სოციალური ინკლუზიის მხარდამჭერი ორგანიზაცია ხელი ხელს, 2011 წელს, მაია შიშნიაშვილის ინიციატივით დაარსდა. 18 წელს გადაცილებული მენტალური (ფსიქიკური და ინტელექტუალური) დარღვევის მქონე ადამიანებისთვის გახსნილი მცირე საოჯახო ტიპის საცხოვრებლები სოციალური ინოვაციიდან წარმატებულ პრაქტიკად იქცა.
„აქტივიზმს არ ვუყურებ ასე, რომ მაინცდამაინც მთა უნდა გადავდგა. ეს მოლოდინი მქონდა ალბათ ათი წლის წინ, როცა ვიწყებდი. ახლა 16, 17, 18 წლის ადამიანს რომ ვუყურებ, რომელსაც უნდა, რომ ხვალვე გააკეთოს და ხვალვე მთა გადადგას, მაშინდელი ჩემი თავი მახსენდება ხოლმე
„აქტივიზმს არ ვუყურებ ასე, რომ მაინცდამაინც მთა უნდა გადავდგა. ეს მოლოდინი მქონდა ალბათ ათი წლის წინ, როცა ვიწყებდი. ახლა 16, 17, 18 წლის ადამიანს რომ ვუყურებ, რომელსაც უნდა, რომ ხვალვე გააკეთოს და ხვალვე მთა გადადგას, მაშინდელი ჩემი თავი მახსენდება ხოლმე და ვეუბნები, რომ შეიძლება გაუცრუვდეს იმედი, მაგრამ ხვალვე მთა თუ ვერ გადადგი, შეგიძლია ერთი ნაბიჯით წინ წახვიდე. პრინციპში, ჩემს შემთხვევაშიც ასეა ხოლმე. ვფიქრობ, თუ ერთი ჰომოფობი ადამიანი მაინც აღარ არის ჰომოფობი ჩემი დამსახურებით ან ვთქვათ, თემის ერთი წევრი მაინც თუ გამოვარიდე ძალადობრივ გარემოს, ეს უკვე ძალიან დიდი შედეგია“, — ამბობს ცაბუნია ვართაგავა, ლგბტქი აქტივისტი ხობის მუნიციპალიტეტის სოფელი ხეთადან, რომელიც 10 წელზე მეტია თანასწორი უფლებების ადვოკატირების მიმართულებით მუშაობს. გვეუბნება, რომ ეს არის საქმე, რომელსაც აკეთებდა, აკეთებს და მომავალშიც გააკეთებს.
ცაბუნიას აქტივისტური საქმიანობა ჟურნალისტობაზე ოცნებით დაიწყო, თუმცა თსუ-ში სწავლისას სოციალური მუშაობის შესავალი გაიარა, მისთვის სრულიად უცნობი პროფესია. მისი თქმით, მესამე თაობა იყო, ვინც საუნივერსიტეტო სივრცეში ამ მიმართულებით ისწავლა და მაშინ მიხვდა, რომ შეეძლო უფრო კარგი სოციალური მუშაკი ყოფილიყო, ვიდრე ჟურნალისტი — „აქედან მოდის დანარჩენი აქტივიზმი“.
გაიცანით უფლებადამცველი, რომელმაც საქმიანობა პრობაციის ეროვნული სააგენტოდან დაიწყო და ლგბტქი უფლებებისთვის ბრძოლა მას შემდეგ არ შეუწყვეტია.
როცა ვიწყებდი, სოციალური მუშაობა ლგბტქი მიმართულებით საერთოდ არ იყო, ჯერ კიდევ იდგამდა ფეხს. თემის წევრებიც ხშირად აღნიშნავდნენ, რომ სახლებში იკრიბებოდნენ. მაშინ, ფაქტობრივად, თემიც არ იყო, რასაც ახლა მთელი თავისი შინაარსით შეიძლება თემი ვუწოდოთ.
„ადამიანის უფლებები, რაც თავი მახსოვს, მადარდებდა, მაგრამ მაშინ ეს არ იყო გააზრებული. თეორიული ცოდნა ადამიანის უფლებების შესახებ არ მქონდა, თუმცა ყოველთვის, მაგალითად, კლასელები თუ იჩაგრებოდნენ, თუნდაც სკოლის ადმინისტრაციის მხრიდან, აქციებიც მომიწყვია ხოლმე. რაც შეეხება ქვიარ უფლებებს, უნივერსიტეტის პერიოდში დავფიქრდი ამ მიმართულებით. იქამდე სოფელში ვიზრდებოდი, ჩაკეტილ თემში, სადაც ამ თემაზე საუბარი საერთოდ არ ყოფილა და არც ვიცოდი. უნივერსიტეტმა მომცა ცოდნა, რომ დამეწყო ის, რასაც უკვე აქტივიზმს დავუძახებდი“, — იხსენებს ცაბუნია ბავშვობის პერიოდს და აღნიშნავს, რომ მასთან ერთად უსამართლობას აპროტესტებდნენ კლასელებიც და მარტო არ ყოფილა, თანაც, იმის გამო, რომ კარგი მოსწავლე იყო, საპროტესტო აქტივობების გამო პასუხს ნაკლებად სთხოვდნენ.
უნივერსიტეტში სწავლის პერიოდში ქვიარ ადამიანებთან ინტერვიუებმა, ასევე, კულტურული მრავალფეროვნების კურსმა, რომლის ფარგლებშიც ლგბტქი თემთან დაკავშირებულ საკითხებზე უნდა ემუშავა, პირველ ქართულ ლგბტქი ორგანიზაციაში, ინკლუზივში მიიყვანა და მაშინვე მიხვდა, რომ სამომავლოდ ლგბტქი უფლებების მიმართულებით მუშაობა უნდოდა.„მეორე დღეს გავიღვიძე და ვთქვი, რომ ლგბტქი უფლებები არის მიმართულება, რაზეც, როგორც სოციალური მუშაკი და ადამიანი, ვიმუშავებ. როცა ვიწყებდი, სოციალური მუშაობა ამ მიმართულებით საერთოდ არ იყო, ჯერ კიდევ იდგამდა ფეხს. თემის წევრებიც ხშირად აღნიშნავდნენ, რომ სახლებში იკრიბებოდნენ. მაშინ, ფაქტობრივად, თემიც არ იყო, რასაც ახლა მთელი თავისი შინაარსით შეიძლება თემი ვუწოდოთ და მხოლოდ ინკლუზივი ახერხებდა ადამიანების შეკრებას“, — ამბობს ცაბუნია და იხსენებს, რომ ინკლუზივის დახურვის შემდეგ, ახლად შექმნილი სათემო ორგანიზაციის, იდენტობის სხვადასხვა აქტივობას, საჯარო გამოსვლებსა და ლექციებსაც ესწრებოდა. პროფესიულად ლგბტქი საკითხებს კი მას შემდეგ დაუკავშირდა, რაც 2013 წელს, პრობაციის ეროვნულ სააგენტოში დაიწყო მუშაობა.
„სამეგრელოს რეგიონში ვმუშაობდი პრობაციის ეროვნულ სააგენტოში. სარეაბილიტაციო პროგრამების სამმართველო იყო ცალკე, სადაც სოციალური მუშაკები და ფსიქოლოგები იყვნენ გაერთიანებულნი და სხვადასხვა საკითხში ვეხმარებოდით პირობით მსჯავრდებულებს, მაგალითად, დანაშაულის გააზრებაში, ბრაზის მართვაში და ა.შ. მერე მოხდა ისე, რომ შეიქმნა საჭიროება, თვითონ თანამშრომლები, მაგალითად, პრობაციის ოფიცრები გადაემზადებინათ, როგორ უნდა ემუშავათ ეთიკურად ბენეფიციარებთან. აღმოჩნდა, რომ ვიყავი ერთადერთი ადამიანი, ვინც ლგბტქი საკითხები ასე თუ ისე იცოდა. ამიტომ, შევიმუშავე ტრენინგ მოდული, რომელიც შემდეგ პრობაციის ოფიცრებისთვის გახდა საბაზისო ტრენინგი. როცა ახალი თანამშრომელი მოდიოდა პრობაციის სააგენტოში, ყველა გადიოდა ამ მოდულს და იქ იყო ერთ-ერთი საკითხი, როგორ უნდა ემუშავათ პრობაციის ოფიცრებს ეთიკურად ლგბტქი თემთან, მაგალითად, ვინმე თუ იქნებოდა პირობითი მსჯავრდადებული, როგორი უნდა ყოფილიყო კომუნიკაცია“, — გვიყვება ცაბუნია.
ამბობს, რომ ლგბტქი საკითხების საჯარო უწყების დღის წესრიგში დაყენება სწორ დროს, სწორ ადგილას აღმოჩენამ განაპირობა, რადგან „გადაწყვეტილებების მიმღები ვინც იყო იმ დროს, თვითონაც სოციალური მუშაკი იყო და ხვდებოდა ამ საკითხებზე მუშაობის საჭიროებას“.
ცაბუნიას თქმით, საწყის ეტაპზე პრობაციის ეროვნულ სააგენტოში ლგბტქი საკითხებზე რამდენიმე ტრენინგის ჩატარება თვითონვე მოუწია, რასაც გამოწვევებიც ახლდა თან.
„იყო ჰომოფობიური რეპლიკები, ზოგჯერ ჩაშლის პირასაც ყოფილა სესია, მაგრამ რაღაცნაირად ვუმკლავდებოდით, თან ისეთი სავარჯიშოები იყო ხოლმე, რომლებიც დააფიქრებდა ადამიანებს რაღაც სენსიტიურზე, ისეთზე, რაც თვითონაც ეხებოდათ და ამ დროს რა გამოწვევების წინაშე იყვნენ ლგბტქი ადამიანები. ახლა შეხება აღარ მაქვს პრობაციასთან, მაგრამ იმედი მაქვს, რომ იმ დროს რაღაც მარცვალი მაინც ჩავაგდე ამ მიმართულებით“, — გვეუბნება ცაბუნია.
ჩემთვის დღემდე ამოუხსნელია, რატომ ხდება, რომ ბოლომდე ვერ ვიაზრებთ — სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ერთობა მნიშვნელოვანია, თანაც, ჩაგვრებიც საერთო გვაქვს.
ჯერ კიდევ პრობაციის ეროვნული სააგენტოში მუშაობისას, სოციალურ ქსელებში აქტიურად აფიქსირებდა საკუთარ პოზიციას, არ ერიდებოდა სხვადასხვა უწყების კრიტიკას, „რაც საჯარო სამსახურის თანამშრომლისთვის ცოტა უცნაური იყო“.
სწორედ იმ დროს, თანასწორობის მოძრაობა ზუგდიდში ოფისის გახსნას გეგმავდა და თანამშრომლობა შესთავაზეს. დაუფიქრებლად დათანხმდა ახალ გამოწვევას და საჯარო სამსახურის შემდეგ მისი საქმიანობა არასამთავრობო ორგანიზაციას პირველად დაუკავშირდა.
„მიუხედავად იმისა, რომ გაცილებით ნაკლები ანაზღაურება იყო იქ, სადაც მივდიოდი, მაინც წავედი, რადგან მჯეროდა იმის, რასაც ვაკეთებდი. ასე აღმოვჩნდი ღიად ლგბტქი აქტივიზმში. დასაწყისი იყო ძალიან რთული, ყველგან არ ვამბობდი, რომ ლგბტქი ორგანიზაციის წარმომადგენელი ვიყავი ან ამ ოფისში არის ლგბტქი ორგანიზაცია. იცოდნენ, რომ იყო ორგანიზაცია, რომელიც მუშაობდა აივ-ინფექციის პრევენციაზე, თუმცა შემდეგ ნელ-ნელა ხალხიც მოვიკრიბეთ, მხარდამჭერები, მათ შორის, მედიებიც დავიმეგობრეთ, რომლებიც ჩვენზე აკეთებდნენ პოზიტიურ სიუჟეტებს ან წერდნენ პოზიტიურ სტატიებს და ამის შემდეგ, იმ უსაფრთხო სივრცეში ხალხი თავს კარგად რომ გრძნობდა, მოჰყავდათ მათი მეგობრები. ნელ-ნელა გავძლიერდით და მერე უკვე ძალიან თამამად, ყოველთვის პირველ პირში ვსაუბრობდით, ნებისმიერ საჯარო სივრცეს ვიყენებდით ჩვენი პოზიციის დასაფიქსირებლად, მაგრამ გამოწვევები ყველგან იყო. მაგალითად, თუ საჯარო მოხელეებს გავაკრიტიკებდით რაიმე არაეთიკური გამოთქმის გამო, ჩვენ წინააღმდეგ ჰომოფობიურ ენას იყენებდნენ“, — აღნიშნავს ცაბუნია და გვიყვება, რომ სწორედ თანასწორობის მოძრაობაში მუშაობის პერიოდში მიხვდა, რომ სხვადასხვა მიმართულებით მომუშავე უფლებადამცველებსაც კი ჰქონდათ ჰომოფობიური განწყობები, რაც მისთვის „დღემდე ყველაზე დიდი იმედგაცრუებაა“.
„როცა არასამთავრობო ორგანიზაციების შეხვედრებზე მრგვალ მაგიდასთან ვისხედით ადამიანის უფლებების დამცველი ორგანიზაციები და ჩვენ ლგბტქი საკითხებზე ვიწყებდით საუბარს, ამ დროს იქ იყვნენ ადამიანები, რომლებიც პირჯვრის გადაწერას იწყებდნენ. მათი ნაწილი უამრავი წელია ქალთა უფლებებზე მუშაობს. არის საერთო, გადამკვეთი ჩაგვრები და ამას უნდა ვიაზრებდეთ“, — იხსენებს ცაბუნია და სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფს შორის ურთიერთსოლიდარობის მნიშვნელობაზეც საუბრობს — „ზუგდიდში თუ თბილისში, ინდივიდუალური აქტივისტებიც და ორგანიზაციებიც, როცა სხვა ადამიანების პრობლემებს ეხება ხოლმე საქმე, ყოველთვის ვცდილობთ, ერთმანეთს დავუდგეთ გვერდით. ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხებზეც ყოველთვის ვიღებდით ხმას და სხვა ნებისმიერ, პოლიტიკურ საკითხზეც. თუნდაც, ვიღაც თუ პოლიტიკური ნიშნით იდევნებოდა, მასაც ზუსტად ისე ვუჭერდით მხარს და მიწის რეგისტრაციის პრობლემა ვისაც ჰქონდა, იქაც კი ყოველთვის ვიდექით და ხშირად იმავეს ვერ ვიღებდი. ჩემთვის დღემდე ამოუხსნელია, რატომ ხდება, რომ ბოლომდე ვერ ვიაზრებთ — სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ერთობა მნიშვნელოვანია, თანაც, ჩაგვრებიც საერთო გვაქვს“.
ცაბუნიას მიაჩნია, რომ „პრობლემა იქ უნდა მოგვარდეს, სადაც ეს პრობლემა არის, რადგან შეიძლება ცენტრიდან რაღაცები ისე არ ჩანდეს, როგორც ადგილზე“. ამიტომ, როცა საქმიანობას იწყებდა და თბილისსა და რეგიონს შორის არჩევანიც ჰქონდა, დაუფიქრებლად გადაწყვიტა, რომ სამეგრელოში, სახლში დაბრუნებულიყო და ცვლილებებისთვის შრომა ადგილზე დაეწყო.
„შეიძლება ცოტა პატივმოყვარეობად ჟღერდეს, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ბევრად ხელშესახებ რაღაცას ვაკეთებ იქ, ვიდრე გავაკეთებდი აქ. აქ ვიქნებოდი საშუალო სტატისტიკური სოციალური მუშაკი, რომელიც მუშაობს და შეიძლება კარგადაც მუშაობს, მაგრამ მგონია, რომ იქ უფრო მეტს ვაკეთებ, რადგან სრულიად მოშიშვლებული არეა და არაფერი ხდება“, — ამბობს ცაბუნია და რეგიონში აქტივისტური საქმიანობის თანმდევ რისკებზეც საუბრობს — „აქტივიზმს ზოგადად ახლავს გარკვეული რისკები, მაგრამ ლგბტქი საკითხებზე და უფრო ჩაკეტილ საზოგადოებაში, რეგიონებში კიდევ უფრო რთულია ხმის ამოღება. მით უმეტეს, თუ ქალი ხარ და სოფელში ცხოვრობ, ბევრი ურთიერთგადამკვეთი გამოწვევა ემატება ამ ყველაფერს. ვერ ვიტყვი, რომ არის რაღაც ისეთი დამატებითი სტრესი, რაც თბილისის აქტივიზმისგან განასხვავებს, მაგრამ შეიძლება იყოს ის, რომ ნაკლები თანამოაზრე მყავს. მაგალითად, თუ თბილისში შემეძლებოდა, რომ ჩემი დარდების შესახებ გამეზიარებინა ვინმესთვის, ამის საშუალება იქ არ მაქვს; მაგალითად, თუ აქ არის განტვირთვის სივრცეები, იქ ასეთი ადგილები არ არის. ეს არის ჩემი, როგორც ერთი აქტივისტის გამოწვევა“.
ცაბუნია ლგბტქი თემის მობილიზებისა და რეგიონში ლგბტქი აქტივიზმზე საუბრისას ამბობს, რომ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევა რეპრეზენტაციაა, რადგან „თემის არცერთი საჯაროდ დაქამინგაუთებული წევრი სამეგრელოში არ არის, შეიძლება ჩემთან, ზოგიერთ მის მეგობართან ან ცალკეულ ოჯახის წევრთან იყოს დაქამინგაუთებული, მაგრამ ზოგადად არა. ესეც განსხვავებაა ცენტრისგან. თბილისში რომ მოდიან, უფრო თავდაჯერებულები ხდებიან. ამას განაპირობებს, რა თქმა უნდა, ის ჩაკეტილი სივრცე, რომელშიც გვიწევს ცხოვრება და სადაც მეზობლებიც კი აკონტროლებენ ჩვენს ცხოვრებას“.
საჯაროდ ჩემი ყოველი გამოჩენის შემდეგ, სვანეთიდან ან სამეგრელოს სოფლებიდან მწერს ვინმე, რომელმაც იმ წუთას გაიგო, რომ მარტო არ არის ამ სამყაროში.
„ქვიარ თემშიც და ორგანიზაციებშიც ყოველთვის პრობლემური საკითხი იყო ხოლმე, გვჭირდება თუ არა ხილვადობის პოლიტიკა და როგორც უკვე ვახსენე, რეგიონში შეიძლება სხვა გამოწვევა იყოს და ყოველთვის ვამტკიცებდი ზუსტად ამ ჩემი გამოცდილებიდან, რომ კი, ჯერ-ჯერობით დღის წესრიგში ისევ უნდა გვქონდეს ხილვადობის პოლიტიკა, რადგან შეიძლება თბილისში ისეთი მნიშვნელოვანი, აქცენტის გასაკეთებელი აღარ არის, მაგრამ რეგიონში ჯერ თემი ჯერ კიდევ არ არის ხილვადი. მაგალითად, საჯაროდ ჩემი ყოველი გამოჩენის შემდეგ, სვანეთიდან ან სამეგრელოს სოფლებიდან მწერს ვინმე, რომელმაც იმ წუთას გაიგო, რომ მარტო არ არის ამ სამყაროში და უი, თურმე ვიღაც სხვა ადამიანებიც არსებობენ და თურმე ორგანიზაციაც კი არსებობს, რომელიც ლგბტქი უფლებებს იცავს. მერე გამოჩნდა თბილისი პრაიდი, რომელიც აქცენტს ასევე აკეთებდა ამ საკითხზე და ამიტომ, იქამდეც კი, სანამ ჩამოყალიბდებოდა, როგორც ორგანიზაცია ან როგორც მოძრაობა, უკვე იდეასაც ვუჭერდი მხარს, მერე ბორდის წევრიც ვიყავი ცოტა ხნით და ახლა უკვე თანამშრომელი ვარ“, — აღნიშნავს ცაბუნია ხილვადობის პოლიტიკაზე საუბრისას და თბილისი პრაიდთან თანამშრომლობის დასაწყისს იხსენებს — „ყოველთვის მქონდა ისეთი სამსახური, სადაც ხელფასს მიხდიდნენ იმაში, რისი კეთებაც ისედაც მსიამოვნებდა და ხელფასის გარეშეც სიხარულით გავაკეთებდი, მაგრამ მოგეხსენებათ, რომ ანაზღაურებაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რათა ვიარსებოთ. ამიტომ, ვფიქრობდი, აი, რა შეიძლება გავაკეთო, სად წავიდე, თან იყო საკითხები, რომლებზეც არასდროს ვიმუშავებდი, მაგალითად, გადაწყვეტილი მქონდა, რომ საჯარო სამსახურში არასდროს მივბრუნდები. ამ პერიოდში თბილისი პრაიდიდან დამიკავშირდნენ და თანამშრომლობა შემომთავაზეს. გეგმა იყო ასეთი, რომ თბილისში უნდა წამოვსულიყავი და აქ ვყოფილიყავი ადვოკატირების ოფიცერი. მე უკვე ვგლოვობდი, სამეგრელოდან წამოსვლა არ მინდოდა, მაგრამ სხვა გზა არ იყო. თუმცა მერე მითხრეს, რომ არ უნდოდათ დაეკარგათ აქტივისტი ადგილობრივ დონეზე და შემომთავაზეს, იქ მეკეთებინა საქმე“.
თბილისი პრაიდში ადვოკატირების მიმართულებით მუშაობს — საზოგადოების სხვადასხვა წევრს, სტუდენტებს თუ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოების წარმომადგენლებს ხვდება და ცდილობს, ლგბტქი საკითხებისკენ ხალხის ყურადღება მიმართოს.
„ზუგდიდში გვაქვს უნივერსიტეტი, რომლის სტუდენტებსაც უკვე არაერთხელ შევხვდი და ვისაუბრე როგორც ლგბტქი უფლებებზე, ასევე ზოგადად აქტივიზმზე და მის აუცილებლობაზე. ასევე, ვხვდები სხვადასხვა ორგანიზაციის წარმომადგენლებს, საჯარო მოხელეებს, საკრებულოს წევრებს და ყველას ვესაუბრები ამ საკითხზე, ვცდილობთ, რომ სხვადასხვა სფეროდან ბევრი თანამოაზრე შემოვიკრიბოთ. გამოწვევები ამ დროისთვის იმდენად აღარაა, როგორც ადრე — უკვე 5 წელია ამ საკითხზე ვმუშაობ და რა გამოწვევებიც იყო, უკვე გადავლახე. ჩემს სამეგობროს რომ გავცდი და პროგრესულ ძვრებს ვხედავ იმ ადამიანებშიც, ვისთანაც აქამდე ინდივიდუალურად არასდროს არავის უმუშავია და არავის აუხსნია, რა არის ლგბტქი თემები, სასიხარულოა“, — გვეუბნება ცაბუნია.
მთავარი ხელშესახები მომენტი დადგება მაშინ, როცა ადამიანები მიხვდებიან, რომ თავიანთ სახლებში, სამეგობროში, სამეზობლოშიც ცხოვრობენ ლგბტქი თემის წევრები და საშუალო სტატისტიკური მოქალაქეები არიან.
მიუხედავად იმისა, რომ ცაბუნია ბოლო წლებში განწყობის უკეთესობისკენ ცვლილებაზე საუბრობს, აღნიშნავს იმასაც, რომ საზოგადოებამ ჯერ კიდევ ვერ გაიაზრა, რომ მათ სახლში, სამეგობროში, სამეზობლოში ცხოვრობენ ლგბტქი ადამიანები, რომლებიც საშუალო სტატისტიკური მოქალაქეები არიან. მისი აზრით, ადამიანებს შორის პირადი ნაცნობობა, შესაძლოა, ჰომოფობიური განწყობების გადაფასების წინაპირობაც კი გახდეს.
„ადამიანებს ეშინიათ ყველაფერი უცხოსი — რაც მათთვის უცხოა, რაზეც პასუხები არ აქვთ, მათთვის არის საშიში და ვინც შემხვედრია ხოლმე, მაგალითად, ზუგდიდში შეხვედრებზე ადამიანები ამბობდნენ, მეზიზღება გეი და ლესბოსელი ხალხი, ჩემთან ეგეთი არავინ არ არის, ჩემს სამეგობროშიც ეგეთი არავინ არ არის, ჩემს ქუჩაზეც კი არავინ ეგეთი არ ცხოვრობსო. მათ თეორიულად ვუხსნიდი, იმიტომ არ იცნობთ ქვიარ ადამიანებს, რომ როცა ასე გძულთ, არავინ მოვა და გეტყვით, მე გეი ვარ ან მე ლესბოსელი ვარო. პრინციპში, ეს თეორიული ცოდნა იმდენად ეფექტური არ არის, შეიძლება რაღაც მომენტში მარცვალი ჩააგდო ადამიანში, მაგრამ შემდეგ ეს მარცვალი აღარ გაღვივდეს, მაგრამ, მაგალითად, ერთ-ერთი შეხვედრის დროს, ყველაზე მძაფრად რაც მახსოვს, გვერდით მეჯდა მეგობარი, რომელმაც, ამ გოგოებს, რომლებიც იძახდნენ, მინდა მოკვდეს, დაიწვას ეს ხალხიო, უთხრა: „ახლა შენ მე მოსაკლავად გამიმეტე, შენი სიტყვებით მომკალი”. იმ გოგოს შოკი ჰქონდა, გაჩერდა, ვერაფერი თქვა და მერე ტირილი დაიწყო, ბოდიშებს უხდიდა და თქვა, რომ აი, მივხვდი, რომ არ ხართ არც ისეთი კაციჭამია და არც არაფერი გადმომედო, ერთი კვირაა ერთად ვართო“. ადამიანი თუ მზად არ არის, არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დაქამინგაუთდეს, რადგან ამას ბევრი გამოწვევა ახლავს თან და არავინ იფიქროს, რომ ახლა მე ვიტყვი, რომ თემის წევრი ვარ და აქ მორჩება ყველაფერი. მერე იწყება მთავარი გამოწვევები. მაგრამ, მგონია, რომ მთავარი ხელშესახები მომენტი დადგება მაშინ, როცა ადამიანები მიხვდებიან, რომ თავიანთ სახლებში, სამეგობროში, სამეზობლოშიც ცხოვრობენ ლგბტქი თემის წევრები და საშუალო სტატისტიკური მოქალაქეები არიან“, — ამბობს ცაბუნია.
ცაბუნიამ აქტივისტებისა და უფლებადამცველების მიმართ არსებულ ნეგატიურ დამოკიდებულებებზეც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ საზოგადოება მათ ხედავს, როგორც ადამიანებს, რომლებიც ხმაურობენ, ყვირიან და „შეიძლება არ ესმოდეთ, რის გამო ჩხუბობ. ეს ძალიან ხშირად შემიმჩნევია. მერე მიწევს ახსნა, რომ აი, ეს მაბრაზებს და მაყვირებს და მაჩხუბებს”
„სტატისტიკურადაც თუ შევხედავთ, ლგბტქი ადამიანები და აქტივისტები არც ისე ცოტანი ვართ, ამ საზოგადოების ნაწილი ვართ. მაინც კაპიტალისტურ სამყაროში ვცხოვრობთ, სადაც ადამიანი, ყველა სხვა ღირებულებასთან ერთად, არის დოვლათის შემქმნელი და ამ გაგებით, თუ მე ვიქნები სტრესში, თუ ვერ მივიღებ განათლებას იმის გამო, რომ მჩაგრავენ, ვერ შევქმნი დოვლათს თავის დროზე და ვერ შევიტან წვლილს სახელმწიფოს მშენებლობაში. მინიმუმ ამის გამო არ უნდა დამჩაგრონ და არ უნდა გამაუბედურონ, რესურსებისადმი ხელმისაწვდომობა არ უნდა შემიზღუდონ. შემიძლია ასეც ვთქვა — წმინდა კაპიტალისტურად, სხვა თუ არაფერი ესმით, იქნებ ის მაინც გაიგონ, რომ ყველა ადამიანი თანასწორია, ყველა ადამიანს აქვს უფლება განვითარების, სიყვარულის უფლება და მთელი საზოგადოება კარგავს უზარმაზარ რესურსს თემის წევრების სახით“, — აღნიშნავს ცაბუნია.
ქართული ლგბტქი მოძრაობის ხარვეზებზე საუბრისას აქტივისტი მიუთითებს იმაზე, რომ ხშირად „საკუთარ ვიწრო წრეში ვიხარშებით”. მისი თქმით, შეხვედრებზე მიდიან ერთი და იგივე ადამიანები, რომლებიც ღია არიან ამ საკითხების მიმართ, ისესაც იციან რა გამოწვევებია თემში.
“ჩავიკეტეთ, ჩვენთვის კომფორტული სივრცეები მოვინიშნეთ და ბედნიერები ვართ, რომ აი, პატარა რაღაცას მივაღწიეთ — აღარ გვცემენ, ტაბურეტით აღარ მოგვდევენ და ეგ გვიხარია. მაგრამ ვერ ვხვდები ხოლმე, აი, სოფლებში რომ გავიდე, მერე რა უნდა ვქნა, სოფლებში რომ მივაღწიო ვიღაც ხალხთან, რომელიც ჩემთან არასდროს მოვა (იქაც უნდა მივიდე, ეს ვიცი)… მაგრამ აქ წყდება აზრი. მერე რას ვაკეთებ? ამაზე ხშირად მეფიქრება“.
თუ თავს არ გაუფრთხილდებით და არ დაისვენებთ, ვერც სხვებს დაეხმარებით და ვერც საკუთარ თავს. ამ ბრძოლაში საკუთარ თავზე ზრუნვა არ დაგავიწყდეთ.
აქტივისტურ საქმიანობას იმედგაცრუება, სტრესი, გადაწვის სდევს თან და საქმიანობის დასაწყისში წარმოდგენილი სწრაფი პროგრესის იდეაც ნელ-ნელა ხუნდება. ცაბუნიასთვის ყველაზე დიდი იმედგაცრუებები 17 მაისს უკავშირდება, თუმცა, მისი თქმით, ინდივიდუალურ დონეზეც ყოფილა გულისწყვეტა, რომელიც რთულად გადასალახია.
„ადამიანი ძალადობისთვის გამომირიდებია, მგლის ხახაში შემიყვია თავი და მერე ეს ადამიანი მომიტრიალდა სხვანაირად. ბევრი მსგავსი შემთხვევა შეიძლება იყოს, მაგრამ ამ საქმიანობას არ ვუყურებ მადლობის მოლოდინით და ამას რადგან არ ველი, შესაბამისად, იმედგაცრუებებიც შედარებით ნაკლებია. მშველის ის, რომ დაფასებას და გვირგვინს არ ველოდები“, — გვიყვება ცაბუნია.
გადაწვის შესახებ საუბრისას აქტივისტი აღნიშნავს, რომ ამ დროს ყველაზე მნიშვნელოვანი იმ ადამიანების გარემოცვაში ყოფნაა, რომლებთანაც ყველაფრს გაზიარებას შეძლებ.
„სერიოზული გადაწვის პირას რამდენიმეჯერ ვყოფილვარ, მაგრამ გადაწვის საწინააღმდეგო სესიები, გაზიარება არის ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მაგ დროს. ირგვლივ უნდა გყავდეს ადამიანები, რომლებსაც ამ ყველაფერს გაუზიარებ. ვერ ვიტყვი, რომ ბევრი ასეთი მეგობარი მყავს ადგილზე, ვისაც ვუზიარებ, მაგრამ არის რამდენიმე, რომელთანაც ემოციური „ვენტილაცია“ შემიძლია მქონდეს. გადაწვის სესიებზეც ვყოფილვარ და თავისი შედეგი მაგასაც აქვს, რა თქმა უნდა. მნიშვნელოვანია იმ ადამიანების უკუკავშირიც, ვისთანაც მუშაობ და ვისთვისაც იბრძვი — თუნდაც მესიჯები რომ მომდის, რომლითაც მადლობას მიხდიან ან მეუბნებიან, რა კარგია, რომ იქ ეს თქვი და ჩემი სათქმელიც თქვი, დამატებით ენერგიას მაძლევს“, — ამბობს ცაბუნია.
ცაბუნიას აზრით, აქტივისტი არის ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც მცირედით მაინც ცდილობს სასიკეთო ცვლილების მიღწევას, მაგალითად, ერთ ადამიანს მიუთითებს, რომ ქუჩაში ნაგავი არ დაყაროს.
“შეზღუდვა არ არსებობს და მინიმალური აქტივობაც კი შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს“.
მათ კი, ვინც საკუთარ პროფესიად აქტივიზმს ხედავს, რჩევებსაც აძლევს:
„ადვილი ნამდვილად არაა. პირველ რიგში, უნდა სჯეროდეთ საკუთარი თავის, მაგრამ ბევრსაც ნუ მოსთხოვენ. ესეც ძალიან ბევრი აქტივისტის პრობლემაა, რომ იმაზე ბევრს ვითხოვთ საკუთარი თავისგან, ვიდრე შეგვიძლია. ეს იმის გამო ხდება, რომ გარემოც ბევრს გვთხოვს — “იმ თემაზე თუ ხმაურობ, ამ თემაზე რატომ არ ხმაურობ”, სხვებიც მაგას გვაძახებენ ხოლმე. ზედმეტ პასუხისმგებლობას ნუ აიღებთ, იმიტომ, რომ ყველანი ადამიანები ვართ, ოდესღაც ყველანი ვიღლებით და პაუზის გაკეთებაც ძალიან მნიშვნელოვანია. ამ პასუხისმგებლობებს მოსდევს მერე გადაწვა და გადამწვარი ადამიანიც სულ ცდილობს, რომ ბოლო ამოსუნთქვამდე რაღაცები აკეთოს. თუ თავს არ გაუფრთხილდებით და არ დაისვენებთ, ვერც სხვებს დაეხმარებით და ვერც საკუთარ თავს. ამ ბრძოლაში საკუთარ თავზე ზრუნვა არ დაგავიწყდეთ“.
საუბრის ბოლოს, აქტივისტი გვიზიარებს მთავარ გზავნილსა, რომლის საზოგადოებამდე მიტანასაც ისურვებდა: „პატივი ვცეთ ერთმანეთს, ადამიანს, როგორც ერთ ინდივიდს. ყველას ყველა ვერ ეყვარება, მაგაშიც დარწმუნებული ვარ, მაგრამ მინიმუმ რაღაც ზღვრები გვქონდეს, რომელსაც არ გადავალთ და არ დავარღვევთ სხვების უფლებებს. როცა ერთ ადამიანს, როგორც ინდივიდს აღვიქვამთ, მერე ყველაფერი კარგად იქნება“.
სოციალური ინკლუზიის მხარდამჭერი ორგანიზაცია ხელი ხელს, 2011 წელს, მაია შიშნიაშვილის ინიციატივით დაარსდა. 18 წელს გადაცილებული მენტალური (ფსიქიკური და ინტელექტუალური) დარღვევის მქონე ადამიანებისთვის გახსნილი მცირე საოჯახო ტიპის საცხოვრებლები სოციალური ინოვაციიდან წარმატებულ პრაქტიკად იქცა. 2016 წლიდან კი პერსონალური ასისტირების სერვისის დანერგვაც დაიწყეს. ორგანიზაციის მიზანი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების თემში დამოუკიდებლად და ღირსეულად ცხოვრების ხელშეწყობა და ინკლუზიის მხარდაჭერაა. დეინსტიტუციონალიზაციისთვის ბრძოლა, შშმ პირთა თემზე დაფუძნებული საოჯახო ტიპის საცხოვრისის მომსახურებითა და პერსონალური ასისტირებით უზრუნველყოფა, მათი გაძლიერება და ამ გზით დეინსტიტუციონალიზაციისთვის ბრძოლა, ორგანიზაციის საქმიანობის მთავარ მიმართულებებად იქცა.
„გვინდოდა, ბენეფიციარებს თავი ეგრძნოთ სახლში, ბუნებრივ გარემოში, სოციუმში და არა – იზოლირებულად, როგორც ეს იქამდე იყო გავრცელებული“. – მაია შიშნიაშვილი.
მაია შიშნიაშვილი შშმ პირების უფლებადაცვით საქმიანობამდე შვილის საჭიროებებზე ფიქრმა მიიყვანა. ჩვენთან საუბარში ამბობს, რომ შვილის მომავალზე ფიქრმა და იმის გაცნობიერებამ, რომ მრავალ გამოწვევაზე საპასუხოდ სერვისები არ არსებობდა, ცვლილებების აუცილებლობაში დაარწმუნა.
„შშმ პირების საჭიროებით მას შემდეგ დავინტერესდი,რაც შვილი მეყოლა. 1-2 წლის იყო, როცა გარკვეული ნიშნები გამოუვლინდა და 3 წლის იყო, როცა საბოლოოდ დაუსვეს დიაგნოზი, რომელმაც მისი მდგომარეობა ახსნა. მაშინ მივხვდი, რომ ის მთელი ცხოვრება შშმ პირი იქნებოდა და მხარდაჭერა დასჭირდებოდა, ეს იყო გადამწყვეტი მომენტი, როცა შეზღუდულ შესაძლებლობებზე ფიქრი და მოკვლევა დავიწყე. მაინტერესებდა, რა პროგრამები არსებობდა არამხოლოდ არასრულწლოვანებისთვის, არამედ ზრდასრულებისთვისაც. ყველას გვაწუხებს კითხვა – რა იქნება მაშინ, როცა შვილებს გვერდით აღარ ვეყოლებით?
ბავშვობის პერიოდზე იმდენი არ მიფიქრია, მაშინვე მომავალზე დავიწყე ფიქრი, როცა ჩემთვის ვიპოვე გამოსავალი, ეს იყო ჩვენი ორგანიზაციის დასაფუძნებლად მუშაობის დაწყების წერტილი. ყველაფერი მალე არ გამოსულა, დაახლოებით 5 წლის იყო ლევანჩო, როცა უკვე ვიცოდი, რა მინდოდა გამეკეთებინა და როგორ უნდა შევხიდებოდი ჩემი შვილის მომავალს. მინდოდა, ლევანჩოს ჰქონოდა ისეთივე მხარდაჭერა, როგორიც სახლში. 2010 წლისთვის თანამოაზრეებმა დავაფუძნეთ ორგანიზაცია და მიზნად დავისახეთ, შეგვექმნა საცხოვრისის ისეთი მოდელი, რომელიც ადამიანის უფლებებზე იქნებოდა დაფუძნებული და ღირსეულ მომსახურებას გაუწევდა შშმ პირებს, რომელთაც მხარდაჭერა ესაჭიროებათ. გვინდოდა, ბენეფიციარებს თავი ეგრძნოთ სახლში, ბუნებრივ გარემოში, სოციუმში და არა – იზოლირებულად, როგორც ეს იქამდე იყო გავრცელებული“.
„ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზნების მიღწევისას დამოუკიდებლობის ქონა, პასუხისმგებლობის აღებაა და თუ რაიმე მიზნის მისაღწევად მხარდაჭერა გჭირდება, შეგიძლია, მომსახურება გამოიყენო, რომელიც არ გიკარნახებს, როგორი უნდა იყოს შენი გადაწყვეტილება.“ – მაია შიშნიაშვილი.
ორგანიზაციამ დაარსების დღიდან დღემდე ბევრი გამოწვევა გაიარა. ხელი ხელს ნოვატორია რეგიონში, რომელმაც ბალტიისპირეთის ქვეყნების შემდეგ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის პირველმა დანერგა საოჯახო ტიპის მომსახურება, სერვისი, სიახლე, ამიტომ ორგანიზაციის გუნდს ყოველდღიურად უწევდათ ბრძოლა ბენეფიციარების ინტერესებისთვის, მათი უფლებების რეალიზებისთვის. გამოწვევა იყო ისეთ ბაზისური უფლებებით სარგებლობა, როგორიც საკუთარი პენსიის განკარგვის, შვილებთან ახლოს ყოფნის, ოჯახის შექმნის, დასაქმების თუ ჯანმრთელობის უფლებაა. სერვისის მდგრადობისთვის განსაკუთრებულ გამოწვევად იქცა სახლების მცხოვრებლებისთვის ინდივიდუალური საჭიროების შესაბამისი მომსახურების შეუსაბამო დაფინანსება, მის გასაზრდელად კი მუდმივი საადვოკაციო მუშაობა იყო საჭირო.
„2011 წელს, პირველი სახლი გავხსენით 18 წელს გადაცილებული ადამიანებისთვის, რომელთაც სერვისებით სარგებლობა უკვე სჭირდებოდათ. ბენეფიციარები უკვე არსებული ისეთი ინსტიტუციებიდან გადმოვიყვანეთ, რომლებიც დამოუკიდებლობას არ აძლევდნენ შშმ პირებს. ჩვენი წამოწყება იყო ინოვაცია, რადგან პირველები ვიყავით, ვინც თქვა, რომ ადამიანები გამოყოფილი არ უნდა იყვნენ, აუცილებელია, ცხოვრობდნენ თემში და წვდომა ჰქონდეთ საოჯახო ტიპის მომსახურებაზე.
ეს იყო დიდი გამოწვევა, რადგან არავინ ფიქრობდა, რომ შშმ პირებს დამოუკიდებლად, საკუთარი ინტერესებისა და მისწრაფებების შესაბამისად ცხოვრება, საკუთარ გადაწყვეტილებებზე პასუხისმგებლობის აღება შეეძლოთ, რასაც ხელს შევუწყობდით ადეკვატური მხარდაჭერით, რომელიც არც გადამეტებული იქნებოდა და არც ნაკლოვანი.
იმ დროისთვის, ხალხის დამოკიდებულებაც მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა, როცა მოდიოდნენ, გვეკითხებოდნენ, გვყავდა თუ არა მზარეული, ექიმი, ფსიქოლოგი, რადგან ვერ წარმოედგინათ, როგორ უნდა ეცხოვრათ შშმ პირებს მსგავსი მხარდაჭერის გარეშე. სტერეოტიპული მიდგომებით ხელმძღვანელობდნენ, რადგან დიდ ინსტიტუციებში ამას იყვნენ მიჩვეული. ჩვენ შევძელით დაგვესაბუთებინა, რომ ეს შესაძლებელია და ამის მიღწევა მცირე მხარდაჭერითაც არის მიღწევადი. მთავარია, გადაწყვეტილებას იღებდეს ადამიანი, ვისთვისაც სერვისი შევქმენით. ხშირად ჩვენი მოდელი წარმოედგინათ როგორც მხოლოდ ფიზიკური დამოუკიდებლობის შესაძლებლობა, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზნების მიღწევისას დამოუკიდებლობის ქონა, პასუხისმგებლობის აღებაა და თუ რაიმე მიზნის მისაღწევად მხარდაჭერა გჭირდება, შეგიძლია, მომსახურება გამოიყენო, რომელიც არ გიკარნახებს, როგორი უნდა იყოს შენი გადაწყვეტილება.“ – იხსენებს მაია შიშნიაშვილი.
დაფინანსების გაზრდისთვის წლების განმავლობაში მიმდინარე მუშაობა ნელ-ნელა უკეთესობისკენ იცვლება. ბათუმის და სენაკი მუნიციპალიტეტები თანადაფინანსებაში არიან ჩართული, რაც აუცილებელი პირობაა ახალი სახლების გახსნისა და, შესაბამისად, მეტი ადამიანის გამოთავისუფლებისთვის ინსტიტუციებიდან. რაც შეეხება პერსონალურ ასისტირებას, წელს სამინისტროსა და არასამთავრობო სექტორის ერთობლივი ძალისხმევით, შემუშავდა სერვისის სტანდარტები. ეს სტანდარტები საშუალებას შექმნის, რომ ყველა ტიპის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების შესაფერისი მომსახურება გახდეს შესაძლებელი. თუმცა, ეს ყოველთვის ასე არ ყოფილა, მაია შიშნიაშვილი ორგანიზაციის პირველ ნაბიჯებზე გვიყვება და საოჯახო ტიპის საცხოვრისის პირველ ბენეფიციარებთან ურთიერთობას იხსენებს, რასაც ინსტიტუციების თანამშრომლების, მცხოვრებლების თუ სხვა ადამიანების მხრიდან წინააღმდეგობა შეხვდა:
„როცა ადამიანი იღებდა გადაწყვეტილებას, რომ ინსტიტუციიდან ჩვენთან გამოსვლა სურდა, მისი გარემოცვა, ინსტიტუციის მხარდამჭერები თუ თანამცხოვრებნი იწყებდნენ დარწმუნებას, რომ ეს გადაწყვეტილება არ მიეღო, ფაქტობრივად, ადამიანს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების უფლება არ ჰქონდა.“ – მაია შიშნიაშვილი.
„თავიდან სახელმწიფოსთან თუ სხვადასხვა სოციალური მომსახურების ჯგუფთან ურთიერთობაც რთული იყო, როცა ყოველდღიურ რეჟიმში დავიწყეთ გამოწვევებზე ზრუნვა, აღმოჩნდა, რომ სერიოზული ბარიერები არსებობს. მაგალითად, როცა ადამიანი იღებდა გადაწყვეტილებას, რომ ინსტიტუციიდან ჩვენთან გამოსვლა სურდა, მისი გარემოცვა, ინსტიტუციის მხარდამჭერები თუ თანამცხოვრებნი იწყებდნენ დარწმუნებას, რომ ეს გადაწყვეტილება არ მიეღო, ფაქტობრივად, ადამიანს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების უფლება არ ჰქონდა. მთელი მანქანა ამუშავდებოდა ხოლმე ამ გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ. ჩვენ გვიწევდა, რომ მომავალი ბენეფიციარებისთვის ემოციური თუ ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა გაგვეწია, რათა მას მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა ჰქონოდა, ვეხმარებოდით სოციალურ მუშაკთან, ინსტიტუციის თანამშრომლებთან, თანამცხოვრებებთან ურთიერთობაში, რათა დაეცვა საკუთარი უფლება ცხოვრების უკეთესობისკენ შეცვლისთვის. ეს მარტივი არ ყოფილა, რადგან რიგი პრობლემების ერთდროულად გადალახვა გვიწევდა. მერე უკვე, როცა ჩვენთან მოდიოდნენ მონიტორინგზე, ხშირად კითხულობდნენ მზარეულის შესახებ, რაზეც ვპასუხობდით, რომ მზარეული სახლში უმეტესობას არ გვყავს და ეს საჭიროება არც ჩვენს ბენეფიციარებს აქვთ. მათ ჰყავთ ასისტენტები, რომლებიც ეხმარებიან დამოუკიდებლად ცხოვრებისთვის საჭირო ცოდნის მიღებაში. ასევე ითხოვდნენ, რომ ბენეფიციარებისთვის მკაცრად გაწერილი დღის წესრიგი უნდა გვქონოდა, რაც ისევ და ისევ მცდარია, რადგან ჩვენ უმეტესწილად წინასწარგაწერილი დღისწესრიგით არ ვცხოვრობთ.’’
ახლებური, ინდივიდის საჭიროებებზე მორგებული სერვისების სათანადოდ დანერგვისთვის შესაბამისი ცოდნა წლების წინ საქართველოში ჯერ კიდევ არ არსებობდა, ამიტომ ასისტენტები ამერიკელი და ხორვატი ტრენერების მიერ მომზადდნენ, რათა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის დამოუკიდებელი ცხოვრების მხარდაჭერასა და პიროვნული გაძლიერების წარმართვაში სწორად ჩართვა შესძლებოდათ. ორგანიზაციამ შეძლო განვითარებული ქვეყნების საუკეთესო პრაქტიკის შემოტანა, სახელმწიფო პროგრამაში ასახვა და დანერგვა საქართველოში. ამასთან, ორგანიზაცია უკვე ჩართულია საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სახელმწიფო პროგრამაში და ზრუნავს არა მხოლოდ მომსახურების მიწოდებაზე, არამედ საერთაშორისო გამოცდილების საქართველოში აპრობირების გზით ქმნის პროფესიულ, მეთოდურ და ცოდნის რესურსს, რომელსაც ავრცელებს და უზიარებს ყველა დაინტერესებულ პირსა და ორგანიზაციას. ორგანიზაციამ შექმნა მომსახურების მოდელი და პერსონალის მოსამზადებელი სატრენინგო პაკეტი, რაც ქმნის შესაძლებლობას, მოხდეს საქართველოში მისი შემდგომი განვითარება და გავრცობა. აქტიურად არიან ჩართული დეინსტიტუციონალიზაციისა (დიდი ინსტიტუციებიდან შშმ პირთა საზოგადოებაში დაბრუნება) და შშმ პირების უფლებების ადვოკატირების პროცესში, ორგანიზაციის კიდევ ერთი მიმართულება შვილების შშმ მშობლებთან ერთად ცხოვრების მხარდაჭერაა.
„ყველას უნდა მოვუწოდოთ, რომ ადამიანი ცალკე არ უნდა ცხოვრობდეს. საზოგადოებაში ყველა ადამიანის ადგილი თანაბრად არის და საზოგადოება სწორედ ინდივიდის უფლებების დასაცავად, მათი საჭიროებების დასანახად, პატივისცემაზე დაფუძნებით უნდა იყოს მოწყობილი.“ – მაია შიშნიაშვილი.
მაია შიშნიაშვილის თქმით, მიუხედავად უკვე მიღწეული ცვლილებებისა, ბრძოლა ისევ გრძელდება და უნდა მივიდეთ იმ ეტაპამდე, როცა დიდი ინსტიტუციების საჭიროება აღარ იქნება.
„საბრძოლი ყოველთვის გვექნება, მაგრამ რაღაც წერტილიდან ხომ უნდა დაიწყო. დღეს უკვე გვაქვს გამართული სერვისი, რომელიც ინსტიტუციური და სახელმწიფო დაფინანსების პროგრამაშიც გათვალისწინებულია. ყველაფერი გაწერილი და დალაგებული გვაქვს, მაგრამ კიდევ უფრო გავრცობა სჭირდება. თუმცა, სანამ სეგრეგაციის წერტილები იქნება, მდგომარეობა საბოლოოდ ვერ დალაგდება, რადგან ადამიანი მარტივად ფიქრობს, რომ თუ არსებობს მარტივი გამოსავალი, სხვა გზას არ ირჩევს, ზრუნვის აუცილებლობას ვეღარ ხედავს. ყველას უნდა მოვუწოდოთ, რომ ადამიანი ცალკე არ უნდა ცხოვრობდეს. საზოგადოებაში ყველა ადამიანის ადგილი თანაბრად არის და საზოგადოება სწორედ ინდივიდის უფლებების დასაცავად, მათი საჭიროებების დასანახად, პატივისცემაზე დაფუძნებით უნდა იყოს მოწყობილი. თუ ადამიანი ინდივიდუალური საჭიროებების პრიზმიდან დაინახავს ცხოვრებას, ყველა მოწყვლადი ჯგუფის წინაშე არსებულ გამოწვევებს უკეთ გაიგებს, გადააფასებს. უნდა ავაშენოთ საზოგადოება, რომელშიც ყველა ადამიანს ექნება თანაბარი პირობები და ამის მისაღწევად მეტი მხარდაჭერა სჭირდება, სხვას ნაკლები.
სერვისი ადამიანების ჩვეულ დღის რეტინას რეჟიმით არ უნდა ანაცვლებდეს, რა თქმა უნდა, არსებობს გარკვეული რეკომენდაციები, რომელიც ადამიანისთვის სასარგებლოა, თუმცა ეს სავალდებულო არ უნდა იყოს. დიდ ინსტიტუციებში ბენეფიციარები საერთო დღის წესრიგს ემორჩილებიან, მაგრამ არავინ ფიქრობს, რომ ყველა ადამიანს აქვს საკუთარი ბიოლოგიური რიტმი, შესაბამისად, სერვისი ამას უნდა ითვალისწინებდეს და ინდივიდუალური მხარდაჭერის მომსახურებას სთავაზობდეს ბენეფიციარებს.
ინსტიტუციური მოდელი არაერთ ქვეყანაში დღემდე მთავარი დასაყრდენია და ისეთ სათემო სერვისებს, როგორიც ჩვენია, რატომღაც ალტერნატივას უწოდებენ. ეს დამოკიდებულება ფართოდ არის გავრცელებული, რადგან სერვისების ნაკლებობაა, რომელსაც ადამიანი სურვილის შემთხვევაში გამოიყენებს. მე ვფიქრობ, რომ სათემო სერვისები არის საბაზისო მომსახურება, რომელიც ალტერნატივა კი არაა, მხარდაჭერის მთავარი ნაწილი უნდა იყოს. უნდა მივიდეთ იმ ეტაპამდე, როცა დიდი ინსტიტუციების საჭიროება აღარ იქნება და ამისთვის სათემო სერვისები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველა რეგიონში.
ჯერ კიდევ მხოლოდ გარემოს ფიზიკური ადაპტაციის დონეზე ვართ და ვერაფრით გავცდით ამ მდგომარეობას, რადგან არც ეს ნაწილი დაგვიფარავს სათანადოდ. სახელმწიფო ხედავს ერთიან მასას, მაგრამ პრობლემა უნდა დავავიწროოთ ინდივიდამდე და ეს ბევრად მეტ შესაძლებლობას შექმნის, რომ გადაჭრის ეფექტური გზები გამოინახოს, რესურსის სწორად გამოყენება მოხდეს.’’
„სტიგმას რაღაცის არცოდნა იწვევს, როცა რაღაც უცხოა, სწორი მიდგომის ჩამოყალიბება რთულია, ხოლო, როცა ნაცნობობა, საერთო გამოცდილებების გაზიარება ხდება, სტერეოტიპები იმსხვრევა. ახლა, ხშირ შემთხვევაში, ჩვენი ჩართულობაც აღარაა საჭირო – ჩვენი მაცხოვრებლები მათ მიმართ არსებულ არასწორ წარმოდგენებს თვითონ ცვლიან.’’ – მაია შიშნიაშვილი.
ამ დროისთვის, ორგანიზაციას 7 საოჯახო ტიპის სახლი აქვს, სადაც 33 ადამიანი ცხოვრობს. 2 სახლი აქვთ თბილისში, 4 გურჯაანში და 1 ბათუმში. თებერვლის თვეში კიდევ ერთ სახლის გახსნა სენაკში იგეგმება, რომელშიც 5 ადამიანი დაიწყებს ღირსეულ ცხოვრებას. ორგანიზაციაში მაცხოვრებლები თვითონ გეგმავენ, როგორი იქნება მათი დღე და რას გააკეთებენ. მაგალითად, თვითონ ადგენენ კვების დროებს, ასევე, დღის ან კვირის მენიუს, სათითაოდ ირგებენ თავის თავზე; თავის ფულს პრიორიტეტების მიხედვით განკარგავენ. ასევე, ნებისმიერი სხვა აქტივობა ხორციელდება მხოლოდ მაცხოვრებლების გადაწყვეტილებით, მათი სურვილებიდან გამომდინარე.
ორგანიზაციაში მომუშავე გუნდი კი ერთმანეთთან შეთანხმებით, მაცხოვრებლის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე მუშაობს. სახლებს ჰყავთ მენეჯერი, რომელიც კოორდინატორის დახმარებით აძლიერებს ასისტენტებს სწორი ხედვითა და მიდგომებით მუშაობაში. ხოლო ასისტენტები მომსახურების მთავარი საყრდენები არიან – ისინი მაცხოვრებელთა ყოველდღიური დამხმარეები არიან. ორგანიზაციის წარმატებული მუშაობის მთავარი გასაღები შეკრული და ძლიერი გუნდია.
მაია შიშნიაშვილისთვის შშმ პირების უფლებებისთვის ბრძოლა ამით არ სრულდება. გვეუბნება, რომ ყოველი ახალი ნაბიჯი ახვედრებს, რომ კიდევ მრავალი დეტალია შესაცვლელი და სიახლეების ძიებამდე ყოველდღიური დაკვირვებებით მიდის.
„ჩემთვის შშმ პირების უფლებებისთვის მუშაობა უსამართლობის განცდიდან დაიწყო. ხშირად ვფიქრობდი, რომ თუ სხვა ბავშვები დადიოდნენ სკოლაში, კაფეში, სარგებლობდნენ სხვადასხვა სერვისებით, ჩემს შვილს იგივე გამოცდილებები რატომ არ უნდა ჰქონოდა. ჩემი და ჩემი შვილის გამოცდილებების შედარებით ვხვდებოდი, რა გამოსავალი უნდა მომენახა. მე თუ მქონდა რაიმე სურვილი და ამის მიღწევა დაბრკოლების გარეშე შემეძლო და ჩემს შვილს იგივე არ შეეძლო, საკუთარ თავს კითხვას ვუსვამდი – რა უნდა გავაკეთო, რომ ეს შევცვალო? და ამ მიდგომით მივდიოდი გამოსავლის მოძებნამდე. ჩემს შვილს სკოლაში მისვლასთან დაკავშირებით პრობლემა ჰქონდა და მივხვდი, რომ ამ გამოწვევას პერსონალური ასისტენტი გადაჭრიდა, ამიტომ აღნიშნული სერვისი შევქმენით, კიდევ ერთი ასეთი მაგალითი სამსახურის ძიებისას არსებული სირთულეები იყო. ინსტიტუციაში გამოკეტილ ადამიანს სამსახურის ძიების უნარ-ჩვევები არ ჰქონდა, რადგან მას არასდროს ჰქონია ეს გამოცდილება, არ უცხოვრია საზოგადოებაში, ამიტომ ჩვენს სერვისს ეს კომპონენტიც დავამატეთ.
მოგვიანებით, მივხვდი, რომ თუ ჩემი შვილის თანატოლები არ იქნებიან მეტად გარკვეული, მეტად მონდომებული და გახსნილი ურთიერთობისთვის, როცა დავბერდები, ჩემი თაობა ვერ იქნება მხარდამჭერი, ასე მივედი მისი თანატოლებიც ცნობიერების შეცვლის აუცილებლობამდე. მომავალზე ფიქრმა მიბიძგა ჩემი შვილის თანატოლების მშობლების, ჩემზე ახალგაზრდა მშობლების გაძლიერების აუცილებლობისკენ, რათა მათ აღარ გაიარონ ის წინააღმდეგობები, რაც მე გავიარე. ისინი აღარ იყვნენ ჩემს ასაკში ბრძოლით ისე დაღლილები, როგორც მე ვარ.’’
ჯერ კიდევ არსებობს ნეგატიურად განწყობილი ადამიანების ნაწილი, რომლებიც სამეზობლოში შშმ პირებისთვის მოწყობილ საცხოვრისებს ეწინააღმდეგებიან, მაგრამ ორგანიზაციის ბენეფიციარები, რომლებიც დამოუკიდებელი, თავდაჯერებული, დასაქმებული ადამიანები არიან, თვითონვე ცვლიან გარშემომყოფთა დამოკიდებულებებს. ისინი უფლებადამცველებად იქცნენ და ყოველდღიური მაგალითებით ამსხვრევენ სტერეოტიპებს.
„სტიგმის აღმოფხვრის ვალდებულება, პირველ რიგში, სახელმწიფოს აქვს, მან უნდა შეძლოს და შექმნას შესაძლებლობა, რომ შშმ პირებმა თემში ცხოვრება, სხვა ადამიანების გვერდით თანაბარ პირობებში არსებობა შეძლონ. საცხოვრისის ტიპის მოდელების დაფინანსება თუ მხარდაჭერა კიდევ უფრო მეტად უნდა მოხდეს. მდგომარეობა უკეთესობისკენ არის შეცვლილი. სტიგმას რაღაცის არცოდნა იწვევს, როცა რაღაც უცხოა, სწორი მიდგომის ჩამოყალიბება რთულია, ხოლო, როცა ნაცნობობა, საერთო გამოცდილებების გაზიარება ხდება, სტერეოტიპები იმსხვრევა. ახლა, ხშირ შემთხვევაში, ჩვენი ჩართულობაც აღარაა საჭირო – ჩვენი მაცხოვრებლები მათ მიმართ არსებულ არასწორ წარმოდგენებს თვითონ ცვლიან.’’ -გვეუბნება საუბრის დასასრულს მაია შიშნიაშვილი.
საოჯახო ტიპის მომსახურებით საქართველო რეგიონში მოწინავედ იქცა. ორგანიზაციის მომსახურება კი – საჩვენებელ მოდელად ისეთი ქვეყნებისათვის, როგორიც აზერბაიჯანი, მოლდოვა, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, პოლონეთი და სხვა ქვეყნები არიან. 2021 წელს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული სერვისების დანერგვის რეკომენდაციების ტექნიკური პაკეტი გამოაქვეყნა – 6 მიმართულებიდან ერთ-ერთი, საცხოვრისს ეხება და ორგანიზაციის – ხელი ხელს – მიერ ორგანიზებული სერვისი სანიმუშოდაა მოხსენიებული, რაც კიდევ ერთი ნიშანია იმის, რომ მაია შიშნიაშვილის მიერ წლების წინ დაწყებული საქმიანობა სწორი მიმართულებით ვითარდება.
