აკრონიმი ლგბტქი ლესბოსელ, გეი, ბისექსუალ, ტრანსგენდერ, ქვიარ და ინტერსექს ადამიანებს აღნიშნავს. აღნიშნული აბრევიატურის დამკვიდრებამდე, ლგბტქი თემის აღმნიშვნელ ტერმინად გამოიყენებდნენ სიტყვას გეი, მოგვიანებით კი ლგბ-ს. ლგბტქი კი გამოყენებაში 1990-იანებიდან ჩნდება.
ტერმინების დამკვიდრების მცირე ისტორიის შემდეგ, აბრევიატურის შემადგენელი თითოეული სიტყვა განვიხილოთ.
ლესბოსელი — ქალი, რომელსაც რომანტიკულად და სექსუალურად იზიდავს ქალები.
გეი — კაცი, რომელსაც რომანტიკულად და სექსუალურად იზიდავს კაცები.
ბისექსუალი — ადამიანი, რომელსაც რომანტიკული და სექსუალური ლტოლვა აქვს როგორც ქალების, ისე კაცების მიმართ.
ტრანსგენდერი — ქოლგა, კრებითი ტერმინი. ნიშნავს ადამიანს, რომლის გენდერული იდენტობა, გამოხატვა და ქცევა არ ემთხვევა მისი ბიოლოგიური სქესის მახასიათებლებისა და სქესთან მიბმული გენდერული როლის მოლოდინებს.
ქვიარი — აერთიანებს ყველა ადამიანს, რომელიც არაჰეტერონორმატიულია. ტერმინი მოიცავს ადამიანებს, რომლებიც, როგორც სექსუალური პრეფერენციის, ასევე — გენდერული იდენტობის მიხედვით, არაკონფორმულები არიან არსებული ჰეტერონორმატიული გარემოს მიმართ.
ინტერსექსი — ადამიანი, რომელიც სექსუალურ-რეპროდუქციული ანატომიის ვარიაციებით დაიბადა, რაც შეიძლება გამოიხატოს ქრომოსომულ, ჰორმონალურ და ფიზიოლოგიურ დონეზე.
ტერმინების დამკვიდრებისა და გამოყენების მცირე ისტორია
საუკუნეების განმავლობაში ლესბოსელი ასოცირებული იყო ბერძნულ კუნძულ ლესბოსის სახელწოდებასთან. ამავე კუნძულზე დაიბადა პოეტი საფო, რომელიც ლექსებს ერთი და იმავე სქესის ადამიანების სიყვარულს უძღვნიდა.
სიტყვა ლესბოსელი პირველად მე-16 საუკუნეში გამოიყენეს, თუმცა მისი მნიშვნელობა მხოლოდ კუნძულ ლესბოსს უკავშირდებოდა. ლესბოსელის მნიშვნელობაში მისი თანამედროვე გამოყენება მე-19 საუკუნიდან დამკვიდრდა, როცა საფოს პოეზია ქალების სიყვარულთან გახდა ასოცირებული.
იმის გამო, რომ მეოცე საუკუნეში ერთი და იმავე სქესის მქონე ადამიანების სიყვარული აკრძალული იყო, ტერმინს გეი შეურაცხმყოფელი მნიშვნელობა ჰქონდა. ამ სიტყვის ლგბტქი ადამიანების მიერ გამოყენებას 1960-იანებში ვაწყდებით, როცა აქტივისტებმა დეკადების განმავლობაში შეურაცხმყოფელ სიტყვად აღქმული ტერმინის დაბრუნება განიზრახეს. ამ ქმედებით ისინი ერთი და იმავე სქესი მქონე ადამიანების ურთიერთობის წინააღმდეგ არსებულ დისკრიმინაციულ კანონმდებლობას აპროტესტებდნენ.
მოგვიანებით, 1980 წელს, ესეისტმა ედმუნდ ვაითმა განაცხადა, რომ ტერმინმა გეი დაიკავა და გადაფარა სხვა შესატყვისი სიტყვები, რომლებიც იმ კაცების აღსაწერად გამოიყენებოდა, რომლებსაც ემოციურად და ფიზიკურად კაცები იზიდავდნენ.
1859 წელს, ანატომისტმა რობერტ ბენტლიმ სიტყვა ბისექსუალი პირველად გამოიყენა. სიტყვის ახლანდელი გაგება თავდაპირველ გამოყენებას მნიშვნელოვნად სცდებოდა და აღწერდა ერთსა და იმავე სხეულში მდედრისა და მამრის მახასიათებლებს.
ტერმინის ახლანდელი მნიშვნელობის დამკვიდრებაში მეცხრამეტე საუკუნის მეცნიერებსა და ფსიქოლოგებს მიუძღვით წვლილი. მათ შორის იყვნენ ევოლუციის მკვლევრები, ჰენრი ჰეველოკ ელისი და რიჩარდ ფონ კრაფტ-ებინგი, რომელთა განცხადებით, თითოეულ სქესში ლატენტური ბისექსუალობა არსებობს.
1990-იანებიდან ტერმინებმა ლესბოსელი, გეი და ბისექსუალი (ლგბ) ფეხი მოიკიდა, როგორც ყოველდღიურ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ასევე, განმათავისუფლებელ აქტივიზმში. მიუხედავად ამისა, ტერმინ ტრანსგენდერის აკრონიმში გაერთიანებას მეტი დრო დასჭირდა. სიტყვის გამოყენების პრეცედენტებს 1960-იანი წლებიდან ვაწყდებით. მაგალითად, 1965 წელს გამოცემულ ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოში, რომელიც პოპულარული გახდა აქტივისტის, ვირჯინია პრინცის გამო. ვირჯინია სქესსა და გენდერს ერთმანეთისგან განასხვავებდა და აცხადებდა, რომ ისინი განცალკევებული ცნებებია.
2000-იანი წლებიდან საზოგადოებამ ტერმინის ფართო გამოყენება დაიწყო. სიტყვამ ტრანსგენდერმა ლგბტქი აკრონიმში დაიმკვიდრა თავი და ნელ-ნელა ჩაანაცვლა სხვა, შეურაცხმყოფელი სიტყვები, რომლებიც ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის დამამცირებელი იყო.
აკრონიმში ქ-ც შედარებით მოგვიანებით გაჩნდა. 1910-იან წლებში ქვიარი გამოიყენებოდა იმ ადამიანთა შეურაცხყოფისთვის, რომლებიც განცალკევებულები იყვნენ ჰეტერონორმატიული საზოგადოებისგან. 1990-იან წლებში აქტივისტებმა სიტყვა ქვიარის დაბრუნება განიზრახეს, როგორც ეს სიტყვა გეის შემთხვევაში წარმატებით მოხდა. ამის განსახორციელებლად მათ აქტიურად დაიწყეს ქვიარის გამოყენება.
ტერმინის ინტერსექსი გამოყენება ექიმებმა მეოცე საუკუნის დასაწყისში იმ ადამიანების აღსაწერად დაიწყეს, ვისი ანატომიაც განსხვავებული იყო სქესის ტრადიციული ბინარული გაგებისგან.
1970-იანებში აქტივისტებმა და ინტერსექსი თემის წევრებმა საჯაროდ დაიწყეს ტერმინის დამკვიდრების საჭიროებაზე საუბარი. ინტერსექსი ადამიანების პირველი საჯარო დემონსტრაცია 1996 წლის 2 ოქტომბერს გაიმართა. აქტივისტებმა გამოიყენეს ისეთი ტერმინები, როგორიცაა ჰერმაფროდიტი, ინტერსექსი. აქტივისტების მოთხოვნით, ექიმებს პაციენტებთან შეუთანხმებელი ქირურგიული ოპერაციები უნდა შეეწყვიტათ. სწორედ ამ დღის პროტესტის შედეგად ჩაეყარა საფუძველი ინტერსექსი ადამიანის უფლებებისთვის ბრძოლის დღეს.
წყაროები:
