აივ/შიდსთან წინააღმდეგ ბრძოლაში ყველაზე წარმატებულ ნაბიჯად, შესაძლოა, პრეპი (პრე-ექსპოზიციური პროფილაქტიკა) მივიჩნიოთ, რომელიც 2012 წელს გამოჩნდა მსოფლიოში და მალევე მიიიღო ამერიკის საკვებისა და წამლების ადმინისტრაციის (FDA) დასტური.
პრეპი ყოველდღიური აბია მათთვის, ვისაც აივ/შიდსით დაავადების მაღალი რისკი აქვს. 2020 წლის მონაცემებით, პრეპის პროგრამაში, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, 928 750 ადამიანია ჩართული და ეს რიცხვი ყოველდღიურად იზრდება. პრეპის პროგრამის ამოქმედებას საქართველოში „თანასწორობის მოძრაობა“ უდგას სათავეში და ის უპასუხებს ჩვენს კითხვებს, თუ რა არის პრეპის პროგრამა, როგორ ამოქმედდა ის საქართველოში და ვის შეუძლია ამ სერვისით სარგებლობა:
რა არის პრეპ პროგრამა
პრეპი- (პრე-ექსპოზიციური პროფილაქტიკა) აივ ინფექციის პრევენციის ძალზე ეფექტური და უსაფრთხო საშუალებაა მათთვის, ვისაც დაავადებით ინფიცირების განსაკუთრებით მაღალი რისკი აქვს. პრეპში გამოიყენება აივ ინფექციის საწინააღმდეგო ანტირეტროვირუსული პრეპარატი, რომელიც, დანიშნულებისამებრ მიღების შემთხვევაში, 99%-მდე ამცირებს ინფექციის გადაცემის რისკს.
პრეპის პროგრამა მოიცავს ექიმის რეგულარულ (3 თვეში ერთხელ) კონსულტაციას, ლაბორატორიულ გამოკვლევებსა და პრეპ მედიკამენტის გაცემას სრულიად უფასოდ და ანონიმურად. პროგრამაში ჩართული ადამიანი რეგულარულად, სრულიად უფასოდ იტარებს გამოკვლევებს სხვადასხვა სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებაზე (სიფილისი, C, B ჰეპატიტი, აივ ინფექცია), ასევე, ზოგად გამოკვლევებს : სისხლის საერთო ანალიზი, სისხლის ბიოქიმიური ანალიზს და სხვა.
გარდა ამისა, პროგრამის ფარგლებში უფასოდ ვთავაზობთ ვაქცინაციას B ჰეპატიტსა და სეზონურ გრიპზე. რეგულარული გამოკვლევები, ერთის მხრივ, გვეხმარება, მაქსიმალურად შევამციროთ გვერდითი ეფექტების განვითარების რისკი, მეორეს მხრივ, ეხმარება თავად პაციენტს, საკუთარი ჯანმრთელობის მუდმივ მონიტორინგში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, პრეპ პროგრამა სქესობრივი ჯანმრთელობის სრული პაკეტია მათთვის, ვისაც აქტიური სქესობრივი ცხოვრება აქვს.
როდის და როგორ ამოქმედდა პროგრამა საქართველოში?
„თანასწორობის მოძრაობამ“, „დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნულ ცენტრთან“ ერთად, პრეპის საპილოტე პროგრამა 2017 წელს დაიწყო და დღემდე აგრძელდებს. ამ დროის განმავლობაში ჩვენ ვაწარმოეთ არაერთი კამპანია პრეპის შესახებ, რომელმაც სამიზნე პოპულაციის უდიდესი ნაწილი მოიცვა. თავდაპირველად პროგრამა მხოლოდ თბილისში იყო ხელმისაწვდომი, დღეს კი ხელმისაწვდომია ბათუმსა და ქუთაისშიც. 2020 წელს პროგრამა გაფართოვდა და ახლა უკვე მოიცავს ქალებსა და სხვა ჯგუფებს – ყველას, ვისაც აივ/შიდსით დაინფიცირების მაღალი რისკი აქვს.
ვის შეუძლია პრეპის პროგრამაში ჩართვა და რა საფეხურები უნდა გაიაროს პროგრამაში ჩართვის მსურველმა?
პროგრამაში ჩართვა შეუძლია ყველა იმ ადამიანს, ვისაც აივ ინფექციით ინფიცირების მომატებული რისკი აქვს. (ვიზიტის დაჯავშნა)
პროგრამაში ჩართვის მსურველი უნდა მოვიდეს ,,თანასწორობის მოძრაობის” ოფისში, გაიაროს პირველადი კონსულტირება და ტესტირება. ამასთან ერთად,
პროგრამაში ჩასართავად ადამიანი უნდა აკმაყოფილებდეს გარკვეულ კრიტერიუმებს:
1. უნდა იყოს აივ-ნეგატიური;
2. უნდა ჰქონდეს აივ ინფექციის იმჟამინდელი ან სამომავლო მომატებული რისკი;
3. უნდა აკმაყოფილებდეს სხვა, დამატებით სამედიცინო კრიტერიუმებს. მედიკამენტის დანიშვნამდე ტარდება შემდეგი გამოკვლევები: ტესტირება B ჰეპატიტზე, ტესტირება C ჰეპატიტზე (Anti HCV) ტესტირება სიფილისზე , ტესტირება აივ ინფექციაზე, სისხლის საერთო და ბოიქიმიური ანალიზი. თუკი ყველა სამედიცინო პარამეტრი ნორმაშია, პირს შეუძლია პროგრამაში ჩართვა.
რა განსხვავებაა პრეპ რეჟიმებს შორის?
პრეპ მედიკამენტის მიღების ორი რეჟიმი არსებიბს: ყოველდღიური და სიტუაციური.
ორივე მეთოდი ძალზე ეფექტურია პრევენციის თვალსაზრისით, ხოლო მათ შორის განსხვავება დოზირებასა და მედიკამენტის მიღების დროებშია. კერძოდ:
ყოველდღიური პრეპი განკუთვნილია ყველასთვის და გულისხმობს პრეპარატის ყოველდღიურ (დღეში 1 აბი) მიღებას, დროის ერთსა და იმავე მონაკვეთში.
მედიკამენტის მიღების სიტუაციური რეჟიმი რეკომენდებულია მხოლოდ მამაკაცებისთვის, რომლებსაც სქესობრივი კავშირი აქვთ მამაკაცებთან. სიტუაციური პრეპი რეკომენდებულია მაშინ, თუკი თქვენი სქესობრივი კავშირის სიხშირე არ აღემატება 2 საათს კვირაში და შესაძლებელია მისი წინასწარ პროგნოზირება. მიღების ეს რეჟიმი გულისხმობს მედიკამენტის მიღებას სექსამდე და სექსის შემდგომ (სქემით 2-1-1).
მედიკამენტის მიღება იწყება სექსობრივ აქტამდე, მინიმუმ 2, იდეალურ შემთხვევაში, 24 საათით ადრე:
• მიიღე 2 ტაბლეტი (გაორმაგებული დოზა) სექსამდე 2-24 საათით ადრე;
• მიიღე 1 ტაბლეტი პირველი ორი ტაბლეტის მიღებიდან 24 საათში;
• მიიღე 1 ტაბლეტი მესამე ტაბლეტის მიღებიდან 24 საათში. სიტუაციური პრეპი მოითხოვს მედიკამენტის დროულად მიღებასა და მის სწორ დოზირებას.
რამდენი ადამიანია ჩართული პრეპის პროგრამაში?
ამჟამად პროგრამაში ჩართულია 800-ზე მეტი ადამიანი და მსურველთა რაოდენობა ყოველწლიურად იზრდება. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ პროგრამის დაწყების დღიდან დღემდე კარგი დამყოლობის არცერთ პაციენტში აივ ინფექციით ინფიცირების არცერთი შემთხვევა არ დაფიქსირებულა.
პრეპის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი უკუჩვენებები
ტენოფოვირ/ემტრიციტაბინი (TDF/FTC), რომელიც პრეპის ფარგლებში გამოიყენება, ძალზე უსაფრხო მედიკამენტია და მას წლებია მოიხმარენ როგორც აივ-დადებითი, ასევე აივ-უარყოფითი ადამიანები. უამრავი ადამიანი, რომელიც ამჟამად იღებს პრეპს, ამბობს, რომ მათ შემთხვევაში არანაირი გვერდითი ეფექტი არ გამოვლენილა, თუმცა როგორც სხვა ნებისმიერ მედიკამენტს, პრეპსაც ახასიათებს გვერდითი ეფექტები, რომლებიც შესაძლოა არც კი გამოვლინდეს.
მოკლევადიანი გვერდითი ეფექტები: იმ ადამიანების დაახლოებით 10%-ში, ვინც პრეპს იღებს, თავს იჩენს დიარეა, თავის ტკივილი, გულისრევის შეგრძნება და ა.შ თუმცა, როგორც წესი, ეს გვერდითი მოვლენები მაქსიმუმ 2-3 კვირაში ქრება.
გრძელვადიანი გვერდითი ეფექტები: იმ ადამიანების ძალიან მცირე რაოდენობას, ვინც პრეპს იღებს, შესაძლოა გამოულინდეს ცვლილებები თირკმლის ფუნქციებში. თუმცა ამ გვერდითი ეფექტის განვითარების ალბათობა ძალზე მცირეა, განსაკუთრებით ახალგაზრდებში. პრეპის პროგრამა მოიცავს ექიმის რეგულარულ მეთვალყურეობას და საჭირო ანალიზების გაკეთებას აღნიშნული გვერდითი მოვლენების თავიდან აცილებისა და მართვის მიზნით.
პრეპის შეწყვეტა
პრეპი შესაძლებელია შეწყდეს რამდენიმე მიზეზით:
1. პაციენტის პირადი გადაწყვეტილება;
2. შეცვლილი ქცევა (როდესაც ადამიანს აღარ აქვს მომატებული რისკები)
3. ქრონიკულად დაბალი დამყოლობა;
4. გვერდითი ეფექტებით გამოწვეული ტოქსიკურობის აუტანლობა;
5. აივ ინფექციით ინფიცირება.
გასათვალისწინებელია, რომ პრეპარატის შეწყვეტის შემდგომ, თუკი ადამიანს სურს მისი კვლავ მიღება, აუცილებელია გამოკვლევების ჩატარება და ექიმთან ვიზიტი. დაუშვებელია მედიკამენტის თვითნებურად მიღება დიდხნიანი წყვეტის შემდგომ.
მედიკამენტი არ იწვევს დამოკიდებულებას. შესაბამისად, მისი შეწყვეტა ან/და დაწყება არ წარმოადგენს პრობლემას.
რა არის „თანასწორობის მოძრაობის“ სამომავლო გეგმები PrEP-ის პროგრამასთან დაკავშირებით?
სამომავლოდ, ვგეგმავთ პოსტ-ექსპოზიციური პროფილაქტიკის დანერგვას და ამაზე აქტიური მუშაობა უკვე დაწყებულია. რაც შეეხება პრეპ პროგრამას, მომავალში პროგრამა კიდევ უფრო გაფართოვდება.
