Human Rights Watch-ის ახალი ანგარიშის მიხედვით, რომელშიც ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით 2021 წლის მდგომარეობაა შეფასებული, საქართველომ ადამიანის უფლებათა რიგ სფეროებში რეგრესი განიცადა, მათ შორის, LGBTQI+ უფლებების დაცვის კუთხით. ,,5 ივლისს დაგეგმილი „პრაიდ
Human Rights Watch-ისა და OutRight Action International-ის ანგარიშის მიხედვით, ლესბოსელი, გეი და ტრანსგენდერი ავღანელები, ასევე ის ადამიანები, რომლებიც დაწესებულ გენდერულ ნორმებთან წინააღმდეგობაში მოდიან, უფრო და უფრო უიმედო მდგომარეობაში ვარდებიან და თალიბანის ავღანეთში სასიკვდილო საფრთხის ქვეშ უწევთ ცხოვრება. 43-გვერდიანი ანგარიში –
ქართული ოცნების ყოფილმა დეპუტატებმა, ღიად ანტიდასავლურმა მოძრაობამ, რომლის წევრებმაც “ხალხის ძალა” დაირქვეს და მმართველი ძალის ინტერესების გატარებას ღიად ცდილობენ, პარლამენტში წარადგინეს კანონპროექტი, რომლის მიხედვით,
აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით 2021 წელს არსებული მდგომარეობის შესახებ ანგარიში გამოაქვეყნა. ანგარიშში კრიტიკულად არის შეფასებული საქართველოში უფლებადაცვითი, მედიის თავისუფლების, უფლებადამცველთა უსაფრთხოების
ჯეიმი ლი კერტისმა MSNBC-ზე ბოლო ინტერვიუს დროს მხარდაჭერა გამოუცხადა ტრანსგენდერ ქალიშვილს რუბის.
ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ჯეიმი აქტიურად უჭერს მხარს თავის ქალიშვილს, რომელსაც ქამინგ აუთი 2020 წელს ჰქონდა.
რუბის ქორწილიდან დაწყებული ანტი-ტრანს კანონმდებლობის დამცველი პოლიტიკოსებით დამთავრებული, კერტისმა თავისი პლატფორმა გამოიყენა ქალიშვილისა და ზოგადად ლგბტქი საზოგადოების მხარდასაჭერად.
„ეს ცხოვრება სიყვარულზეა. მშობლობა სიყვარულზეა და მე მიყვარს რუბი, მიყვარს იგი“, – თქვა ჯეიმიმ ინტერვიუში.
„ხალხი მეუბნება: „შენ ძალიან მაგარი ხარ რომ რუბის სიყვარული მიიღე“ რაზე მელაპარაკებით? ეს ჩემი ქალიშვილია, ეს ადამიანი მოვიდა ჩემთან და მითხრა: „ესაა ვინც ვარ“ და ჩემი საქმეა ვთქვა: „კეთილი იყოს შენი მობრძანება სახლში“.
„მე ვიბრძოლებ და დავიცავ მისი არსებობის უფლებას ყველასთან, ვინც ამტკიცებს, რომ ეს ასე არ არის“.
კერტისმა ისიც აღიარა, რომ გენდერულ თემებზე ჯერ კიდევ ბევრი აქვს სასწავლი.
„ვცდილობ ვისწავლო, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ყველაფერი არ ვიცი. ყოველდღე ფხიზელი ვიღვიძებ და ვამბობ – ყველაფერი არ ვიცი“, – განმარტა მან.
ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როცა ჯეიმი ტრანსგენდერების უფლებებზე სასუბრობს.
2022 წლის ინტერვიუში ესპანურ საინფორმაციო გამოცემა Cadena SER Radio-სთან, ჯეიმიმ განმარტა თუ რა მნიშვნელობა აქვს შენი ხმის გამოყენებას ანტიტრანს კანონმდებლობასა და პოლიტიკოსებთან საბრძოლველად.
„მე მყავს ტრანსგენდერი ქალიშვილი. მას ემუქრებიან მხოლოდ იმიტომ რომ არსებობს. არიან ადამიანები ვისაც მისი და მისნაირი ადამიანების განადგურება სურთ“.
„ასე რომ, ჯეიმი ლი კერტისს ეშინია და შენც უნდა გეშინოდეს. ჯეიმი ლი კერტისს აქვს ხმა და ის ცდილობს მის გამოყენებას. და შენც ასე უნდა ქნა“.
ქართული ოცნების ყოფილმა დეპუტატებმა, ღიად ანტიდასავლურმა მოძრაობამ, რომლის წევრებმაც “ხალხის ძალა” დაირქვეს და მმართველი ძალის ინტერესების გატარებას ღიად ცდილობენ, პარლამენტში წარადგინეს კანონპროექტი, რომლის მიხედვით, იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და მედიასაშუალებებს, რომლებიც „უცხოური ძალისგან“ ფინანსდებიან, „უცხოური გავლენის აგენტად“ დარეგისტრირება მოუწევთ.
მათი მტკიცებით, ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც აღნიშნული კანონპროექტი შეიმუშავეს, „გამჭვირვალობაა“. კანონპროექტის მიხედვით, „უცხოური გავლენის აგენტად“ ითვლება ყველა არასამთავრობო ორგანიზაცია და მედიასაშუალება, რომელიც შემოსავლის 20%-ზე მეტს უცხოეთიდან იღებს. აღნიშნულ სიაში არ აღმოჩნდებიან მხოლოდ ერთეულები.
კანონპროექტის ღიად მხარდამჭერი ქართული ოცნება და ე.წ. ხალხის ძალა საუბრობენ დოკუმენტის კავშირზე ამერიკულ და უნგრულ ვერსიასთან და არ ეთანხმებიან აზრს, რომ ინიციატივას კავშირი აქვს რუსულ ვერსიასთან. უმრავლესობის წევრები ასევე აღნიშნავენ, რომ კანონი არ შეზღუდავს ორგანიზაციების საქმიანობას, თუმცა გასათვალისწინებელია საზოგადოების დამოკიდებულება უფლებადამცველებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართ, რასაც მკვეთრად გააუარესებს მათი დაკავშირება, გაიგივება უცხოეთის ინტერესებთან, აგენტურასთან. თანაც, სამოქალაქო საზოგადოების შემზღუდავი სამართლებრივი ჩარჩო ერთი ხელის მოსმით თითქმის არასდროს ახშობს თავისუფალ ხმას — ეს არის ხანგრძლივი ცვლილებების, დამატებებისა და შესწორებების პროცესი, რომელიც დროთა განმავლობაში უფრო და უფრო რეგრესირდება და ისეთი განვითარებადი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, აფერხებს სოციალური, ეკონომიკური, დემოკრატიული განვითარების პროცესს, აუარესებს ადამიანის უფლებების მიმართულებით არსებულ მდგომარეობას და საბოლოოდ ხელისუფლებების ხელში მძლავრ მაკონტროლებელ იარაღად იქცევა.
„უცხოეთის აგენტების“ შესახებ კანონი რუსეთშიც ფინანსური გამჭვირვალობის საბაბით მიიღეს და მას შემდეგ განვლილ 10 წელზე თვალის გადავლებით ნათელი ხდება, როგორ მკაცრდებოდა, უარესდებოდა საკანონმდებლო ჩარჩო და საბოლოოდ როგორ მივიდა მდგომარეობა სამოქალაქო საზოგადოების გაჩუმებამდე.
რუსეთში არასამთავრობო სექტორის შეზღუდვის საშიში ტენდენცია ჯერ კიდევ 2006 წელს დაიწყო, როცა სამართლებრივ აქტებში გაჩნდა დამატებები, რომლებიც ორგანიზაციების რეგისტრაციასა და საქმიანობას ფართო, ბუნდოვნად განსაზღვრულ ჩარჩოს უწესებდა. მათ შორის, ორგანიზაციის რეგისტრაციაზე უარის თქმის საფუძველი გაფართოვდა და შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა: რეგისტრაციაზე უარს მიიღებდა ორგანიზაცია, რომლის მიზნები და ამოცანები რუსეთის ფედერაციის სუვერენიტეტს, პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობას, ეროვნულ ერთობას, უნიკალურ მახასიათებლებს, კულტურულ მემკვიდრეობასა და ეროვნულ ინტერესებს საფრთხეს უქმნიდა. ამასთან, ორგანიზაციები ვალდებულნი გახდნენ, ყოველწლიური აუდიტის შედეგები, ფონდებისა და აქტივობების შესახებ დეტალური ანგარიში, დაფინანსების წყარო და მიზნები, ასევე, მოთხოვნის შესაბამისად, ორგანიზაციის ყოველდღიური საქმიანობის შესახებ ინფორმაცია აღერიცხათ და წარედგინათ. გარდა ამისა, ხელისუფლების წარმომადგენლებს უფლება მიეცათ, გამართულ ღონისძიებებს სურვილისამებრ დასწრებოდნენ.
2009 წელს, მას შემდეგ, რაც ბარაკ ობამა რუსეთს ეწვია, რათა ადამიანის უფლებების მიმართულებით არსებული მდგომარეობა შეეფასებინა, კანონი მცირედით შერბილდა. მათ შორის, უარის თქმის კანონით განსაზღვრული საფუძვლებიდან ნაწილი ამოიღეს და ორგანიზაციებს აუდიტის წარდგენის ვალდებულება 3 წელში ერთხელ განესაზღვრათ.
2012 წელს, როცა პუტინი 4-წლიანი პაუზის შემდეგ პრეზიდენტის პოსტზე დაბრუნდა, რასაც მასობრივი საპროტესტო ტალღა მოჰყვა, არასამთავრობო სექტორისთვის დაწესებული შეზღუდვები რადიკალურად გამკაცრდა. იმავე წლის ნოემბერში ძალაში შევიდა დამატებები, რომლებიც უცხოეთიდან დაფინანსებულ ორგანიზაციებს, რომლებიც „პოლიტიკურ აქტივობებში“ მონაწილეობდნენ, უცხოეთის აგენტად დარეგისტრირებას ავალდებულებდა. „პოლიტიკური აქტივობების“ ბუნდოვანი შინაარსი, რომელიც ცხადად განსაზღვრულ ქმედებებს არ გულისხმობდა, შესაძლებლობას ქმნიდა, რომ ის ორგანიზაციებიც კი, რომლებიც პოლიტიკურ საქმიანობას არ ეწეოდნენ, „უცხოეთის აგენტად“ სახელდებულიყვნენ.
სამართლებრივი ცვლილებების შემდეგ, „უცხოეთის აგენტებს“ კანონით დაევალათ შემდეგი:
„პოლიტიკური აქტივობის“ საკანონმდებლო განმარტება მოიცავდა ხელისუფლების დღის წესრიგზე გავლენასა და ამ დღის წესრიგის შესახებ საზოგადოებრივ აზრის შეცვლის მცდელობას. აღნიშნული სამართლებრივი გაგება ფაქტობრივად ფარავს ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციას, რადგან ადამიანის უფლებების, გარემოსდაცვითი თუ ნებისმიერი სხვა პოლიტიკური თუ სოციალური ორგანიზაცია ცდილობს, ერთი მხრივ, საზოგადოების ყურადღება მიმართოს გამოწვევებისკენ და, მეორე მხრივ, გადაწყვეტილებების მიმღებებს დღის წესრიგის გადახედვისკენ მოუწოდოს.
„უცხოური გავლენის აგენტების“ შესახებ კანონი ითვალისწინებდა გამონაკლისებსაც, მათ შორის, ღონისძიებებს, რომლებიც მეცნიერების, კულტურის, ხელოვნების, ჯანმრთელობის, სოციალური ასისტირების, დედებისა და ბავშვების დაცვის, შშმ პირების მხარდაჭერის, გარემოს დაცვის, ფილანთროპიის, მოხალისეობის საკითხებს მოიცავდა. თუმცა, ამ მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციებსაც კი არ ჰქონდათ აბსოლუტური იმუნიტეტი — მაგალითად, თუ გარკვეულ საკითხზე ორგანიზაცია ხელისუფლებას გააკრიტიკებდა, საპროტესტო დემონსტრაციას დაგეგმავდა ან პოლიტიკური პროცესის კრიტიკის სხვა ხერხს მიმართავდა, მისი სტატუსი განისაზღვრებოდა, როგორც “პოლიტიკურ აქტივობებში ჩართული”.
Amnesty International-ის 2016 წლის კვლევაში, სახელწოდებით “ხალხის აგენტები: 4 წელი რუსეთში „უცხოეთის აგენტების“ კანონის მიღებიდან: საზოგადოებისთვის დამდგარი შედეგი”, აისახა 15 არასამთავრობო ორგანიზაციის გართულებული მდგომარეობა მას შემდეგ, რაც „უცხოეთის აგენტების“ სიაში აღმოჩნდნენ. აღსანიშნავია, რომ აღნიშნულ კვლევაში ნახსენები არაერთი ორგანიზაცია სწორედ გამონაკლისი მიმართულებების სიაში იყო, მათ შორის, გარემოსდაცვით თუ სამეცნიერო საქმიანობას ეწევიან.
კვლევის თანახმად, „უცხოეთის აგენტების“ სიაში პირველ 4 წელში მოხვდა სულ მცირე 21 გარემოსდაცვითი, 10 მეცნიერების, განათლების პოპულარიზაციის ხელშემწყობი და კვლევით საქმიანობაში ჩართული ორგანიზაცია და 6 საგანმანათლებლო წამოწყება, რომელიც სტალინური რეპრესიების მსხვერპლთა ხსოვნის შემონახვას ისახავდა მიზნად. სიაში ფოტოგრაფიის კლუბიც კი აღმოჩნდა. ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია იმ ორგანიზაციების, რომლებიც წესით გამონაკლისის სახით „უცხოურ აგენტად“ არ უნდა ჩათვლილიყვნენ. რა თქმა უნდა, სიის მიღმა არ დარჩნენ ადამიანის უფლებების მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციები, რომლებიც პატიმრების უფლებებს იცავდნენ, წამებისგან დაცვისთვის სწევდნენ ძალისხმევას. გარდა ამისა, სიაში მოხვდა სულ მცირე 6 ქალთა უფლებების დაცვის, 12 ჟურნალისტიკის ხარისხის უზრუნველყოფის, 8 მკვიდრი მოსახლეობისა და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობითი, 2 ლგბტქი, 2 მიგრანტების, ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მაძიებელი ადამიანების მხარდამჭერი ორგანიზაცია. აღსანიშნავია, რომ ორგანიზაციების დიდი ნაწილი, მიუხედავად სამართლებრივი დათქმისა, სიაში მხოლოდ იმიტომ აღმოჩნდა, რომ უცხოეთიდან ფინანსდებოდა და არა მათი პოლიტიკური აქტივობის გამო.
შედეგად, კანონის გამკაცრებიდან კვლევის მომზადებამდე გასულ 3 წელში (2012-2015 წლები) უცხოეთის აგენტად რეგისტრირებული 148 ორგანიზაციიდან 27 დაიხურა. ორგანიზაციებისთვის გამოწვევად იქცა ფონდების მოძიება და მათი სამოქმედო არეალი მნიშვნელოვნად შეიზღუდა, რადგან მთელი რიგი აკრძალვები გაჩნდა. გარდა ამისა, მნიშვნელოვნად გაუარესდა საზოგადოებრივი განწყობაც.
Amnesty International-ის რუსული ოფისის იმდროინდელი დირექტორის, სერგეი ნიკიტინის თქმით, რუსეთის შორსმიმავალ ინტერესებში კრიტიკული, აქტიური სამოქალაქო საზოგადოება და ძლიერი არასამთავრობო ორგანიზაციები არ შედიოდა. მათ სახელისუფლებო უწყებებზე მიბმული ორგანიზაციები აწყობდათ.
„უცხოეთის აგენტების“ კანონი იმისთვის შეიქმნა, რომ შეებოჭა, სტიგმა გაეძლიერებინა და საბოლოოდ კრიტიკული არასამთავრობო ორგანიზაციები გაეჩუმებინა“, — აღნიშნავს სერგეი ნიკიტინი.
2017 წლიდან, ალექსეი ნავალნის მიერ ორგანიზებული მასობრივი ანტიკორუფციული საპროტესტო აქციების მიმდინარეობისას, პუტინმა პირდაპირი თავდასხმა დაიწყო თავისუფალ მედიაზეც.
მედიის შესახებ კანონში ცვლილებები შევიდა, რომლის თანახმად, ყველა უცხოური მედია შეიძლებოდა „უცხოეთის აგენტთა“ სიაში შეეყვანათ და მათთვისაც იგივე შეზღუდვები დაეწესებინათ, რაც იქამდე არასამთავრობო ორგანიზაციებს ჰქონდათ. „უცხოეთის აგენტის“ სტატუსის მინიჭების მთავარ კრიტერიუმად უცხოური დაფინანსება იქცა. „უცხოეთის აგენტი“ მედიები ვალდებულები გახდნენ, რომ გამოქვეყნებული მასალებისთვის შესაბამისი იარლიყი დაერთოთ:
„მოცემული გზავნილი (მასალა) შეიქმნა ან / და ვრცელდება უცხოური მედია ორგანიზაციის მიერ, რომელიც უცხოური აგენტის ფუნქციას ასრულებს, ან / და რუსული იურიდიული პირის მიერ, რომელიც უცხოეთის აგენტის ფუნქციას ასრულებს“.
გარდა კვარტალური დაწვრილებითი ფინანსური ანგარიშების წარდგენის ტვირთისა, ცვლილებამ მედია ორგანიზაციებს დამატებითი გამოწვევებიც შეუქმნა — გართულდა ურთიერთობა პოლიტიკურ პირებთან, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებთან თუ რიგით რესპონდენტებთან, რომლებსაც არ სურდათ, რაიმე ფორმით დაკავშირებული ყოფილიყვნენ „უცხოეთის აგენტებთან“.
კანონი სულ უფრო მკაცრდებოდა და მალე საფრთხე შეექმნა ზოგადად ყველა დამოუკიდებელ მედია გამოცემას. უცხოური დაფინანსების დათქმაც კი იმდენად გაფართოვდა, რომ ნებისმიერი სახის აქტივობა, იქნებოდა ეს საერთაშორისო შეხვედრებზე უცხოური ფინანსებით დასწრება თუ უცხოეთში მცხოვრები ადამიანისგან მიღებული ფინანსური სარგებელი, “აგენტად” შერაცხვის მიზეზად იქცა.
2019 წლიდან „უცხოეთის აგენტების“ კანონი გავრცელდა ინდივიდებზეც და კრიტიკულად განწყობილი ჟურნალისტები სიაში აღმოჩნდნენ. 2021 წელს, მას შემდეგ, რაც ნავალნის დაკავებას საპროტესტო ტალღა მოჰყვა, კანონი კიდევ გაფართოვდა და ნებისმიერი იმ გამოცემის დაჯარიმების შესაძლებლობა გაჩნდა, რომელიც „უცხოეთის აგენტების“ მასალებს გააზიარებდა და არ დაურთავდა მათ სტატუსს.
International Press Institute-ის თანახმად, „2021 წლის ბოლოსთვის დაახლოებით 1500 აქტივისტი და ჟურნალისტი იძულებული გახდა, რომ ქვეყანა დაეტოვებინა. 100-ზე მეტი იურიდიული პირი და ინდივიდი გამოცხადდა მედია ორგანიზაციად, რომელიც „უცხოური აგენტი“ იყო. ქვეყანაში დარჩენილები კი ხშირად იძულებულები იყვნენ, რომ თვითცენზურისთვის მიემართათ, რათა მუშაობის გაგრძელების შესაძლებლობა ჰქონოდათ“.
2022 წელს, რუსეთის უკრაინის ტერიტორიაზე შეჭრისა და ომის გამოცხადების შემდეგ, პუტინისთვის ინფორმაციის გავრცელებაზე კონტროლის დამყარება კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა, ამიტომ კანონი კიდევ ერთხელ გაფართოვდა.
უცხოეთის აგენტად გამოცხადების საფუძველი მხოლოდ უცხოური დაფინანსება კი არა, უბრალოდ „უცხოური გავლენის“ ქვეშ ყოფნაც გახდა. გარდა ამისა, დაიწყო ცალკე სიის წარმოება იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც „უცხოეთის აგენტებთან არიან დაკავშირებული“. აღნიშნული სია მოიცავს „აგენტი“ ორგანიზაციის დამფუძნებელს, ლიდერს, მონაწილეს, წევრს, დასაქმებულს, ასევე, ადამიანებს, რომელთაც დაფინანსება მიუღიათ „უცხოეთის აგენტებისგან“.
ახალი ცვლილებებით კიდევ უფრო გაფართოვდა პოლიტიკური აქტივობის მნიშვნელობაც. მაგალითად, მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის მიმართულებით მომუშავე ნებისმიერი ორგანიზაცია ავტომატურად პოლიტიკურ აქტივობაში ჩართულად ითვლება. იმ გამონაკლის მიმართულებებსაც კი, რომლებიც 2012 წლის შესწორებებით განისაზღვრა, სპეციალური მითითება დაემატა, რომელიც ითვალისწინებს ეროვნულ ინტერესებთან, სამოქალაქო სამართალთან, რუსეთის ფედერაციასთან და კონსტიტუციით განსაზღვრულ სხვა ღირებულებებთან წინააღმდეგობის გამორიცხვას.
ამ დროისთვის რუსეთის „უცხოეთის აგენტების“ სიაში 637 სუბიექტია, მათ შორის, 81 არაკომერციული ორგანიზაცია, 190 უცხოური მედია და ინდივიდი, 11 დაურეგისტრირებელი ასოციაცია, 62 ინდივიდი და 77 არასასურველი ორგანიზაცია.
მხოლოდ 2021 წლის შემდეგ 12 მედია საშუალება, 56 ჟურნალისტი და 12 არაკომერციული ორგანიზაცია გამოცხადდა „უცხოეთის აგენტად“.
პუტინის რუსეთში თავდაპირველად კანონის მიღების მიზეზად ფინანსური გამჭვირვალობა და კორუფციასთან ბრძოლა დაასახელეს, თუმცა ნათელია, რომ რამდენიმე ვადით პრეზიდენტის პოსტზე დაბრუნებულ პუტინს საწინააღმდეგო პროტესტების ჩახშობა, სამოქალაქო საზოგადოების გაკონტროლება, ინფორმაციის გავრცელებაზე კონტროლის დამყარება და ყველაზე მთავარი — საზოგადოებრივი აზრის შეცვლა სურდა. 2012 წლიდან დღემდე გასული 10 წელზე მეტი აჩვენებს, რომ რუსეთის ავტორიტარმა მმართველმა შეძლო და არასამთავრობო სექტორისთვის მუშაობა შეუძლებელი ან / და სარისკო გახადა.
რუსეთის საზოგადოებრივი აზრის კვლევის ცენტრის მიერ 2022 წელს ჩატარებული გამოკითხვა ცხადყოფს, რომ საზოგადოებრივი აზრი „უცხოეთის აგენტებთან“ დაკავშირებით სწორედ იმგვარია, როგორიც პუტინს სურს.
კითხვაზე, რა ასოციაციები გაქვთ ფრაზაზე „უცხოეთის აგენტი?“ პასუხები შემდეგნაირად გადანაწილდა:
რუსეთში „უცხოეთის აგენტების“ კანონის მიღებიდან გავლილი 10 წელზე მეტი — ქვეყნის წამყვანი ორგანიზაციების დახურვის ფაქტები, ქვეყნიდან სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერების წასვლა, საზოგადოებრივი აზრის კვლევები, რომლებიც აჩვენებს, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიის „უცხოეთის აგენტის“ მარკერით მონიშვნა უარყოფით, მოღალატეობრივ ასოციაციებს იწვევს ან საფრთხისშემცველ წარმოდგენებს აღძრავს და შედეგად დამდგარი რეალობა, რომელიც მხოლოდ სახელისუფლებო პროპაგანდაზე, გაყალბებულ ინფორმაციაზე დგას მხოლოდ მცირედ წარმოდგენას იძლევა იმ სახიფათო გზაზე, რომელსაც საქართველო ახლა გადის. პუტინის რუსეთმა არასამთავრობო სექტორისა და მედიის გაჩუმების ათწლოვანი (უფრო მეტი, თუ ამ ათვლას 2006 წლიდან დავიწყებთ) გზა გაიარა, რაც ბუნებრივია აჩენს კითხვას, როგორი მდგომარეობა იქნება საქართველოში 10 წლის შემდეგ?
გამოყენებული მასალები: International Press Institute / Amnesty International / Inoteka / Freedom House
აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით 2021 წელს არსებული მდგომარეობის შესახებ ანგარიში გამოაქვეყნა.
ანგარიშში კრიტიკულად არის შეფასებული საქართველოში უფლებადაცვითი, მედიის თავისუფლების, უფლებადამცველთა უსაფრთხოების ტენდენციები და აღნიშნულია, რომ ხშირად ხელისუფლების არაეფექტური ღონისძიებები და განცხადებები ძალადობრივი ქმედებების ხელშემწყობია.
„5 ივლისს, პოლიციამ სათანადოდ არ იმოქმედა, რათა ღირსების მარშში მონაწილეთა შეკრების თავისუფლება დაეცვა. 3 ათასამდე ულტრა-მემარჯვენე დემონსტრანტი ძალადობრივ ქმედებებში მონაწილეობდა, კონტრაქციის მონაწილეების შეკრების ადგილს ანადგურებდა, არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისებს უტევდნენ და 50-ზე მეტი ჟურნალისტი სცემეს, რასაც პრემიერ ღარიბაშვილის განცხადებები მოჰყვა, რომელმაც დაგეგმილ ღირსების მარშს ,,გაუმართლებელი” უწოდა და სააკაშვილისა და რადიკალური ოპოზიციის განზრახვად შეაფასა. პრემიერის მტკიცებით, ქვეყნის პოპულაციის 95% ღონისძიების წინააღმდეგი იყო და ძალადობაზე პასუხისმგებლობა თბილისი პრაიდს დააკისრა.
ანგარიშები და ვიდეოები ცხადყოფს, რომ პოლიციამ ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფები, რომლებიც პოლიციას, ჟურნალისტებს, ღირსების მარშთან და დასავლურ ღირებულებებთან ასოცირებულ ინდივიდებს თავს ესხმოდნენ, ძალადობისთვის ვერ/არ დააკავა. ოფიციალურმა უწყებებმა ორგანიზატორებს ღირსების მარშის გაუქმებისკენ მოუწოდეს, რადგან, მათი თქმით, მათ დაცვას ვერ შეძლებდნენ“, – ნათქვამია ანგარიშში და საუბარია 6 ივლისის სოლიდარობის აქციაზეც, რომლის პარალელურად შეკრებილი ძალადობრივი ჯგუფები „მშვიდობიან დემონსტრანტებს და პოლიციას ქვებს, ბოთლებს, ასაფეთქებელ საშუალებებს ესროდნენ, მაგრამ პოლიციამ ისევ არ მოუყარა თავი ეფექტურ საპროტესტო კონტროლის აღჭურვილობასა და პერსონალს“. გარდა ამისა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ძალადობრივი ქმედებების ორგანიზატორები არ დაუკავებიათ.
ანგარიშში ასევე ნათქვამია, რომ 5 ივლისის ძალადობრივმა ქმედებებმა ლგბტქი ადამიანებს პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობა და საკუთარი ხმის გაჟღერების შესაძლებლობა შეუზღუდა.
სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში წერია, რომ 2021 წელს ლგბტქი ადამიანებზე თავდასხმის შემთხვევებმა იმატა და ჩამოთვლილია სიძულვილით მოტივირებული კონკრეტული დანაშაულები, რომლებზეც სახელმწიფოს არასათანადო რეაგირება ჰქონდა. გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ „მთავარი პროკურორის ოფისის მონაცემებით, 2021 წლის პირველ 9 თვეში სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის მიზეზით ჩადენილი დანაშაულების გამო 64 ადამიანის წინააღმდეგ გაატარეს აღმკვეთი ღონისძიება, თუმცა ლგბტქი ადამიანების მიმართ ოჯახში თუ საჯარო ადგილებში ძალადობა კვლავ სერიოზული გამოწვევაა და სახელმწიფო საპასუხოდ სათანადოდ არ მოქმედებს. ლგბტქი ორგანიზაციებმა, არასამთავრობოებმა და სახალხო დამცველის ოფისმა განაცხადეს, რომ ხელისუფლების არაეფექტური ანტიდისკრიმინაციული პოლიტიკა ლგბტქი თემს სახელმწიფო უწყებების ნდობას უკარგავს, მათივე თქმით, პოლიტიკოსების ჰომოფობიური კომენტარები თემის სიძულვილს და ტოლერანტობის არქონას განაპირობებს“.
ვრცელი ანგარიში მშრომელთა უფლებების კუთხით არსებული მდგომარეობის, დევნილთა და ეთნიკური უმცირესობების მიმართ არსებული დამოკიდებულებების, მათ შორის, სახელმწიფოს გულგრილობის, აივ/შიდსთან დაკავშირებული სტიგმისა და დისკრიმინაციის კრიტიკულ მდგომარეობის შეფასებას მოიცავს, რაც აივ-პრევენციას ართულებს. ასევე, დოკუმენტში საუბარია პოლიციელთა პასუხისგებაში არმიცემის ან ნაადრევად გათავისუფლების, გაუპატიურების შესახებ კანონის გაუმართაობის, ბავშვთა და შშმ პირების უფლებრივი მდგომარეობის, გენდერული თანასწორობის კუთხით არსებული გამოწვევების, ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის გენდერის მარკის შეცვლის წინაპირობის გაუმართაობის და სხვა მნიშვნელოვანი საკითხების შესახებ.
აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშის სრული ვერსიის ნახვა აღნიშნულ ლინკზე შეგიძლიათ.
ევროპარლამენტმა საქართველოს მიერ ასოცირების შეთანხმების შესრულებასთან დაკავშირებით ანგარიში გამოაქვეყნა, რომელიც 2020-2022 წლებს მოიცავს.
კრიტიკული ანგარიშის მიხედვით, საქართველო ადამიანის უფლებათა დაცვის, მედიის თავისუფლების, პოლიტიკური ვალდებულებებისა და დემოკრატიული პრინციპების მიმართულებით ნაკისრ ვალდებულებებს სათანადოდ ვერ ასრულებს.
ანგარიშში საუბარია ოპოზიციური პარტიების ლიდერების დაკავებებთან დაკავშირებული კითხვების, შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების დარღვევების, ოფიციალური უწყებების მხრიდან ძალის გადამეტების შესახებ.
„ეფექტური გამოძიების არარსებობა იმ ძალადობრივ ინციდენტებთან დაკავშირებით, რომლებიც 2019 წლის ივნისში და 2021 წლის ივლისში მოხდა, ცხადყოფს, რომ კანონის აღსრულების კუთხით მდგომარეობა მკვეთრად არის გაუარესებული. 20-21 ივნისს, ძალის გადამტების შედეგად, ჟურნალისტები დაზიანდნენ, მაგრამ 2019 წლის საპროტესტო მსვლელობისას მომხდარი შემთხვევების სათანადო მოკვლევა არ მოხდა. მნიშვნელოვანია, რომ გამოძიება მიმართულია კანონის დამრღვევებისკენ და პასუხისმგებლობის მქონე პირების მხრიდან გადაცდომათა მოკვლევა, იმ ოფიციალური პირების იდენტიფიცირება არ ხდება, რომელთაც მსვლელობის დაშლისას ძალას გადაამეტეს. მაგალითად, სპეციალურ დავალებათა დეპარტამენტის ყოფილი უფროსის მხრიდან ძალმოსილების გადამეტება დაუსჯელია მიუხედავად იმისა, რომ სახალხო დამცველმა ხელისუფლებას ამისკენ მოუწოდა. უწყებებმა მსგავსი კრახი განიცადეს 5 ივლისს მომხდარ ძალადობრივ ინციდენტებთან დაკავშირებითაც“, – ნათქვამია ანგარიშში.
ევროპარლამენტის ანგარიშის ვრცელი ნაწილი ლგბტქი უფლებების დაცვის კუთხით არსებულ გამოწვევებს და 2021 წლის ივლისში ღირსების მარშის დროს მომხდარ ძალადობრივ ქმედებებსაც ეხება, რომლის დროსაც მედიის 53 წარმომადგენელს დაესხნენ თავს, ტვ პირველის ოპერატორი ლექსო ლაშქარავა კი ფიზიკური თავდასხმიდან რამდენიმე დღეში გარდაიცვალა.
ანგარიშში ნათქვამია, რომ ხელისუფლებამ ვერ შეძლო ღისების მარშისას შეკრებილთა უსაფრთხოების დაცვა, მეტიც, „5 ივლისს მიმდინარე ტრაგიკულ მოვლენებს თან ახლდა საჯარო პირების, მათ შორის, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრების ჰომოფობიური კომენტარები. პრემიერმინისტრმა ღარიბაშვილმა მოვლენებს „სამწუხარო“ უწოდა და დაამატა, რომ „ძალადობა ყველგან ხდება“. მისი თქმით, ხელისუფლებამ ორგანიზატორები გააფრთხილა, რომ „დემონსტრაციულად პროპაგანდისტული მარშის თბილისის მთავარ გამზირზე ჩატარება პროვოკაციულ ხასიათს ატარებდა და დაუშვებელი იყო“. აქედან გამომდინარე, განვითარებული მოვლენები და ხელისუფლების პასუხისმგებლობა ჩრდილს აყენებს ევროკავშირისა და საქართველოს ურთიერთობას და საქართველოს ადამიანის ელემენტარული უფლებების დამცველის იმიჯს“, – აღნიშნულია ევროპარლამენტის ანგარიშში.
ანგარიშში ნათქვამია ისიც, რომ ლექსო ლაშქარავაზე ძალადობის ორგანიზატორები დღემდე არ არიან დასჯილები და „ხელისუფლების მხრიდან მედიაზე სიტყვიერმა თავდასხმებმა სახიფათო გარემო შექმნა, რამაც ფიზიკური ძალადობისთვის ნიადაგი მოამზადა“.
ანგარიშის მიხედვით, 2020 წლიდან დღემდე ქართული მედიის მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გაუარესდა, გაზრდილია მედიაპოლარიზაცია და ჟურნალისტებიც ბევრად დიდი გამოწვევების წინაშე არიან. გარდა მედიის საქმიანობაში ჩარევის სამართლებრივი მცდელობებზე საუბრისა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ შეინიშნება საგანგაშო ტენდენცია, როდესაც ხელისუფლების წარმომადგენლები ოპოზიციურად განწყობილი მედიების დისკრედიტაციას ცდილობენ, რის შედეგადაც „მედია თავისუფლება მნიშვნელოვნად დაზიანდა“.
ანგარიში განსაკუთრებით ნეგატიურად სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმებას აფასებს. დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმება, ალბათ, კანონის უზენაესობის გაუარესების ყველაზე აშკარა მაგალითია. ნაჩქარევი და არაგამჭვირვალე პროცესი, რომლითაც გაუქმება მოხდა, საგანგაშოა, რასაც კიდევ უფრო ამძაფრებს დროში შემჭიდროებული პროცესი. განხილვა მას შემდეგ სულ რამდენიმე კვირაში მოხდა, რაც ინსპექტორის სამსახურმა იუსტიციის მინისტრსა და მიხეილ სააკაშვილის პერსონალური ინფორმაციის გასაჯაროებაზე პასუხისმგებელ სპეციალურ საპარლამენტო სამსახურს ადმინისტრაციული სანქციები დაუწესა. ამას ემატება ინსპექტორის სამსახურის მძაფრი რეაგირება სახელმწიფოს მხრიდან სავარაუდო თვალთვალისა და ადევნების შემთხვევებზე. საქართველოს ერთ-ერთი ბოლო დამოუკიდებელი ინსტიტუტის, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმებისთვის წამოწყებული პროცედურები მკაცრად გააკრიტიკეს ევროკავშირმა და ევროსაბჭომ“.
ანგარიში გაუპატიურების შესახებ კანონმდებლობის კრიტიკასაც მოიცავს და ნათქვამია, რომ გაუპატიურების შესახებ კოდექსი არ ითვალისწინებს სურვილის გარეშე სექსუალური კავშირის დამყარებას და მიმართულია ძალის გამოყენებაზე.
ანგარიში ბავშვთა უფლებების დაცვის კუთხით არსებულ გამოწვევებზეც აკეთებს აქცენტს და ისეთ ფაქტებზე საუბრობს, როგორიც ფიზიკური დასჯა, ბავშვებზე ძალადობა, სექსუალური ექსპლუატაცია, მათ შორის, ბავშვებზე სექსუალური ძალადობის შესახებ მონაცემების შეგროვება, მსხვერპლთა იდენტიფიკაციის პროცესის გაუმართაობა, სათანადო მგრძნობელობის არქონა, ბავშვთა დაცვის ეროვნული გეგმის ასამუშავებლად არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსის მიმართვაა. ასევე, საუბარია ბავშვთა იძულებით ქორწინებაზე, რომელზე რეაგირებაც სათანადოდ არ ხდება და ქორწინებისას გაუპატიურების შემთხვევებზე, რომლის შესახებ ფიზიკური მტკიცებულების (როგორიც, მაგალითად, ორსულობაა) არქონის შემთხვევაში გამოძიება არაეფექტურია.
ევროპარლამენტის ვრცელი ანგარიშის ნახვა, რომელიც სხვადასხვა მიმართულებით არსებულ უკუსვლაზე თუ გარკვეულ პროგრესზე აკეთებს აქცენტს და რეკომენდაციებს მოიცავს, ევროპარლამენტის ვებგვერდზე შეგიძლიათ.
აშშ-მა გაეროს ინფორმაცია მიაწოდა, რომლის თანახმადაც, ოფიციალური მოსკოვი იმ უკრაინელების სიებს ადგენს, რომლებიც „სამხედრო ოკუპაციის შემდეგ უნდა მოკლან ან ბანაკში გაგზავნონ“. აშშ-ის მტკიცებით, გაეროსთვის გაგზავნილ წერილში მოცემული ინფორმაცია სანდო წყაროსგან აქვთ მოპოვებული.
წერილში ნათქვამია, რომ რუსეთი ოკუპაციის სცენარის განვითარების შემდეგ ადამიანთა წამებას, გატაცებას, დასჯას აპირებს.
ახალი გაფრთხილება მას შემდეგ გავრცელდა, რაც ბაიდენის ადმინისტრაცია კვირების განმავლობაში აჟღერებდა მოსაზრებას, რომ პუტინის განზრახვა უკრაინის დაპყრობაა. კრემლის სპიკერმა, დიმიტრი პესკოვმა წერილში ნახსენები ბრალდებები უარყო და აღნიშნა, რომ „ეს აბსოლუტური ტყუილია, გამონაგონი. მსგავსი სიები არ არსებობს, სიყალბეა“.
წერილის ავტორი ბათშება კროკერია, აშშ-ის ელჩი გაეროში და ჟენევაში მდებარე სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებში. კროკერი წერს: „მინდა, თქვენი ყურადღება მივმართო შემაშფოთებელი ინფორმაციისკენ, რომელიც შეერთებულმა შტატებმა ახლახან აღმოაჩინა და მომავალი შეჭრის შემდეგ დაგეგმილ ადამიანის უფლებათა დარღვევებს ეხება. ეს ქმედებები, რისთვისაც რუსეთს ადრეც მიუმართავს, მათ შორის, მკვლელობა, ადამიანთა გატაცება, უსაფუძვლო დაკავებები, წამება იმ ადამიანების წინააღმდეგ იქნება გამოყენებული, რომლებიც რუსეთის ქმედებებს წინააღმდეგობას გაუწევენ“.
კროკერის თქმით, რუსული ჯარის სამიზნე იქნებიან რუსი და ბელორუსი დისიდენტებიც, რომლებიც თავს უკრაინას აფარებენ, ჟურნალისტები, ანტისაოკუპაციო აქტივისტები, მოწყვლადი ჯგუფები, როგორიც რელიგიური, ეთნიკური უმცირესობები და ლგბტქი ადამიანები არიან“.
„უფრო კონკრეტულად, ჩვენ გვაქვს სანდო ინფორმაცია, რომ რუსული ძალები ქმნიან უკრაინელების სიებს, რომლებიც ოკუპაციის შემდეგ უნდა დახოცონ ან ბანაკებში გაგზავნონ“, – ვკითხულობთ წერილში, რომელშიც აღნიშნულია, რომ ბაიდენის ადმინისტრაციას აქვს ინფორმაცია, რომ რუსული მხარე „მომაკვდინებელი ზომების“ მიღებას აპირებს, რათა პროტესტი ჩაახშოს.
გუშინ, პუტინმა უკრაინის ოკუპირებული ტერიტორიების დონეცკისა და ლუგანსკის ე.წ. სახალხო რესპუბლიკების დამოუკიდებლობა აღიარა და რუსულ შეიარაღებულ ძალებს აღნიშნულ ტერიტორიებზე მშვიდობის უზრუნველყოფა დაავალა. მიუხედავად ამისა, პუტინი უკრაინაში შეჭრის გეგმებს დღემდე უარყოფს და აშშ-ს და დასავლურ ძალებს დეზინფორმაციის გავრცელებასა და რეგიონის დესტაბილიზაციის მცდელობაში ადანაშაულებს.
წყარო: The Washington Post
ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარი დუნია მიატოვიჩი საქართველოში ოფიციალური ვიზიტით იმყოფება. ვიზიტის მიზანი ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით არსებული მდგომარეობის შეფასებაა.
მიატოვიჩი სამოქალაქო საზოგადოებასთან, ხელისუფლების წარმომადგენლებთან და სახელმწიფო უწყებებთან დიალოგის შედეგად მიღებულ ინფორმაციას შეაჯამებს და ანგარიშს მოამზადებს, რომელშიც გათვალისწინებული იქნება ის რეკომენდაციები, რომლებიც სახელმწიფომ ადამიანის უფლებათა უკეთ დაცვისთვის უნდა გაითვალისწინოს.
ევროსაბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის დღევანდელი შეხვედრა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, მათ შორის, Tbilisi Pride-ის წარმომადგენლებთან გამართა.
Tbilisi Pride-ის თანადირექტორს, მარიამ კვარაცხელიას შეხვედრის დეტალებზე ვესაუბრეთ. მისი თქმით, სამუშაო შეხვედრაზე ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებული მდგომარეობა, ასევე, ბოლო დროს მიმდინარე მოვლენები განიხილეს.
„დუნია მიატოვიჩმა შეხვედრისას აღნიშნა, რომ მისთვის ლგბტქი უფლებების დაცვის კუთხით არსებული მდგომარეობა ერთ-ერთი უმთავრესი პრიორიტეტია. მისი შეფასებით, ქვეყანაში ამ მიმართულებით საგანგაშო მოვლენები ვითარდება. შეხვედრაზე სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები, ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფების ორგანიზებული ძალადობრივი ქმედებები, განათლების, ჯანდაცვის, ლგბქტი ადამიანების ჯანდაცვაზე ხელმისაწვდომობის საკითხები, ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის აღსრულებასთან დაკავშირებით არსებული მდგომარეობა, ასევე, შრომით ურთიერთობებში ლგბტქი ადამიანების დისკრიმინაციის საკითხები განვიხილეთ“, – აღნიშნა მარიამ კვარაცხელიამ.
მარიამის თქმით, CRRC-ისა და ევროპის საბჭოს ბოლო კვლევის გათვალისწინებით, რომლის მიხედვითაც, ლგბტქი უფლებების დაცვის მიმართულებით საზოგადოების განწყობები პოზიტიურად იცვლება, „სახელმწიფო პოლიტიკა უცვლელია, განწყობების ქმედებებში, კანონმდებლობაში ასახვა და აღსრულება არ ხდება“, რაც შეხვედრაზეც განიხილეს.
Tbilisi Pride-ის თანადირექტორმა გვითხრა, რომ ბოლო დროს არაპროგრესული, ძალადობრივი ჯგუფების გაძლიერების ფონზე, ადამიანების უფლებების დაცვის კუთხით აქტიურად მუშაობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია.
„ბოლო დროს დასავლური ინსტიტუტები სულ უფრო ხშირად ხდებიან თავდასხმის სამიზნე, ხდება ძალადობრივი, არაპროგრესული ძალების გაძლიერება და, ამ კონტექსტის გათვალისწინებით, ადამიანის უფლებების დაცვაზე მუშაობა, მათ შორის, ლგბტქი ადამიანების უფლებების დაცვის გარანტიებზე ფიქრი, უფლებადაცვითი ორგანიზაციების გაძლიერება, გამოცდილებების მიმოცვლა და ნაყოფიერი დიალოგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია და ეს შეხვედრაც ამას ემსახურება. ევროსაბჭო აქტიურად მუშაობს ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, დარღვევების აღმოფხვრისთვის შესასრულებელი საჭირო რეკომენდაციების შემუშავებისთვის. იმედი გვაქვს, კომისრის საბოლოო ანგარიშში ასახული იქნება შეხვედრაზე განხილული თემები და შესაბამისი რეკომენდაციებიც გათვალისწინებული იქნება.“ – გვითხრა საუბრის დასასრულს მარიამ კვარაცხელიამ.
Human Rights Watch-ისა და OutRight Action International-ის ანგარიშის მიხედვით, ლესბოსელი, გეი და ტრანსგენდერი ავღანელები, ასევე ის ადამიანები, რომლებიც დაწესებულ გენდერულ ნორმებთან წინააღმდეგობაში მოდიან, უფრო და უფრო უიმედო მდგომარეობაში ვარდებიან და თალიბანის ავღანეთში სასიკვდილო საფრთხის ქვეშ უწევთ ცხოვრება.
43-გვერდიანი ანგარიში – „ცად რომ ამაღლდეთ, მაინც გიპოვით: ავღანეთში მცხოვრები LGBT ადამიანები თალიბანის რეჟიმის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ“ 60 ქვიარ ავღანელთან ინტერვიუს ემყარება. მათი დიდი ნაწილი აღნიშნავს, რომ თალიბანის წევრები სექსუალური ორიენტაციის გამო თავს დაესხნენ ან დაემუქრნენ. სხვები ოჯახის წევრებისგან, მეზობლებისგან თუ იმ პარტნიორებისგან ძალადობის ფაქტებზე საუბრობენ, რომლებიც თალიბანს უჭერენ მხარს ან თვლიან, რომ LGBT ადამიანებზე თავდასხმა მათი პირადი უსაფრთხოებისთვის სასიკეთო იქნება. გამოკითხულთა ნაწილს, თალიბანის წევრების ან მათი მხარდამჭერების მხრიდან თავდასხმების გამო, სახლიდან გაქცევა მოუწია. სხვებს კი წლების განმავლობაში ნაშენები ცხოვრება ერთ ღამეში თვალწინ დაენგრათ და სამიზნედ იქცნენ სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის გამო.
„ჯგუფური გაუპატიურების, თავდასხმის, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლ LGBT ავღანელებს ვესაუბრეთ, რომელთაც იმედი არ აქვთ, რომ სახელმწიფო უწყებები დაიცავენ. ქვეყნის დატოვების მსურველი LGBT ადამიანებს შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ, რადგან ერთი და იმავე სქესის ადამიანების ურთიერთობა მეზობელ სახელმწიფოებშიც კრიმინალიზებულია. ძნელია თქმა, რამდენად სამწუხარო და თავზარდამცემია LGBT ადამიანებისთვის თალიბანის რეჟიმის დაბრუნება“, – აღნიშნა ჯ. ლესტერ ფედერმა, OutRight Action International-ის საგანგებო კვლევების ხელმძღვანელმა.
რესპონდენტთა უმეტესობა ავღანეთში ცხოვრობს, ნაწილმა კი თავი მეზობელ ქვეყნებს შეაფარა. ამ ქვეყნების ანტი-LGBT კანონებზე დარდის გარდა, ემიგრანტების საზრუნავი ემიგრანტის სტატუსის მოპოვებაა, რაც დეპორტაციის რისკის წინაშე აყენებთ.
LGBT ადამიანებისთვის ავღანეთი თალიბანის რეჟიმის მიერ სრული კონტროლის მოპოვებამდეც საშიში ქვეყანა იყო. 2018 წელს, იმდროინდელმა პრეზიდენტმა, აშრაფ განიმ დაამტკიცა კანონი, რომელიც ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის სექსუალურ კავშირს კრძალავდა და კრიმინალურ აქტად მიიჩნევდა. გამოკითხულ LGBT ადამიანებს თალიბანის დაბრუნებამდეც უწევდათ არაადამიანური მოპყრობის ატანა, მათ შორის, სექსუალური ძალადობის, ბავშვთა და იძულებითი ქორწინების, ფიზიკური ძალადობის, სკოლიდან გარიცხვის, მუქარისა და იძულებითი ქამინგაუთის. უმეტესობას საკუთარი იდენტობის მნიშვნელოვანი ნაწილის ოჯახისგან, მეგობრებისგან თუ კოლეგებისგან დამალვა უწევდა
თუმცა, თალიბანის რეჟიმის ხელისუფლებაში დაბრუნების შემდეგ მდგომარეობა რადიკალურად გაუარესდა. თალიბანმა იქამდე არსებულ ანტი-LGBT კანონებს გადახედა და ლიდერების ნაწილმა ფიცი დადო, რომ LGBT ადამიანების წინააღმდეგ მკაცრ ზომებს მიიღებდნენ. გასულ წელს, თალიბანის პრესსამსახურის უფროსმა Reuters-ის ჟურნალისტს უთხრა: „LGBT… ეს შარიათის კანონებს ეწინააღმდეგება“.
თალიბანის წევრმა მოსამართლემ კი ქაბულის დაცემამდე, გერმანულ გამოცემა Bild-ს განუცხადა, რომ „ჰომოსექსუალებისთვის მხოლოდ 2 ტიპის სასჯელი შეიძლება არსებობდეს: ჩაქოლვა ან კედელთან მიყენება, რომელიც ზედ დაექცევათ“. თალიბანის ღირსებისა და მანკიერების 2020 წლის გზამკვლევის მიხედვით, რელიგიურმა ლიდერებმა ერთი და იმავე სქესის ურთიერთობებზე სათანადო რეაგირება უნდა მოახდინონ, ჰომოსექსუალობის მტკიცებულებები კი სამინისტროს რაიონულ ხელმძღვანელს შემდგომი შესწავლისა და სასჯელის დაკისრების მიზნით უნდა წარუდგინონ.
თალიბანის რეჟიმმა არაერთხელ გააჟღერა, რომ ადამიანების უფლებებს პატივს სცემენ, თუმცა, ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ უფლებების შელახვის არაერთი ფაქტი მოხდა, მათ შორის, შურისძიების მიზნით მკვლელობების, ქალთა მიმართ სისტემური დისკრიმინაციის, თავისუფალი გამოხატვისა და მედიის მუშაობაზე დაწესებული ცენზურის, ასევე მიწის მიტაცების. თალიბანის წევრებმა და მხარდამჭერებმა ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებით LGBT ადამიანების წინააღმდეგ ძალადობრივი ქმედებები წამოიწყეს.
გეი კაცის თქმით, თალიბანის წევრებმა საკონტროლო პუნქტთან დააკავეს, სცემეს და ჯგუფურად გააუპატიურეს, რა დროსაც მიმართავდნენ – „ამიერიდან, როცა შენი პოვნა მოგვინდება, ამას შევძლებთ და იმას დაგმართებთ, რაც მოგვესურვება“. ლესბოსელმა ქალმა კი აღნიშნა, რომ თალიბანის მოსვლის შემდეგ მისი ნაცნობები დაჯგუფებას შეუერთდნენ და სექსუალური ორიენტაციის გამო მოკვლით დაემუქრნენ.
გამოკითხულთა უმეტესობა თვლის, რომ უსაფრთხოების ერთადერთი გარანტია თავშესაფრის ისეთ ქვეყანაში ძიება იქნება, რომელიც LGBT ადამიანების უფლებებს სათანადოდ იცავს, მაგრამ ქვიარ ავღანელების მხოლოდ მცირე ნაწილი ახერხებს დაცულ ქვეყნებამდე მიღწევას. გაერთიანებული სამეფო ერთადერთია, რომელმაც საჯაროდ განაცხადა, რომ LGBT ავღანელთა მცირე ნაწილი შეიფარა. LGBT ავღანელებთან მომუშავე ორგანიზაციები აღნიშნავენ, რომ ასობით ადამიანი უკავშირდება და საერთაშორისო დაცვასა და თავშესაფარს ითხოვს.
„თალიბანმა ფაქტობრივად პირობა დადო, რომ LGBT ავღანელების უფლებებს არ დაიცავს. აუცილებელია, სხვადასხვა ქვეყნების ხელისუფლებამ თალიბანზე ზეწოლის გაძლიერებით LGBT ადამიანების უფლებებზე იზრუნოს და თავშესაფრის მსურველი ავღანელები შეიფაროს, რადგან მათ თალიბანის ავღანეთში და მეზობელ ქვეყნებში სერიოზული საფრთხე ემუქრებათ“, – განაცხადა ჰითერ ბარმა, HRW-ს ქალთა უფლებების ხელმძღვანელმა.
(ყველა სახელი შეცვლილია)
თალიბანის ხელისუფლებაში მოსვლიდან რამდენიმე კვირაში, რამიზ ს. ხელფასის ასაღებად იმდროინდელ სამსახურში მივიდა. 20 წლის რამიზი ოფისში უკვე აღარ დადიოდა, რადგან მისი სამსახური თალიბანის პოტენციური სამიზნე იყო. საკონტროლო პუნქტის გავლისას შეიარაღებულმა კაცმა სექსუალურ ორიენტაციასთან დაკავშირებული შეურაცხმყოფელი ტერმინით მიმართა. ერთმა კაცმა კისერში და მუცელში, შემდეგ კი ზურგში დაარტყა. რამიზი მანქანაში ჩატენეს და სხვა ადგილას გადაიყვანეს, სადაც ოთხმა კაცმა სცემა და 8 საათის განმავლობაში ჯგუფურად აუპატიურებდნენ. გათავისუფლების შემდეგ ერთ-ერთმა კაცმა უთხრა, რომ ისევ იპოვიდნენ.
ცოტა ხნის შემდეგ, რამიზს აცნობეს, რომ მის ძველ სამსახურში 2 კაცი იყო მისული, რომლებიც მის პერსონალურ ინფორმაციას ითხოვდნენ. რამიზი მიიმალა, თალიბანის წევრები კი მის საცხოვრებელ სახლში მივიდნენ და რამიზის სახლში 3 დღე გაატარეს, ოჯახის წევრებს დაკითხვა მოუწყვეს და სცემეს. რამიზი სამალავ ადგილს თითქმის არ ტოვებდა, ერთადერთხელ მივიდა ექიმთან, რა დროსაც თალიბანის წევრმა სცემა, რომელმაც სავარაუდოდ წინა თავდასხმაზეც იცოდა.
თალიბანის მიერ ქაბულის აღებიდან 2 კვირის შემდეგ, ჰამიდს შეყვარებული ბიჭის მშობლები ესტუმრნენ. წყვილი ერთმანეთს უნივერსიტეტში შეხვდა და თითქმის ერთი წელი ურთიერთობაში იყვნენ, თუმცა, მშობლებს უბრალოდ მეგობრები ეგონათ. მშობლებმა განუცხადეს, რომ მათი ვაჟი 2-3 დღის განმავლობაში გაუჩინარებული იყო, თუმცა, შეყვარებული არც ჰამიდს ჰყავდა ნანახი. მომდევნო დღეს ბიჭის სხეული მშობლებმა იპოვეს და ჰამიდს უთხრეს, რომ შესაძლოა მათი შვილი გეი ურთიერთობის გამო მოეკლათ. „ეს ჩემთვისაც გაფრთხილებასავით იყო“, – აღნიშნა ჰამიდმა, რომელმაც ქვეყნის სასწრაფოდ დატოვების გადაწყვეტილება მიიღო.
ბუშნა პატარა სოფელში, ბიძის ოჯახში ცხოვრობდა. გასული წლის ივლისში, ქაბულის აღებამდე 6 კვირით ადრე, ბრუშნას ნათესავებმა გოგო შეყვარებულთან ერთად შეამჩნიეს და ბრუშნას ბიძას აცნობეს. ბიძას მისი მოკვლა სურდა, რათა „რათა ოჯახი სირცხვილისგან ეხსნა“. ბრუშნამ გაქცევა შეძლო და ქალაქში, მშობლების სახლში დაბრუნდა, მისი ნათესავები და ბიძა კი ბრუშნას მოკვლას ითხოვდნენ, რაზეც მშობლებმა უარი განაცხადეს და გოგო კაცზე დანიშნეს, რომელმაც მისი სექსუალური ორიენტაციის შესახებ არ იცოდა. ბიძა და ნათესავები არც ამან დააკმაყოფილა. წინა ხელისუფლების დროს ბრუშნა ისე არ წუხდა – „იმ დროს თალიბანი კი არა, პოლიცია იყო და ასე მარტივად ვერ მომკლავდნენ“, – აღნიშნა ბრუშნამ. თალიბანის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ბრუშნას ბიძა და ნათესავები დაჯგუფებას შეუერთდნენ და განაცხადეს, რომ გოგოს მოკვლის უფლება ჰქონდათ, თუ ამას მამამისი არ გააკეთებდა. მშობლებმა ქორწინება დააჩქარეს და ბრუშნა უარის გამო სცემეს, შემდეგ ქმარს ფული გადაუხადეს, რათა მეზობელ ქვეყანაში გადასულიყვნენ. ერთ-ერთმა ნათესავმა ბრუშნას ქმარს გოგოს ორიენტაციის შესახებ უთხრა. ბრუშნას თქმით, ამჟამად ქმარი თითქმის ყოველდღიურად სცემს და სახლიდან გასვლის უფლებას არ აძლევს. „ვშიშობ, რომ ქმარი ან ბიძაშვილი მომკლავს“, – აღნიშნა ბურშნამ მცირე სატელეფონო საუბრისას.
20 წელს გადაცილებული ფარიდის თქმით, აგვისტოში მეზობელს გამოუტყდა, რომ მოსწონდა. მეზობლისგან უარყოფა არ უგრძნია, ამიტომ ჩათვალა, რომ შეიძლებოდა ურთიერთობა გაეგრძელებინათ. „თალიბანის მოსვლის შემდეგ ვწერდი და შევნიშნე, რომ თალიბანის წევრების ფოტო ედო. მივწერე და ვკითხე, რატომ შეუერთდა თალიბანს, რაზეც მიპასუხა, რომ მე კარგი ადამიანი არ ვიყავი, რადგან გეი ვარ. მუქარისშემცველ შეტყობინებებს მწერდა. მითხრა, ცაშიც რომ ამაღლდე, მაინც გიპოვით. დაგაპატიმრებთ, რადგან თალიბანის წევრებს შენს შესახებ ინფორმაცია მივაწოდე“, – იხსენებს ფარიდი, რომლის სახლშიც თალიბანის წევრები არაერთხელ მივიდნენ, თუმცა, ბიჭს ოჯახი მალავდა, სანამ ქვეყნიდან გაღწევას შეძლებდა.
როცა თალიბანმა ქალაქი აიღო, აიმალ ვ. და არიან დ. 2 სხვა ტრანსგენდერ ქალთან ერთად მიტოვებული ჰოსტელის ტერიტორიაზე დაიმალნენ და მეზობლების შეურაცხყოფის ატანა უწევდათ. მათი მეგობარი რეზა კაცივით ინიღბებოდა და მეგობრებს საკვებით ამარაგებდა. „ყოველ წუთს გვემუქრებოდნენ, გვირეკავდნენ. ბავშვებიც კი გვეუბნებოდნენ, ისევ აქ ხართ? თალიბანმა კიდევ არ დაგაკავათ?“, – ჰყვება აიმალი.
თალიბანის მმართველობის მე-6 კვირას მეზობლებმა მოქმედება გადაწყვიტეს და ოქტომბრის ერთ დილას, ვიღაცამ რეზას კარზე კაკუნი ატეხა, როცა კარი გააღო 20-ზე მეტი მეზობელი რეზას თავს დაესხა, სცემა და ტანსაცმელი შემოახია. არიანი ჩარევას შეეცადა და ერთ-ერთ ქალს ჰკითხა, ასე რატომ იქცეოდნენ. მან კი უპასუხა, რომ საზოგადოებას აბინძურებდნენ, რასაც თალიბანს შეატყობინებდნენ და ისინი გააქრობდნენ.
რეზას მეგობრები გაიქცნენ, კუთვნილი ნივთებიც არ წაუღიათ. აიმალმა გაქცევისას პოლიციის მანქანა დაინახა და თვალი მოჰკრა, როგორ დააბეს რეზა უცნობმა კაცებმა. მოგვიანებით, აიმალი სამეზობლოში მალულად მივიდა, რათა რეზას შესახებ რაიმე გაეგო, ერთ-ერთი მაღაზიის მეპატრონემ უთხრა, რომ შიშველი რეზა პოლიციის მანქანაში ჩასვეს. არიანმა და აიმალმა რეზას შესახებ 10 დღეზე მეტი არაფერი იცოდნენ, მეგობრები რეზამ მოძებნა, მას შემდეგ, რაც თალიბანის წევრებმა ქუჩაში კაცის ტანსაცმლით და უტელეფონოდ დააგდეს. რეზას სხეული დალურჯებებით იყო სავსე, ცხვირი გატეხილი, თავი გადაპარსული და დასერილი ჰქონდა, თალიბანის წევრებმა წარბებიც გადაპარსეს.
„საზოგადოებისთვის და ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის ნიშანი იქნები. ეს გაკვეთილია, რომელიც გართობაზე და სექს-სამუშაოზე უარს გათქმევინებს“, – უთხრეს რეზას თალიბანის წევრებმა, რომლებსაც რეზა პოლიციის შენობაში ჰყავდათ გამომწყვდეული და ყოველდღე სცემდნენ. არიანის თქმით, რეზა იხსენებდა, რომ ერთ-ერთი კაცი მოკვლით დაემუქრა, თუ ქალაქში თვალს მოჰკრავდა. არიანმა რეზას საკვები და ავტობუსის ბილეთი უყიდა, რათა ოჯახში დაბრუნებულიყო, მაგრამ მათ რეზა უარყვეს და სახლში დარჩენის უფლება არ მისცეს. არიანს რეზას შესახებ მას მერე არ სმენია.
Human Rights Watch-ის ახალი ანგარიშის მიხედვით, რომელშიც ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით 2021 წლის მდგომარეობაა შეფასებული, საქართველომ ადამიანის უფლებათა რიგ სფეროებში რეგრესი განიცადა, მათ შორის, LGBTQI+ უფლებების დაცვის კუთხით.
,,5 ივლისს დაგეგმილი „პრაიდ მარშის“ წინააღმდეგ ორგანიზებული ჰომოფობიური ძალადობის დროს, სიძულვილის ჯგუფები სიტყვიერად და ფიზიკურად გაუსწორდნენ მედიის, სულ ცოტა, 53 თანამშრომელს… პოლიცია ხშირად ადგილზე იყო, მაგრამ ძალადობრივი ინციდენტების აღკვეთა ვერ შეძლო”, – ვკითხულობთ HRW-ს განცხადებაში, რომელიც ოპერატორ ლექსო ლაშქარავას გარდაცვალების შემდგომ პერიოდსაც მოიცავს – „[ალექსანდრე ლაშქარავას] გარდაცვალების მომდევნო დღეს, სიკვდილის მიზეზის სრულად დადგენამდე, ხელისუფლებამ, მისივე თქმით, „ექსპერტიზის შუალედური დასკვნის“ საფუძველზე, ლაშქარავას გარდაცვალების სავარაუდო მიზეზად ნარკოტიკული საშუალებით ზედოზირება დაასახელა. ამ ანგარიშის მომზადების დროს ექსპერტიზის საბოლოო დასკვნა ჯერ კიდევ არ იყო გამოქვეყნებული“.
ანგარიშის ცალკე ქვეთავში, რომელშიც საუბარია სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის შესახებ და 5 ივლისის ძალადობრივი, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებებია აღწერილი, ნათქვამია, რომ ხელისუფლებამ LGBTQI+ ადამიანებისა და მათი მხარდამჭერების თავისუფლების დაცვის ნაცვლად, პრაიდის ორგანიზატორები და მონაწილეები დაადანაშაულა.
,,უსაფრთხოებისა და შეკრების თავისუფლების დაცვის ნაცვლად, ხელისუფლებამ პრაიდის ორგანიზატორები და მონაწილეები დაადანაშაულა. პრემიერმინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა „მიზანშეუწონლად“ გამოაცხადა საჯარო ადგილას იმ დემონსტრაციის გამართვა, რომელსაც „სამოქალაქო დაპირისპირება“ შეიძლება გამოეწვია. შინაგან საქმეთა სამინისტრომაც გააფრთხილა ორგანიზატორები, არ ჩაეტარებინათ საჯარო ადგილას ასეთი მარში. მედიის უამრავი რეპორტაჟის თანახმად, პოლიციელთა მცირე ჯგუფები ადგილზე იყვნენ, მაგრამ მათ ვერ შეძლეს ინციდენტების ეფექტურად აღკვეთა. ძალადობის ამ ტალღის შემდეგ, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გამოძიება დაიწყო და სულ ცოტა, 27 ადამიანი დააკავა, რომელიც ორგანიზებულ ძალადობაში მონაწილეობდა. სახალხო დამცველმა ხელისუფლება გააკრიტიკა იმის გამო, რომ ძალადობის არც ერთი ორგანიზატორი არ დაუსჯია”, – ნათქვამია განცხადებაში.
ანგარიშში ტრანსგენდერი ადამიანის სქესის სამართლებრივი აღიარების პირველ შემთხვევაზეც არის საუბარი, თუმცა აღნიშნულია, რომ ტრანსგენდერი ადამიანების სქესის სამართლებრივად აღიარება მხოლოდ სქესის შეცვლის ოპერაციის შემთხვევაშია შესაძლებელი, რაც ,,სერიოზულ ბარიერებს უქმნის ტრანსგენდერ ადამიანებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში, იწვევს მათ მარგინალიზაციას და უმუშევრობისა და სიღარიბის რისკებს.”
Human Rights Watch-ის ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ,,გადაუჭრელ პრობლემად დარჩა სამართალდამცველების მიერ ჩადენილ დანაშაულებზე არასათანადო პასუხისმგებლობის დაკისრება. შეშფოთებას იწვევდა სხვა საკითხებიც, მათ შორის, პოლიციელების უხეში ჩარევა შეკრების თავისუფლების გამოხატვის დროს, თავდასხმები ჟურნალისტებზე და მედიაპლურალიზმის შეზღუდვის მზარდი საფრთხე, ბავშვების ინსტიტუციონალიზაცია, ძალადობა ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი და ტრანსგენდერი (ლგბტ) ადამიანების მიმართ და შრომის პირობების უსაფრთხოების უგულებელყოფა”.
