45 წლის ჰარარიმ, რომელიც ისრაელშია დაბადებული, დოქტორის ხარისხი ოქსფორდის უნივერსიტეტში მიიღო. ის ავტორია ბესტსელერების: საპიენსი – კაცობრიობის მოკლე ისტორია; ჰომო დეუსი – ხვალინდელობის მოკლე ისტორია; 21 გაკვეთილი XXI საუკუნისთვის; საპიენსი – გრაფიკული ისტორია, ტომი I. მომავალ კვირაში მისი მომდევნო წიგნი, საპიენსი – გრაფიკული ისტორია ტომი II, ცივილიზაციების საყრდენები გამოდის. ჰარარი თავის ქმართან ერთად თელ-ავივთან ახლოს ცხოვრობს და ისტორიის ლექციებს კითხულობს იერუსალიმის ებრაულ უნივერსიტეტში.
Photograph: Jonas Holthaus/Laif/Camera Press
როდის იყავით ყველაზე ბედნიერი?
ახლა. ჩემი მოლოდინები უფროა მორგებული რეალობას, ვიდრე 20 ან 10 წლის წინ.
რა არის თქვენი ყველაზე დიდი შიში?
ისე გავანადგურებთ კაცობრიობას, რომ ვერც კი გავიაზრებთ, რა დავკარგეთ.
რა არის თქვენი ყველაზე ადრეული მოგონება?
ჩემი ყველაზე ადრეული მოგონება, რომელიც ისტორიას უკავშირდება, ლიბანის პირველი ომი და ფოლკლენდის ომია. მაშინ ექვსი წლის ვიყავი. მახსოვს, გემის –HMS Sheffield-ის ჩაძირვას ტელევიზორში ვუყურებდი, ამან ჩემზე ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა.
რომელი ცოცხალი ადამიანი აღგაფრთოვანებთ და რატომ?
პერსონალურ დონეზე, ჩემი მეგობარი, რომელიც მარტოხელა დედაა და ორ შვილს ზრდის ამ კოვიდის ერაში – ის ნამდვილი გმირია. ისტორიული პერსონებიდან, მიხეილ გორბაჩოვი, რომელმაც, ვფიქრობ, მესამე მსოფლიო ომისგან გადაარჩინა მსოფლიო.
ხასიათის ის თვისება, რომელიც საკუთარ თავში არ მოგწონთ.
ყველა თვისებას აქვს პოზიტიური და ნეგატიური პოტენციალი, მთავარია, ისწავლო, როგორ გამოიყენო ის. მაგალითად, ბრაზი და სამართლიანობა ერთი და იგივეა – გაბრაზდები ან სამართალს მოძებნი.
ყველაზე ძვირფასს რას ფლობთ?
ჩემს სხეულს.
სამი სიტყვით აღწერეთ საკუთარი თავი.
ვფიქრობ, ვერავის აღწერ სამი სიტყვით.
რა იქნებოდა თქვენი სუპერძალა?
საგნების ისე დანახვა შემეძლოს, როგორიც სინამდვილეშია.
თქვენს გარეგნობაში ყველაზე მეტად რა არ მოგწონთ?
მიჭირს გაღიმება, მით უმეტეს, თუ მთხოვენ. ყველა ფოტოში ცოტა მოღუშული ვარ.
რომელიმე გამქრალი ნივთის უკან დაბრუნება რომ შეგეძლოს, რომელს აირჩევდით?
მარჯნის რიფებს გადავარჩენდი, ჯერ არ გამქრალა, თუმცა ამ გზას ადგას.
რა არის თქვენი ყველაზე ცუდი ჩვევა?
მგონია, რომ საკმარის მადლიერებას არ გამოვხატავ ჩემ ირგვლივ მყოფი ადამიანების მიმართ, თუმცა, ვფიქრობ, ისედაც იციან, როგორ ვაფასებ მათ.
რა გაშინებთ სიბერეში?
გონებრივი შესაძლებლობების დაკარგვა.
წიგნი, რომელიც არ წაგიკითხავთ და გრცხვენიათ.
არცერთი. არ ვფიქრობ, რომ რომელიმე წიგნი აუცილებლად უნდა გქონდეს წაკითხული.
ვინ გინდოდათ გამოსულიყავი, როცა გაიზრდებოდით?
ის, ვინც უყვართ.
ყველაზე ცუდი რამე, რაც თქვენთვის უთქვამთ.
წლები გავატარე მედიტაციში, ასეთი რაღაცებისთვის თავი რომ დამეღწია. ვფიქრობ, წარმატებით მოვახერხე.
რა არის ის, რაც სიამოვნებას განიჭებთ და ამის გამო თავს დამნაშავედ გრძნობთ?
სიამონების გამო თავს დამნაშავედ არ ვგრძნობ.
მშობლების წინაშე რა ვალი გაქვთ?
დიდი მადლიერება. ისინი ყოველთვის ჩემთან იყვნენ. ზოგჯერ მათ არ იცოდნენ, როგორ დამხმარებოდნენ, ან რა გაეკეთებინათ, მაგრამ ყოველთვის მაქსიმუმს აკეთებდნენ, მაშინაც კი, როდესაც ახალგაზრდა ვიყავი და მათ წინაშე ბევრ სისულელეს ჩავდიოდი.
რა ან ვინ არის თქვენი ცხოვრების ყველაზე დიდი სიყვარული?
ჩემი ქმარი, იტციკი. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე ისრაელის ერთი პატარა ქალაქიდან ვართ, ერთმანეთს, 20 წლის წინ, გაცნობის ერთ-ერთ საიტზე შევხვდით. 2010 წელს ტორონტოში დავქორწინდით.
თქვენი ყველაზე ცუდი სამსახური.
როდესაც 16 წლის ვიყავი, ზაფხულის არდადეგებზე ქარხანაში ვმუშაობდი, სადაც სამრეწველო სარქველებს ამზადებდნენ. ისტორიკოსზე ბევრად უარესი სამრეწველო სარქველების მწარმოებელი ვიყავი.
ყველაზე დიდი იმედგაცრუება.
ჯერ კიდევ ვერ ვხვდები, რა არის ცხოვრება. როცა ახალგაზრდა ვიყავი, ვფიქრობდი, რომ ისეთ ადამიანს მაინც ვიპოვიდი, ვინც ამას მიხვდა. უკვე 45 წლის ვარ და დიდი შანსია, რომ ასეთ ადამიანს ვერასდროს შევხვდე.
წარსულის შეცვლა რომ შეგეძლოთ, რას შეცვლიდით?
ქამინგაუთს 16-17 წლის ასაკში გავაკეთებდი და არა – 21.
ბოლოს როდის იტირეთ და რატომ?
რამდენიმე წლის წინ, ჩემი ძაღლი რომ მოკვდა. ჩვენ საბერძნეთში ვისვენებდით, ის კი მეგობართან გვყავდა დატოვებული და გველმა დაკბინა. უკან დავბრუნდით, თუმცა დაგვაგვიანდა.
ბოლოს როდის შეიცვალეთ აზრი რამე ძალიან მნიშვნელოვანზე?
წელს, კოვიდის დროს. ძირითად პრობლემებთან დაკავშირებით, მე მჯერა, გლობალური თანამშრომლობის აუცილებლობის, გასულ წელს მსოფლიოს ყურებამ მიმახვედრა, რომ ეს ბევრად, ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე მეგონა. შესაძლოა, შეუძლებელიც კი.
როდის იყავით სიკვდილთან ყველაზე ახლოს?
13 წლის ვიყავი, როცა ავტობუსმა კინაღამ გამიტანა. 1991 წელს სპარსეთის ყურის ომის დროსაც, ერაყული რაკეტა ჩემს სახლთან ახლოს ჩამოვარდა.
ყველაზე მნიშვნელოვანი გაკვეთილი, რაც ცხოვრებამ გასწავლათ.
რომ ყველაფერი იცვლება, ადამიანები არასოდეს არიან კმაყოფილი და ყველა იდენტობა ფიქციაა.
რა ხდება, როცა ვკვდებით?
ამაზე საკმაოდ ბევრი დავწერე. მე ვფიქრობ, რომ ცნობიერება არ არის მყარი რამ, მაგრამ ჩვენ გვაქვს განცდა, რომ ის იგივეა, რაც ერთი წუთის წინ, ერთი დღის ან ერთი წლის წინ იყო, მაგრამ სინამდვილეში, საერთოდ არაა ნათელი, რა აკავშირებს ამ წუთის ცნობიერებას მომავლის ცნობიერებასთან. ჩვენ რომ ამის გაგება შეგვეძლოს, იმასაც გავიგებდით, რა ხდება მაშინ, როცა ვკვდებით. რა თქმა უნდა, ეს მე არ მესმის, ამიტომ, არ ვიცი.
გვითხარით, საიდუმლო…
ადამიანებს, რომლებიც მართავენ მსოფლიოს, ეს არ ესმით.
წყარო: theguardian.com
ფოტო მთავარზე: Photograph: Antonio Olmos for the Observer New Review
