დეპრესანტები ცენტრალურ ნერვულს სისტემაზე მოქმედებს როგორც დამამშვიდებელი (სედაციური), იწვევ ტვინსა და სხეულს შორის კავშირის შესუსტებას. შენელებულია კავშირი კოორდინაციასა და კონცენტრაციაზე. მათი დიდი დოზებით მიღებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ძილიანობა, ღებინება, უგონო მდგომარეობა და სიკვდილი.
დეპრესანტების ძირითად კატეგორიებში შედის: ოპიატები/ოპიოიდები, დამამშვიდებელი საძილე საშუალებები (ბენზოდიაზეპინები, ბარბიტურატები და სხვა) და ალკოჰოლი. ოპიოიდები მოიცავს ნატურალურ, სინთეზურ და ნახევრად სინთეზურ ნივთიერებებს.
ოპიოიდების უმეტესობა ტკივილგამაყუჩებელია, მისი ხანგრძლივად მოხმარება იწვევს მიჩვევას და ტკივილზე მაღალი მგრძნობელობის ჩამოყალიბებას. იმისთვის, რომ მომხმარებელმა შეამციროს ტკივილი, უფრო მაღალი დოზაა საჭირო. ნერვული უჯრედების მგრძნობელობის მომატების გამო შესაძლოა ადამიანი განიცდიდეს ტკივილს სხეულის სხვადასხვა ნაწილში. ასეთ დროს ადამიანი იწყებს დეპრესანტის დოზის გაზრდას.
ოპიოიდების გვერდითი ეფექტებია: გულისცემის შემცირება, სუნთქვის გაუარესება, შეფერხება მეტყველებაში. რაც უფრო იზრდება გამოყენების დოზა, იზრდება ტოლერანტობა და დამოკიდებულებაც. ძლიერად არის გამოხატული აღკვეთის სინდრომიც.
დამამშვიდებელ საძილე საშუალებებს ალკოჰოლის მსგავსი ეფექტი ახასიათებთ, რაც გამოიხატება დაქვეითებულ თვითკონტროლსა და მოთენთილობაში. ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გამოყენებული დამამშვიდებელი საშუალება ბენზოდიაზეპინებია. მათ ხშირად იყენებენ შფოთვითი, ობსესიურ კომპულსიური ან პანიკური აშლილობების დროს, ასევე ქრონიკული სტრესისა და საძილე საშუალებად. მათი ხანგრძლივად გამოყენება ზრდის დამოკიდებულების რისკს. ასეთ შემთხვევაში დეპრესანტის უეცარი შეწყვეტა იწვევს შფოთვას, ჰალუცინაციებს, წნევისა და გულისცემის მატებას, კანკალს, კრუნჩხვებსა და გაღიზიანებას.
მსგავსი სიმპტომების თავიდან ასაცილებლად საჭიროა დეპრესანტების დოზის ნელნელა შემცირება. მათმა ზედოზირებამ და სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებთან გამოყენებამ შესაძლოა გამოიწვიოს სუნთქვის დათრგუნვა და შედეგად განვითარდეს კომა, ტვინის დაზიანება და სიკვდილი.
საშიში კომბინაციია ორი დეპრესანტის, მაგალითად ალკოჰოლისა და საძილე საშუალების გამოყენება. როდესაც ღვიძლში ალკოჰოლი მეტაბოლიზდება და ენერგია აქეთ არის მომართული, პარალელურად დეპრესანტი სრული ძალით იწყებს მოქმედებას, რის შედეგადაც შესაძლოა განვითარდეს სუნთქვის გაძნელების, გათიშვის რისკები.
ალკოჰოლი ასევე წარმოადგენს დეპრესანტს, რომელიც თრგუნავს ცენტრალურ ნერვულ სისტემას ნეიროტრანსმიტერ GABA-ს მოქმედების გაზრდით. შედეგად მეტყველება ხდება ბუნდოვანი, მოძრაობები არასტაბილური, შემცირებულია რეაგირებისა და განსჯის უნარი.
თუმცა ალკოჰოლს აქვს როგორც დამამშვიდებელი, ასევე მასტიმულირებელი ეფექტი. მიუხედავად იმისა, რომ კლინიკურად კლასიფიცირებულია, როგორც დეპრესანტი, მისი გამოყენების სიხშირე, ოდენობა და ადამიანის რექცია განსაზღვრავს ალკოჰოლის სედაციურ თუ მასტიმულირებელ ექფეტს.
ალკოჰოლის ხელმისაწვდომობა ზრდის მისი მოხმარების მასშტაბებსა და დამოკიდებულების რისკებს. საქაართველოში ალკოჰოლის გასინჯვის მინიმალური ასაკი 10 წელია. კვლევის შედეგად გამოვლინდა, რომ ზოგადი მოსახლეობის ალკოჰოლის ავადმოხმარების გამო 1,6%-ს ესაჭიროება მიმართვა შესაბამის სამკურნალო სერვისებში.
გამოყენებული მასალა
კოენი უ.ე. (2017). ფსიქოაქტიური საშუალებების ფიზიკური და ფსიქიკური ეფექტები.
ESPAD (2016). ალკოჰოლის, თამბაქოსა და სხვა ნარკოტიკის მოხმარების შემსწავლელი
ევროპის სასკოლო კვლევის შედეგები
