ვართ, ცოცხლები ვართ (რა შვების მომტანია, ჰუჰ!). თუმცა, ცოცხლად გადარჩენის გარდა, არის გარკვეული ფაქტორები, რაც საფუძვლად უდევს დღესასწაულების, კონკრეტულად კი, ახალი წლის აღნიშვნას.

რატომ აღვნიშნავთ დღესასწაულებს, მათ შორის, ახალ წელს

ახალი წლის დღესასწაული აღინიშნება იმდენი ხანია, რაც არსებობს კალენდარი და სათავეს გაცილებით ადრეულ პერიოდში იღებს. განსხვავდება საახალწლო ტრადიციები და რიტუალები.

ფსიქოლოგების ნაწილი მიიჩნევს, რომ დღესასწაულების აღნიშვნა, მათ შორის, ახალი წლისაც, წარმოადგენს ადამიანის სურვილს, ჰქონდეს გარკვეული კონტროლი მოვლენებზე, რადგან არ იცის, რა მოხდება მომავალში. ჩვენ არ ვიცით, რა გველოდება მომდევნო წელს, განსაკუთრებით, პანდემიისა და ომის ფონზე, ამიტომ ვგეგმავთ და ვისახავთ მიზნად, რომ მომავალი წლიდან დავიცავთ ჯანსაღ კვებას, დავიწყებთ ვარჯიშს, შევწყვეტთ მოწევას, გავხდებით მეტად ჯანმრთელები, ბედნიერები და დავისახავთ სხვა მიზნებს, რადგან ეს ყველაფერი გვაძლევს კონტროლის განცდას გაურკვეველ და ბუნდოვან მომავალზე.

ყოველ წელს ახალი წლის აღნიშვნა და მისი განმეორებადობა ამცირებს შფოთვას არა მხოლოდ ზრდასრულებში, არამედ ბავშვებშიც. მოზარდები წლის ამ პერიოდში მეტად უსაფრთხოდ გრძნობენ თავს და იზრდება მიკუთვნებულობის განცდაც.

ახალი წლის რიტუალი მოიცავს სოციალიზაციასაც — წვეულებაზე ყოფნას, ადამიანების გაცნობასა და მეგობრების ნახვას, მილოცვასა და კეთილ სურვილებს. სოციალიზაცია და სიკეთის გაცემა უკავშირდება გადარჩენასა და შფოთვის შემცირებასა. “მოექეცი სხვებს ისე, როგორც გსურს, რომ მოგექცნენ შენ” — გადარჩენის მშვენიერი სტრატეგიაა.

გარდა კონტროლის შეგრძნებისა, რიტუალების აღნიშვნისას აქტიურდება ჩვენი სენსორული სისტემა. ახალ წელს სახლში უხვად არის მოხალული ნიგვზისა და სხვა საჭმლის სუნი, გარშემო ყველგან საახალწლო ნათურები, ლამაზი სათამაშოები და მორთული ნაძვის ხეებია. გვესმის მუსიკა, ვმღერით, ვცეკვავთ, ვაგემოვნებთ კერძებს, ვესაუბრებით საყვარელ ადამიანებს. ეს ყველაფერი კი ქმნის მოგონებებს, რომლებსაც გრძელვადიან მეხსირებეაში მოხვედრის დიდი შანსი აქვს და ხშირად ასეც ხდება — ეს დღეები ჩვენს ცხოვრებაში სასიამოვნო მოგონებებად რჩება.

საინტერესოა, რა ბედი ეწევა ახალ წელს დასახულ მიზნებსა და გეგმებს მომავალი წლისთვის. 2016 წელს ჩატარებული კვლევის თანახმად, ამერიკელების 41%-მა დაისახა და გაწერა მიზნები მომდევნო წლისთვის და წლის ბოლოს მათი მხოლოდ 9% მიიჩნევდა, რომ დასახული გეგმები წარმატებით განახორციელა. მანამდე ჩატარებულ კვლევაში კი (2007 წელს), წლის დასაწყისში 52% მიიჩნევდა, რომ წარმატებით განახორციელებდა ახალ წელს დასახულ მიზნებს, წლის ბოლოს კი 12% იყო კმაყოფილი განხორციელებული გეგმებით.

წარმატების/მარცხის მაჩვენებელი ექვსი თვის განმავლობაში შემდეგნაირად გამოიყურება:

• ისინი, ვინც მიზნებსა და გეგმებს ისახავს საახალწლოდ, ერთი კვირის შემდეგაც 75% წარმატების მიჰყვებიან გეგმებს;
• ორი კვირის შემდეგ გეგმებზე წარმატებით მიყოლის რიცხვი იკლებს 71%-მდე;
• ერთი თვის შემდეგ 64%-ზე ეცემა;
• ექვსი თვის შემდეგ კი, 46% კვლავ ინარჩუნებს ახალ წელს გაწერილ გეგმებს და წარმატებით მიჰყვება მათ.

იმ ადამიანების მხოლოდ 4% მიჰყვა და განახორციელა თავისი მიზნები ექვსი თვის შემდეგ, ვისაც ჰქონდა მსგავსი გეგმები/მიზნები, მაგრამ ახალ წელს არ გაწერა და არ დაგეგმა.

საახალწლოდ დასახული მიზნების განუხორციელებლობის მიზეზებად დასახელდა:

• არარეალური მიზნების ქონა (35%);
• მიზნების მიღწევის პროცესზე არასათანადო თვალ-ყურის მიდევნება და კონტროლი (33%);
• საახალწლოდ დასახული მიზნების დავიწყება (23%);
• ერთდროულად ბევრი მიზნის ქონა (10 გამოკითხულიდან ერთი).

ყველაზე გავრცელებული საახალწლოდ დასახული მიზნებია:

• ჯანსაღი კვება;
• ვარჯიში;
• დანაზოგის ქონა;
• ჯანმრთელობის გაუმჯობესება;
• სიგარეტის მოხმარების შეწყვეტა.

2022 წლის საახალწლო მიზნებში ჭარბობდა ჯანმრთელობის, პიროვნული გაუმჯობესებისა და ბედნიერებასთან დაკავშირებული საკითხები, ასევე, წონის კლება.

საინტერესოდ გამოიყურება დემოგრაფიული სტატისტიკაც:

• “ბუმერების” ძირითადი საახალწლო მიზნები დაკავშირებული იყო წონის კლებასა და დანაზოგის გაკეთებაზე;
• “მილენიალების” ყველაზე თავდაჯერებულები და დარწმუნებულები იყვნენ ყველა საახალწლო მიზნის მიღწევაში და დასახული გეგმებიც მრავალფეროვანი იყო;
• “ჯენ ზის” ძირითადი საახალწლო გეგმები პარტნიორის/საყვარელი ადამიანის პოვნას უკავშირდებოდა.

გარდა იმისა, რომ რიტუალები, მათ შორის, ახალი წლის აღნიშვნა და სამომავლო გეგმების გაწერა ამცირებს შფოთვასა და შიშს გაურკვეველი მომავლის მიმართ, გეგმების შედგენა ზრდის მათი განხორციელების შანსსაც (იხილეთ სტატია queer.ge-ზე დაგეგმვასა ეფექტურად განხორციელების შესახებ.

თოვლის ბაბუა და გრინჩი

ზოგი ჩვენგანი სიხარულით ელოდება ახალ წელს და ამისთვის არაერთი მიზეზი აქვს, ზოგს კი დღესასწაულის გაგონებაც კი ზარავს. საახალწლო დღესასწაულის სიყვარულიცა და არ სიყვარულიც ნორმალურია და ორივეს თავისი მიზეზები აქვს.

მე ზოგადად დღესასწაულები და განსაკუთრებით კი, ახალი წელი მიყვარს და მიხარია. არ დაგიმალავთ, ჩემთან უკვე ოქტომბრის ბოლოდან ჰორიზონტზე გამოჩნდება და წამიერად გამკრავს ხოლმე საახალწლო სამზადისის სასიამოვნო განცდა, რაც სახლში ფუსფუსს, დასვენებას, გემრიელი საკვების მომზადება/ჭამას და საყვარელი ფილმების ყურებას მოიცავს (აქ ახალი წლის მოყვარულები და არ მოყვარულები მგონი ერთ აზრზე ვართ). დეკემბრის დასაწყისში უკვე ვარჩევ დეკორაციებს, ვყიდულობ სათამაშოებს, საჩუქრებს, სანათებს და ვრთავ სახლს. ჩემი შინაგანი ბავშვი სიხარულისგან ცმუკავს და ბედნიერია — შესაბამისად, მეც.

ახალი წლის დღესასწაული ბევრისთვის, შესაძლოა, სტრესთან და მომატებულ შფოთვასთანაც ასოცირდებოდეს და ამას ბევრი მიზეზი აქვს:

• წლის ბოლოს, როგორც წესი, გროვდება ბევრი გასაკეთებელი საქმე, დაუსრულებელი პროექტები და დედლაინები, შესაბამისად იზრდება სტრესი;
• გეგმავ სად და როგორ შეხვდე, ვისთან ერთად, რა ჩაიცვა, რა ჭამო და ა.შ. ყველაფერი დაკავშირებულია ფინანსური და სხვა რესურსის მობილიზებასთან, რაც, ცხადია, იწვევს შფოთვას;
• შენგან ყველა ელოდება, რომ ახალი წელი გიხაროდეს, იყო ბედნიერი და მაქსიმალურად სოციალიზდე. სწორედ აღნიშნული მოლოდინები ხდება ხშირად იზოლაციისა და ოჯახის წევრებთან ან მეგობრებთან კონფლიქტის მიზეზები;
• ხშირად საახალწლო დღესასწაულის აღნიშვნისთვის იმდენად ემზადები და ისეთი მაღალი მოლოდინები გაქვს, დიდი შანსია, ეს იმედი გაგიცრუვდეს და მომავალი წლისთვის იმედგაცრუებამ გრინჩის მოყვარულთა სიაში შეგიყვანოს;
• საახალწლო პერიოდი მეტად საოჯახო დღესასწაულია, რაც ითვალისწინებს ოჯახის წევრებთან მეტი დროის გატარებას. იმ შემთხვევაში, თუ ოჯახის წევრთან/წევრებთან დაძაბული ან არც თუ ისე მშვიდი ურთიერთობა გაქვს, ცხადია, მათთან ბევრი სოციალიზაცია და ამის მოლოდინიც კი იწვევს შფოთვასა და სტრესს.

ხშირად, ახალი წლის დღესასწაული ერთდროულად სიხარულსა და სოციალიზაციასაც მოიცავს და სტრესსაც. მას ბედნიერების განცდაც ახლავს თან და შფოთვაც. ცოტა ძალისხმევა და დაგეგმვა აქაც დადებით როლს თამაშობს და გვეხმარება, მივიღოთ მეტი სიამოვნება დღესასწაულისგან და შევამციროთ სტრესი.

ცოტა რამ იმაზე, როგორ ვფოკუსირდეთ საკუთარ თავზე ახალ წელს

იმისთვის, რომ მომავალი წლის გეგმები დავსახოთ, დღესასწაულისგან სიამოვნება მივიღოთ, სტრესი მინიმუმამდე შევამციროთ და ფუნქციურიც დავრჩეთ, გიზიარებთ საკუთარ გამოცდილებას და ემპირიულ მიგნებებს.

• როგორც აღმოჩნდა, ცვლილებების მიმართ მზადყოფნა და თვითეფექტურობა განაპირობებს დადებით შედეგებს მათთვის, ვინც საახალწლო გეგმებსა და მიზნებს ისახავს. თვითეფექტურობის განცდა საკუთარი უნარებისა და შესაძლებლობების რწმენას მოიცავს, ხოლო რაც უფრო მეტად სწამს და სჯერა ადამიანს საკუთარ შესაძლებლობების, მით მეტია გეგმების განხორციელების შანსიც.
• ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, მონაწილეები თავიანთ მიზნებს აღწევდნენ მაშინ, როდესაც აქტიურად იყვნენ ჩართულნი მათ განხორციელებაში, მიზნების მიღწევა კი მოიცავდა მცირე ნაბიჯებს და იყო გაზომვადი. მაგალითად, ერთ კვირაში დავიკლებ 1,5 კილოს განსხვავდება შემდეგი ფორმულირებისგან — მომავალ წელს დავიკლებ წონაში. ეს უკანასკნელი უფრო ზოგადი და ბუნდოვანია. გეგმების მეტად დაკონკრეტება და მათი გაზომვის შესაძლებლობა ზრდის განხორციელების შანსს.
• საახალწლო სტრესისა და შფოთვის შემცირებაზე დადებითად მოქმედებს საჩუქრების შერჩევის და ჩუქების პროცესი. საკუთარი რამდენიმეწლიანი გამოცდილებით, შერჩევის პროცესი მოიცავს პატარა ანალიზს და გეგმის ქონას. ვიწყებთ, ცხადია, იმის გარკვევით, რა გაუხარდება ადრესატს, რა ინტერესები აქვს, რა სჭირდება და ა.შ. შეგვიძლია ამაში ადრესატის ახლობელიც დავიხმაროთ. შემდეგი ნაბიჯია მისი ინტერესებიდან გამომდინარე შესაძლო პროდუქტების იდენტიფიცირება და ბიუჯეტის განსაზღვრა. ამის მერე უშუალოდ აქტივობაზე გადავდივართ და შესაბამის მაღაზიებში ვათვალიერებთ და ვეძებთ სასურველ ნივთებს. არაფერი შეედრება იმ სასიამოვნო განცდას, როცა საბოლოდ, შესაძლოა, ბიუჯეტურ და ამავე დროს, ისეთ საინტერესო და კარგ ნივთს შეარჩევ ადრესატისთვის, უკვე წინასწარ იცი,  როგორ გაახარებ, როცა საჩუქარს გადასცემ.
• საახალწლო სოციალიზაცია და წვეულებებზე წასვლა/არ წასვლა, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სტრესის შემცველია. ბევრი მიიჩნევს, რომ რაც უფრო ნაკლები მოლოდინები გაქვს დღესასწაულისა და მისი აღნიშვნის მიმართ, მით მეტია შანსი, იყო მშვიდი და კმაყოფილი. საყვარელი ფილმების ყურებისა და დასვენების გარდა, უმეტესობას მაინც აქვს სურვილი, თუნდაც ქალაქგარეთ საყვარელ ადამიანებთან ერთად გავიდეს და ის სოციალიზაცია ჰქონდეს, რაც მისთვის კომფორტულია. საკუთარ თავთან წინასწარ იმის გარკვევა, ვისთან, როდის და სად გინდა იყო ახალი წლის დღეებში, აადვილებს ცხოვრებას. ამის შემდეგ უკვე შეიძლება ქმედებაზე გადასვლა.

სანამ 31 დეკემბერი მოვა, გავეხვევით თბილ საბანში, გემრიელ საჭმელებს გავსინჯავთ და დავისვენებთ, მოდით, ავწიოთ შამპანურის ჭიქა და ჩვენ სიცოცხლეს გაუმარჯოს. მორიგი 365 დღე გავიდა, აქ ვართ და რა ბედნიერებაა. (გაუმარ-ჯოს-ჯოს-ჯოს!)

გამოყენებული მასალა:

• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0306460389900506
• https://www.sciencedaily.com/releases/1998/01/980102003931.htm
• https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/jclp.1151
• https://d25d2506sfb94s.cloudfront.net/cumulus_uploads/document/0k4kb2wehk/Results%20for%20YouGov%20RealTime%20(New%20Year_s%20Resolutions)%20327%2012.19.xlsx%20%20[Group].pdf
• https://docs.cdn.yougov.com/2v6sawx0rr/US_New_Years_Resolutions_2020.pdf
• https://docs.cdn.yougov.com/lvsidr3mf8/econTabReport.pdf

ავტორი: ნინო ბექაია

ქალთა შრომითი უფლებების დაცვის არაკომერციული ორგანიზაცია გააღვიძე აქტივიზმი ქალებს ფსიქოლოგის უფასო მომსახურებას, თერაპიის სრულ კურსს სთავაზობს. პროექტი ფსიქო-სოციალური საჭიროების მქონე ქალთა მიმართ ძალადობა – უხილავი პრობლემა ფარგლებში, ქალთა ფონდის მხარდაჭერით ხორციელდება.

ორგანიზაციის განცხადებით, ფსიქიკურ მდგომარეობასთან დაკავშირებული მწვავე თუ მსუბუქი პრობლემები დღევანდელობაში ერთ-ერთ უდიდეს გამოწვევას წარმოადგენს, რომელიც ადამიანების უმრავლესობას ეხება და ხშირ შემთხვევაში უარყოფითად მოქმედებს მათ ყოველდღიურობაზე.

“ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სირთულეები ადამიანებს, განსაკუთრებით კი ქალებს, მოწყვლადს ხდის მრავალი კუთხით, მათ შორის ძალადობასთან მიმართებითაც, რაც საზოგადოებისთვის ნაკლებად ცნობილი და ხილულია”, – ვკითხულობთ ორგანიზაციის განცხადებაში.

მათივე ინფორმაციით, სერვისით სარგებლობა შეუძლიათ 30 წლამდე ქალებს (მათ შორის ქვიარ და ტრანს ქალებს), რომელთაც აქვთ ფიზიკური, ფსიქო-ემოციური, სექსუალური ან სხვა ტიპის ძალადობის გამოცდილება და სურთ მიიღონ ფსიქოლოგის კონსულტაცია. ისინი შეძლებენ უფასოდ ისარგებლონ სპეციალისტის დახმარების სრული კურსით – 12 შეხვედრით.

სერვისის მიმღებთათვის კონფიდენციალურობა სრულად იქნება დაცული, ხოლო კურსის ფარგლებში არსებული თითოეული შეხვედრის ჩატარება შესაძლებელი იქნება როგორც ფიზიკურ, ასევე – Online ფორმატში.

სერვისის მისაღების მსურველებმა უნდა შეავსონ სარეგისტრაციო ფორმა ან დარეკონ შემდეგ ნომერზე: +995 557 75 81 52

ნანა ბუხნიკაშვილმა 11 წლის შვილს ცოტა ხნის წინ პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო აცრა გაუკეთა. ეს ვაქცინა 18 წლამდე გოგოებისთვის საქართველოში უფასოა და საშვილოსნოს ყელის კიბოსგან იცავს. 

“მე ბავშვობაში აცრილი ვარ ყველა იმ ვაქცინით, რომელიც მაშინდელ კალენდარში იყო მონიშნული. სამწუხაროა, რომ მაშინ არ იყო პაპილომას აცრა, თორემ მასაც დიდი სიამოვნებით გამიკეთებდნენ. საერთოდ, მიმაჩნია, რომ თუკი რომელიმე დაავადების პრევენცია შესაძლებელია, ეს შანსი აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ, ამიტომაც ჩემს შვილს ჩატარებული აქვს ყველა გეგმური აცრა, რომელიც მის ასაკს შეესაბამება. გარდა ამისა, ჩვენ ყოველწლიურად ვიტარებთ გრიპის ვაქცინაციასაც. პაპილომას გამოსარიცხად, მეც მუდმივად ვიკეთებ საშვილოსნოს ყელის სკრინინგს და რომ ავაცილო ნაწილობრივ მაინც ჩემს შვილს, სწორედ ამიტომ მივიღე აცრის გადაწყვეტილება”.

საშვილოსნოს ყელის კიბო ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ავთვისებიანი სიმსივნეა. შემთხვევათა 95%-ს პაპილომავირუსი იწვევს. დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის (NCDC) ინფორმაციით, საქართველოში საშვილოსნოს ყელის კიბო მესამე ადგილზეა ქალების კიბოთი გარდაცვალების შემთხვევათა შორის.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ საშვილოსნოს ყელის კიბოს ელიმინაციის გლობალური სტრატეგიის ფარგლებში გამოქვეყნებული სტატისტიკის თანახმად, გლობალურად, ყოველ ორ წუთში ერთი ქალი კვდება საშვილოსნოს კიბოს მიზეზით, ხოლო აღმოსავლეთ ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში ქალთა ავთვისებიანი სიმსივნით გარდაცვალების მეორე წამყვანი მიზეზი სწორედ საშვილოსნოს ყელის კიბოა. ავადობისა და სიკვდილიანობის დიდი უმრავლესობა სიღარიბეში მცხოვრებ ქალებში ვლინდება და ამის მთავარი მიზეზი საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენციის ეფექტური პროგრამების შეზღუდული ხელმისაწვდომობაა.

საშვილოსნოს ყელის კიბოს სიმპტომები გვიან, კრიტიკულ სტადიაზე ვლინდება. საწყის ეტაპებზე ის თითქმის უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, რაც ართულებს პრობლემის შემჩნევას.

კრიტიკულ სტადიას ახასიათებს არარეგულარული სისხლდენა; სისხლდენა სქესობრივი აქტის დროს; ტკივილი ზურგის, ფეხის ან მენჯის არეში; გადაღლილობა, წონაში კლება და მადის დაკარგვა; ვაგინალური დისკომფორტი და სპეციფიკური სუნის მქონე გამონადენი.

მიუხედავად შემაშფოთებელი სტატისტიკისა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის განცხადებით, ამ სტატისტიკის შეცვლა და საშვილოსნოს ყელის კიბოს თავიდან აცილება სრულიად შესაძლებელია. ორგანიზაციის გენერალური დირექტორის მიერ შემუშავდა გლობალური ძალისხმევა, რომელიც დაავადების ელიმინაციისკენ იყო მიმართული. კამპანიის ფარგლებში სამეცნიერო ჟურნალში Lancet Oncology გამოქვეყნდა კვლევა, რომლის დასკვნითაც, ვაქცინაციისა და რეგულარული სკრინინგის პირობებში, შესაძლებელია საშვილოსნოს ყელის კიბოს შემთხვევების მინიმუმამდე დაყვანა.

მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორანტისა და გინეკოლოგის დოქტორანტის, სოფიო ბოჯგუას განცხადებით, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის ვაქცინის უსაფრთხოების გლობალური საკონსულტაციო (GACVS) კომიტეტმა შეისწავლა ამერიკაში, ავსტრალიისა და იაპონიაში ჩატარებული ვაქცინაციის ეპიდზედამხედველობის მონაცემები და ყველა წყარო ადასტურებს ვაქცინაციის დადებით შედეგსა და უსაფრთხოებას. GACVS-მა დაასკვნა, რომ აპვ ვაქცინა უსაფრთხოა.

“მშობლებს ვურჩევ, დროულად ჩაუტარონ თავიანთ შვილებს, გოგოებსაც და ბიჭებსაც იმუნიზაცია. დროულად იმიტომ, რომ უმჯობესია ვაქცინაცია სქესობრივი ცხოვრების დაწყებამდე ჩატარდეს. 15 წელზე ნაკლები ასაკის მოზარდებს აპვ-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია ორჯერადად, 6-თვიანი ინტერვალით სჭირდებათ. 15 წლის და უფროსი ასაკში აცრა მიზანშეწონილია სამჯერადი გრაფიკით მოხდეს. თუმცა ≥15  გოგოების ორჯერადი აცრაც ადეკვატურია. გასათვალისწინებელია, რომ აცრებს შორის ინტერვალი 12-15 თვეს არ უნდა აღემატებოდეს. კიდევ ერთხელ ვიტყვი, რომ ვაქცინაცია უსაფრთხოა!” – განუცხადა ქვიარს სოფიო ბოჯგუამ.

რა არის ადამიანის პაპილომავირუსი (აპვ)?

ადამიანის პაპილომავირუსი (აპვ) ვირუსების ჯგუფია, რომლებიც კანის ან ლორწოვანი გარსების ინფიცირებას იწვევს. სწორედ პაპილომავირუსის სპეციფიკური ონკოგენური ტიპებითაა (16 და 18 გენოტიპი) გამოწვეული ქრონიკული ინფექცია, რომელიც უმეტესად საშვილოსნოს ყელის კიბოს განვითარების მიზეზი ხდება და საშვილოსნოს ყელის კიბოს შემთხვევათა საერთო რაოდენობის 70%-ს შეადგენს.

პაპილომავირუსის 200-ზე მეტი გენოტიპია ცნობილი და მათ ორ დიდ ჯგუფად ყოფენ: დაბალი რისკისა და მაღალი რისკის გენოტიპებად. დაბალი რისკის გენოტიპები ნაკლებად ასოცირდება სასქესო ორგანოების კიბოს წინარე დაავადებებთან და ხშირად თვითგანკურნებაც ახასიათებთ, ხოლო მაღალი რისკის გენოტიპები ონკოგენურია. ონკოგენურ ტიპებს შორის მე-16 ტიპზე მოდის საშვილოსნოს ყელის კიბოს შემთხვევათა დაახლოებით ნახევარი, ხოლო მე-18 ტიპზე – 10-12%. პაპილომა ვირუსების სხვა ონკოგენური ტიპებიდან თითოეული ასოცირებულია გენიტალური სიმსივნეების 2-4%-თან. პაპილომა ვირუსების ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებულ ტიპებს შორისაა მე-6 და მე-11 ტიპი. ეს არ იწვევს სიმსივნეს, მაგრამ ასოცირებულია გენიტალური მეჭეჭების განვითარებასთან. 

აპვ გავრცელებულია როგორც ქალებში, ასევე, კაცებში, განურჩევლად სექსუალობისა. არავაქცინირებული ქალების დაახლოებით 80% 45 წლამდე ასაკში ინფიცირდება ვირუსის ერთი ან მეტი შტამით.

საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენცია

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენციის ეფექტური გზა ადამიანის პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია და საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგია.

პრევენციულ ღონისძიებათა რიცხვს განეკუთვნება კონდომებისა და სხვა ბარიერული კონტრაცეპტივების გამოყენებაც, თუმცა, მათი გამოყენებით პაპილომავირუსის გადაცემის რისკი მხოლოდ მინიმუმამდე მცირდება, რადგან ბარიერული კონტრაცეპტივები კანს ნაწილობრივ ფარავს.

ვაქცინაცია და რეგულარული სკრინინგი ქალებში საშვილოსნოს ყელის კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლის ყველაზე ეფექტურ გზად არის მიჩნეული.

2020 წლის 17 ნოემბრიდან საქართველო საშვილოსნოს ყელის კიბოს ელიმინაციის დაჩქარების გლობალური სტრატეგიის მონაწილე ქვეყანა გახდა. საშვილოსნოს ყელის კიბოს აღმოფხვრა, როგორც საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის პრობლემა, კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლაში საკვანძო საკითხია.

ახალ სტრატეგიაში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა მოსახლეობაში სერვისების ინტეგრირებული განხორციელების საჭიროებას, ქალებისათვის თანაბარ ხელმისაწვდომობას და ფინანსური დაცვის უზრუნველყოფას.

საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგი

კიბოს სკრინინგის სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგი 25-60 წლის ასაკის ქალებში უფასოა და 3 წელში ერთხელ ტარდება.

სკრინინგისას პაპილომავირუსისა და საშვილოსნოს ყელის კიბოს გამოვლენის სხვადასხვა მეთოდს იყენებენ:

• პაპილომავირუსის (პაპ) ტესტი;
• კიბოსწინარე მდგომარეობის ან კანცერული დაზიანებების გამოვლენის შემთხვევაში კოლპოსკოპიას;
• შემთხვევის საჭიროებებიდან გამომდინარე, ატიპიური სურათის შემთხვევაში, კოლპოსკოპიისას ბიოფსიური მასალის აღებას და ჰისტოლოგიურ კვლევას.

“საქართველოში მცხოვრები ყველა ქალისთვის არსებითად მნიშვნელოვანია, მიიღოს ინფორმაცია საკუთარი ჯანმრთელობის და საშვილოსნოს ყელის კიბოს შესახებ, იყოს ინფორმირებული იმის შესახებ, თუ რა მნიშვნელობა აქვს სკრინინგ პროგრამაში რეგულარულ მონაწილეობას მათი ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობისათვის. ჩვენი აზრით, ეს სერვისები უფრო ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს ქალებისათვის, განსაკუთრებით კი სოფლად და ძნელად მისაწვდომ ადგილებში მცხოვრები ქალებისათვის, რათა მივაღწიოთ კიბოს სკრინინგის მაღალ მოცვას და გადავარჩინოთ სიცოცხლე”, — ამბობს გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) საქართველოს ოფისის ხელმძღვანელი, ლელა ბაქრაძე.

ვაქცინაცია

იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანის პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია ხელს უწყობს საშვილოსნოს ყელის კიბოს აღმოფხვრას, ის მსოფლიოში პირველი სიმსივნური დაავადებაა, რომლის პრევენციაც ვაქცინაციის გზითაა შესაძლებელი. 

მსოფლიოში პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია 2006 წლიდან დაიწყო და ამ დროისთვის 100-ზე მეტ ქვეყანაშია დანერგილი. მათ შორისაა აშშ, ავსტრია, ავსტრალია, ბელგია, ისრაელი, იტალია, კანადა, საფრანგეთი, საბერძნეთი, ლატვია, ლუქსემბურგი, დანია, ფინეთი და სხვა.

რაც შეეხება საქართველოს, პირველადი პრევენციის მიზნით, საქართველოში პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია თავდაპირველად 9-12 წლის გოგოებისთვის იყო შესაძლებელი, მოგვიანებით კი ეს შეიცვალა და დაემატა 13-დან 18 წლამდე ასაკობრივი ჯგუფიც. 10-12 წლის გოგოებში აცრების კურსი ორდოზიანია, ხოლო 13-18 წლის გოგოების ასაკობრივ ჯგუფში საჭიროა ასევე ორი ან სამი დოზაც. ასაკის მიხედვით განისაზღვრება აცრებსშორისი ინტერვალიც.

დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის (NCDC) მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციით, საქართველოში პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია ტარდება ოთხვალენტიანი ვაქცინით, რომელიც წარმოებულია აშშ-ში დაფუძნებული გლობალური ჯანდაცვის კომპანიის, Merck & Co., Inc-ის მიერ.

ვაქცინის ეფექტურობა და უსაფრთხოება დამტკიცებულია კლინიკური და ეპიდემიოლოგიური კვლევებით. გარდა ამისა, ვაქცინაცია ავტორიზებულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ.

ვაქცინა მაღალეფექტურია — აცრილების თითქმის 100%-ს უვითარდება იმუნიტეტი და საკმარისი რაოდენობის ანტისხეულები იმისთვის, რომ პაპილომავირუსის ვაქცინაში შემავალი ვირუსის შტამებით დაინფიცირებისგან იყვნენ დაცულნი, რის შედეგადაც, მცირდება ინფექციის და მისგან გამოწვეული კიბოს შემთხვევები. წარმოქმნილი ანტისხეულები ორგანიზმში ბევრი წლის განმავლობაში რჩება და ავითარებს საპასუხო რეაქციას რეალური პაპილომავირუსის ინფექციის დროს.

“აპვ ვაქცინა უსაფრთხო და ეფექტურია საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენციისთვის. ჩვენ მივესალმებით საქართველოს მიერ იმუნიზაციის ეროვნულ პროგრამაში აპვ ვაქცინის ჩართვას, რითაც იგი ხელმისაწვდომი გახდა 9-13 წლის გოგოებისთვის. ვაქცინაციის მაღალი მაჩვენებლის მიღწევა მნიშვნელოვანია საქართველოში საშვილოსნოს ყელის კიბოს აღმოსაფხვრელად”, — აცხადებს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის საქართველოს ოფისის ხელმძღვანელი, სილვიუ დომენტე.

რადგან პაპილომავირუსი სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებებს მიეკუთვნება, პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო აცრის გაკეთება რეკომენდებულია მოზარდებში, სქესობრივად აქტიური ცხოვრების დაწყებამდე. ვაქცინის გაკეთება შესაძლებელია სქესობრივად აქტიური ცხოვრების დაწყების შემდეგაც, თუმცა ისეთივე ეფექტური ვერ იქნება, როგორც სქესობრივად აქტიური ცხოვრების დაწყებამდე იქნებოდა.

სოფიო ბოჯგუას განმარტებით, 2014 წელს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის იმუნიზაციის სტრატეგიის საკონსულტაციო ექსპერტთა ჯგუფმა (SAGE) განიხილა აპვ-ის ვაქცინაციასთან დაკავშირებული კვლევები, რომელზე დაყრდნობითაც სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფისთვის აქამდე რეკომენდებული აპვ-ის ვაქცინაციის გრაფიკი შეცვალა. კერძოდ, კვლევებზე დაფუძნებული შედეგების, ხარჯების დაზოგვისა და პროგრამული უპირატესობის გათვალისწინებით, ჯანმო აპვ-ის საწინააღმდეგო სამჯერადი ვაქცინაციის ნაცვლად, ორჯერადი ვაქცინაციის რეკომენდაციას გვაძლევს.

არსებობს აპვ-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის პირველი და მეორე რიგის სამიზნე ჯგუფები. პირველი რიგის სამიზნე ჯგუფს 9-13 წლის ასაკის გოგოები წარმოადგენენ, რადგან  ვაქცინა უფრო ეფექტურად მოქმედებს, ხოლო მეორე რიგის სამიზნე ჯგუფს უფრო მეტი ასაკის მოზარდი გოგოები მიეკუთვნებიან. ჯანმო-ს რეკომენდაციით, აპვ-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია პირველი რიგის სამიზნე ჯგუფში სრული მოცვით უნდა ჩატარდეს, მეორე რიგის სამიზნე ჯგუფში მხოლოდ რეალური ხელმისაწვდომობისა და ხარჯთეფექტურობის შემთხვევაში.

პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო უფასო აცრა ჯანდაცვის პირველადი რგოლის ცენტრებში, პოლიკლინიკებშია შესაძლებელი. პირველ ყოვლისა, საჭიროა ოჯახის ექიმთან ვიზიტი, რათა აცრა დაიგეგმოს და პაციენტი შესაბამის კლინიკაში გადამისამართდეს.

“სქესობრივად აქტიურ ქალსაც შეუძლია იმუნიზაციის ჩატარება. ამ შემთხვევაში, საჭიროა მასთან გამოვრიცხოთ ვირუსის არსებობა პაპ ტესტი და HPV გენოტიპირების გზით. შემდეგ პაციენტს ჩვეულებრივ ვუწევთ რეკომენდაციას ვაქცინაციაზე. თუმცა, ვაქცინაცია უფრო ეფექტიანია სქესობრივი ცხოვრების დაწყებამდე და ასევე, 15 წლიდან ზემოთ საჭიროა 3 დოზით ვაქცინაცია”, – ამბობს სოფიო ბოჯგუა.

პაპილომავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია საქართველოში და პროგრამაში არსებული ხარვეზები

ქვიარი რამდენიმე მშობელს ესაუბრა, რომლებმაც თავიანთი შვილების ვაქცინაცია გადაწყვიტეს. ისინი პროგრამის მთავარ ხარვეზად ინფორმაციაზე ნაკლებ ხელმისაწვდომობასა და ბიუროკრატიას ასახელებენ. უმრავლესობის თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ აცრა უფასოა, ამის შესახებ ინფორმაცია პედიატრებსა და გინეკოლოგებს მათთვის არ მიუწოდებიათ.

“ჩემს შვილს ახლახან გავუკეთე აცრა. ეს გადაწყვეტილება პაპილომავირუსით ინფიცირების სტატისტიკიდან გამომდინარე მივიღე. ზოგადად, ამ ვირუსის შესახებ ძალიან მშრალი ინფორმაციაა ყველგან. ბევრი კითხვა მიჩნდებოდა, როცა სხვადასხვა სტატიას ვკითხულობდი, თუმცა თითქოს ყველგან ერთი და იგივე ინფორმაციაა სამედიცინო ენაზე. ვესაუბრე ჩემს გინეკოლოგს, მადონა ჯუღელს, რადგან ის მიმაჩნია ყველაზე კომპეტენტურად. შედეგად, მივიღე აცრის გადაწყვეტილება და ეს ავუხსენი ბავშვებსაც”, — გვიყვება ნანა აბაშიძე.

ნანა იხსენებს, რომ აცრამდე 4 საათის განმავლობაში პოლიკლინიკაში რიგში დგომა მოუწიათ, სადაც იყვნენ სხვა სერვისის მისაღებად მისული ადამიანებიც. ქვიარის რესპონდენტების თქმით, მართალია, ასეთი დეტალები ძალიან დამაბრკოლებელი არ არის, თუმცა მათი მოგვარება შეიძლება. გარდა ამისა, ისინი ამბობენ, რომ აუცილებელია დაინერგოს საინფორმაციო კამპანიები, რომელთა საშუალებითაც მოსახლეობას ვაქცინაციის მნიშვნელობაში დაარწმუნებენ.

კიდევ ერთი რესპონდენტის თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ პაპილომავირუსი გავრცელებულია როგორც ქალებში, ისე კაცებში, უფასო ვაქცინაცია მხოლოდ გოგოებისთვისაა.

“სამი შვილი მყავს, ერთი გოგო და ორი ბიჭი. გოგო 11 წლის ასაკში ავცერი, რადგან ვიცი, რომ აუცრელობამ შეიძლება საშვილოსნოს ყელის კიბო გამოიწვიოს. ბიჭებზე ვერაფერი მოხერხდა. არ არის უფასოო, მითხრეს. დღემდე არ არიან აცრილები, რადგან აცრის სრულად ჩატარებას ვერ გავწვდით”, — გვითხრა მან.

კიდევ ერთი მშობელი აღნიშნავს, რომ ამ დროისთვისაც ეძებს კლინიკას, რომელიც მის ბიჭს უფასოდ აცრის.

2017 წლის მონაცემებით, პაპილომა ვირუსის ვაქცინა იმუნიზაციის ეროვნულ კალენდარში 11-მა ქვეყანამ შეიტანა ბიჭებისთვისაც.

ვაქცინაციის სრული კურსის ჩატარების ღირებულება დაახლოებით 2 000 ლარია. ამ თანხის გადახდა მოუწევთ როგორც ბიჭი შვილის მშობლებს, ასევე, 18 წელზე უფროს ქალებს. სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის 2021 წლის მონაცემებით, საერთო მოსახლეობის 17.5% სიღარიბის აბსოლუტურ ზღვარს ქვევითაა. შესაბამისად, მსგავს პირობებში, მოსახლეობისთვის და განსაკუთრებით ქალებისთვის, იმის ალბათობა, რომ  2 000 ლარს გადაიხდიან ვაქცინაში, რომლის შესახებ ინფორმაციაც არ აქვთ, მკვეთრად მცირდება.

ამ და სხვა საკითხებზე სასაუბროდ ქვიარი დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრს დაუკავშირდა. გვაინტერესებდა, თუ არსებობს მონიტორინგი და შესაბამისად, სტატისტიკა უკვე შესყიდული ვაქცინების გამოყენების შესახებ. ჩვენი კითხვა იყო ისიც, დაბალი მიმართვიანობის გამო, ხომ არ ფუჭდება ვაქცინები და შესაძლებელია თუ არა გამოუყენებელი დოზების უფასოდ გაცემა. NCDC-ის პასუხს დაახლოებით ერთი თვეა ველოდებით, თუმცა ინფორმაცია ამ დრომდე არ მიგვიღია. პასუხის მიღებისთანავე მასალა განახლდება.

აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოს მთავრობამ საერთაშორისო პარტნიორებთან თანამშრომლობის (WHO, UNFPA, UNICEF, C/Can City Cancer Challenge)  ეროვნული მექანიზმების შესამუშავებლად ითანამშრომლა, რომლებიც საჭიროა საშვილოსნოს ყელის კიბოს პრევენციის ორგანიზებული პროგრამების პროგრესული განხორციელებისთვის საქართველოში საშვილოსნოს ყელის კიბოს ტვირთის შესამცირებლად. მხარეებმა აიღეს ვალდებულება განახორციელონ მომდევნო ნაბიჯები ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სტრატეგიის შესაბამისად საშვილოსნოს ყელის კიბოს ელიმინაციის მიზნით.