2021 წელს 100 წელი შესრულდა იმ დროიდან, როდესაც ქალთა მონაწილეობით ათლეტურ სპორტში შეჯიბრი პირველად ჩატარდა. ეს არ იყო ოლიმპიური თამაშები, ეს იყო ქალთა პროტესტი და მცდელობა, შეერთებოდნენ ოფიციალურ თამაშებს. ღონისძიებას “ქალთა ოლიმპიადა” დაერქვა – კაცებისთვის სქესის ნიშნით გარიყვის ხაზგასასმელად.
აქვე, შეგვიძლია, გავიხსენოთ ოლიმპიური თამაშების მამად წოდებული საზოგადო მოღვაწის, პიერ კუბერტენის ფრაზა – ”ქალთა სპორტი არაპრაქტიკული, უინტერესო და არაესთეტიკურია, და არ შემეშინდება დავამატო – არასწორი.” 1900- იან წლებში ოლიმპიურ თამაშებში ძალიან ცოტა ქალი იღებდა მონაწილეობას, ასევე, ძალიან შეზღუდული იყო სპორტის ის სახეობებიც, სადაც ქალები იყვნენ დაშვებული.
ქალებს მრავალი წელი დასჭირდათ საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის იმაში დასარწმუნებლად, რომ მათ სპორტში აქტიური მონაწილეობა შეეძლოთ. ფრანგ სპორტსმენ ქალს, ალისა მილიატსა და მის მხარდამჭერებს თითქმის 10 წელი დასჭირდათ, რომ ქალთა მეტოქეობა საერთაშორისო დონეზე გასულიყო.
Getty Images, პოლონეთის წარმომადგენელი სტელა უოლში ოლიმპიურ თამაშებზე
ცხადია, რომ სპორტულ შეჯიბრებებზე ასობით ადამიანს შორის ქვიარ თემის წარმომადგენლებიც იყვნენ – ფრანგი ლესბოსელი ვიოლეტა მორისი, ჩეხი ტრანსი კაცი ზდენაკ კუებეკი, ბრიტანელი ინტერსექსი მარკ ვესტონი, ასევე, სტანისლავა ვალაშევიჩი (იგივე სტელა უოლში).
1928 წელს, ამსტერდამის თამაშების დროს, ქალებმა საბოლოოდ მოიპოვეს უფლება, მძლეოსნობაში მიეღოთ მონაწილეობა, თუმცა მკაცრად იყო განსაზღვრული მათი შორტების სიგრძე და 1960 წლამდე აკრძალული ჰქონდათ 200 მეტრზე მეტ დისტანციაზე სირბილი. ქალებს, ერთის მხრივ, სთხოვდნენ, რომ ყოფილიყვნენ ათლეტურები, მაგრამ, მეორე მხრივ, აკრიტიკებდნენ მასკულინობის გამო. მაგალითად, ქვიარ სპორტის ლეგენდას, პირველ ოქროს მედალოსან ლესბოსელ ბაბე დიდრიქსონს, 1932 წლის სპორტული ღონისძიებების ფარგლებში მუდმივად დასცინოდნენ მისი “მამაკაცური” იერის გამო.
Getty Images, დიდრიქსონი, მიჩი ნაკანიში, სიმონ შალერი და ბ. ტეილორი დაბრკოლების გადალახვის დროს
ბევრმა წარმატებულმა სპორტსმენმა ე.წ. “გენდერული პანიკა” გამოიწვია. 1936 წელს, ოქროს მედლის მოპოვების შემდეგ, ლესბოსელი სპრინტერი სტელა სტეფენსი და პოლონელი ვერცხლის მედალოსანი სტელა უოლში იმაში დაადანაშაულეს, რომ ისინი მამრობითი სქესის მატყუარები იყვნენ, რადგან ქალებისთვის “ზედმეტად სწრაფად” დარბოდნენ.
სტეფენსს ფიზიკური სქესის შემოწმებაც კი ჩაუტარდა. სისგენდერმა სტეფენსმა “გაიარა” ეს შემოწმება, მაგრამ უოლში ამ შემოწმებას რომ დაექვემდებარებინათ მისი ცხოვრება სამუდამოდ შეიცვლებოდა, რადგან ის, როგორც ეს მისი გარდაცვალების შემდგომ გახდა ცნობილი, ბიოლოგიურად ინტერსექსი იყო. გამოდის, რომ მიუხედავად იმისა რომ ის ცხოვრობდა როგორც ქალი, მისი ეს იდენტობა ეჭვქვეშ დადგებოდა.
“სქესის გადამოწმების” პრაქტიკა ფართოდ გავრცელდა 1950-იან წლებში, შემდეგ, 1968 წლის ოლიმპიური თამაშების დროს ქრომოსომულ ტესტირებად გადაიქცა და სავალდებულო პროცედურად დარჩა ქალთა შეჯიბრებებში მონაწილეთათვის 1996 წლამდე. ამან ათობით სპორტსმენის კარიერა და ცხოვრება დაანგრია და ვინ იცის, რამდენი მნიშვნელოვანი ოლიმპიური წარმოდგენა გამოვტოვეთ ყველამ ერთად ამის გამო.
გასაკვირი არ არის, რომ მე-20 საუკუნეში ქვიარ სპორტსმენების უმეტესობა კულისებში ყოფნას ამჯობინებდა. თუმცა ბევრი მათგანი ქამინგაუთის შემდეგ კარიერასთან ერთად ქვიარ აქტივიზმშიც ერთვებოდა. მაგალითად, მოცურავე მარიან ლეი, რომლმაც 15 წლის ასაკში 1964 წლის ტოკიოს თამაშებზე კანადა წარმოადგინა და ოთხი წლის შემდეგ მექსიკაში ბრინჯაოს მედალი მოიპოვა, მთელი თავისი კარიერის განმავლობაში, დაუღალავად აწარმოებდა კამპანიას სპორტში ქალთა თანასწორობისთვის და აღიარებული სპორტული ლიდერი გახდა კანადაში. ვანკუვერის ზამთრის ოლიმპიური თამაშების დროს, 2010 წლისთვის, ის მონაწილეობას იღებდა ”პრაიდის სახლის” ორგანიზებაში ამ თამაშებისთვის.
ფოტო: კარლ ჰეინც ფრიდრიხი, ullstein bild via Getty Images
სამწუხაროდ, გენდერული პანიკა თანამედროვე ეპოქაში ტრანსფობიის სახით დაბრუნდა ლონდონისა და რიოს თამაშებზე – ამჯერად, ქალთა ღონისძიებებში შეჯიბრის თვითნებური წესების შემოღებით მოგვევლინა და ქრომოსომებიდან ტესტოსტერონის დონის განსაზღვრაზე გადავიდა.
რიო 2016 ოლიმპიური თამაშები, MacNicol/Getty Images
ეს 21-ე საუკუნის ძალიან ყალბი ”პრობლემაა”, მეცნიერებაზე ფოკუსირების პრეტენზიითა და სამართლიანობის გამრუდებული გრძნობით გამართლებული. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ტოკიოში საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის მიერ გაძლიერებულ შემოწმებას ძირითადად შავკანიანი მონაწილეები დაექვემდებარნენ.
ქვიარ ქალების სპორტული შეჯიბრის 100- წლიანი ისტორია სავსეა დიდი მიღწევებით, თუმცა მიმდინარე დაბრკოლებები გვიჩვენებს, რომ ჯერ კიდევ გრძელი გზა გვაქვს გასავლელი.
