უძველესი ანტიკური ტრაგედია, მეორე მსოფლიო ომის დროინდელი დიდი ბრიტანეთი, შორეული ინდოეთი და  გასული საუკუნის 70-იანი წლების როკ-ენროლის ჰანგებით გაჟღენთილი ნიუ იორკი — გთავაზობთ 5 წიგნს ქართულ ენაზე, რომელშიც ქვიარ თემატიკა სხვადასხვა კუთხით არის წარმოჩენილი და კიდევ ერთხელ გვაჩვენებს იმ სირთულეებს, რომლის წინაშეც ლგბტქ+ ადამიანები სხვადასხვა დროს აღმოჩენილან.

სიმღერა აქილევსზე — მადელინ მილერი

სიმღერა აქილევსზე მადელინ მილერის სადებიუტო რომანია, რომელიც ქართულ ენაზე სულ რამდენიმე თვის წინ ითარგმნა  (მთარგმნელი: სალომე ჩიტაძე). როგორც ავტორი ამბობს, წიგნის დაწერის იდეა მას შემდეგ გაუჩნდა, რაც დედამ ჰომეროსის ილიადა წაუკითხა. მართლაც, 2011 წელს გამოცემული რომანი ილიადას ერთგვარი ადაპტაციაა. მთხრობელი პატროკლესია, რომელსაც რომანტიკული გრძნობები აქვს ტროას ომის გმირის, აქილევსის მიმართ.

მედელინ მილერი 44 წლის ამერიკელი ავტორია, რომელმაც ბრაუნის უნივერსიტეტი დაამთავრა და შემდეგ მრავალი წლის განმავლობაში მუშაობდა მასწავლებლად, ავტორს სულ ორი რომანი: სიმღერა აქილევსზე და კირკე ეკუთვნის. ორივე რომანი ძველ ბერძნულ მითოლოგიას ეფუძნება და მკითხველს ახალი პერსპექტივიდან სთავაზობს უკვდავი გმირების თავგადასავლებს.

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა — რობერტ მუზილი

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვა ავსტრიელი ავტორის და ფილოსოფოსის, რობერტ მუზილის პირველი რომანია, რომელიც 1906 წელს გამოიცა. წიგნი აღმზრდელობითი ჟანრის ლიტერატურას განეკუთვნება და გვიამბობს ახალგაზრდა კაცის მცდელობის შესახებ, იპოვოს საკუთარი გზა და მორალური ღირებულებები ძალადობრივ სამყაროში.

ყმაწვილი ტერლესის სულიერი შფოთვაში მოქმედება ბიჭების სკოლა-ინტერნატში ვითარდება და ცენტრალურ ფიგურად ტერლესი გვევლინება, რომელსაც უჭირს მშობლებისგან მოშორებით, უცხო გარემოში ადაპტირება. ლიტერატურის ბევრი მკვლევრის აზრით, სადებიუტო რომანი ავტორის ადრეულ წლებს ეფუძნება, თუმცა მუზილი სიცოცხლის ბოლომდე უარყოფდა ამ ფაქტს. ამასთან, რომანი შეიძლება ერთგვარ წინასწარმეტყველებადაც მივიჩნიოთ, სადაც ფაშიზმის დაბადება და აღზევება წინასწარ არის განჭვრეტილი.

ბრაიდსჰედში დაბრუნება — ივლინ ვო

ბრაიდსჰედში დაბრუნება ივლინ ვოს 1945 წელს გამოცემული რომანია, რომელიც დღეს ბრიტანული ლიტერატურის კლასიკად არის მიჩნეული და რომლის მიხედვითაც სხვადასხვა დროს არაერთი კინო, რადიო თუ სატელევიზიო ადაპტაცია იხილა მაყურებელმა. წიგნში მთხრობელად ჩარლზ რაიდერი გვევლინება, რომელიც მრავალი წლის შემდეგ ოქსფორდში სწავლისას გადახდენილ თავგადასავალს იხსენებს და კიდევ ერთხელ, ამჯერად მოგონებებით უბრუნდება სებასტიანს ფლაიტს და მის ოჯახს, რომლებმაც მთლიანად შეცვალეს წიგნის პროტაგონისტის ცხოვრება. წიგნი ქართულად ლალი ყუშიტაშვილმა თარგმნა.

ივლინ ვო ბრიტანელი რომანისტი, ბიოგრაფი და ლიტერატურის კრიტიკოსი იყო, რომელსაც დღესდღეობით მკითხველთა უმეტესობა სწორედ ამ რომანით იცნობს. წიგნი არაერთხელ გამხდარა დავის საგანი. მათ შორის, როცა 2004 წელს ალაბამას შტატის მკვიდრმა კანონმდებელმა საკანონმდებლო ორგანოს მიმართა მოთხოვნით, რომ სასკოლო პროგრამიდან და ბიბლიოთეკებიდან ამოეღოთ ყველა ის წიგნი, რომელიც შეიცავდა ქვიარ პერსონაჟებს, სიაში იყო ივლინ ვოს ბრაიდსჰედში დაბრუნებაც.

უბრალოდ ბავშვები — პატი სმიტი

1967 წელს 21 წლის ასაკში ლეგენდარულმა ამერიკელმა მომღერალმა, პოეტმა და მხატვარმა, პატი სმითმა მშობლიური ქალაქი დატოვა და ბედის საძიებლად ნიუ-იორკში გაემგზავრა. სწორედ მანჰეტენზე, ერთ-ერთი წიგნის მაღაზიაში მუშაობისას გაიცნო ფოტოგრაფი რობერტ მეპლთორპი. წყვილის მოულოდნელმა შეხვედრამ სამუდამოდ შეცვალა ორი ახალგაზრდა არტისტის ცხოვრება და სამუდამოდ დააკავშირა მათი ბედი ერთმანეთთან.

პატი სმიტის მემუარები გასული საუკუნის 60-80-იანი წლების ნიუ-იორკზე, როკ-ენროლის აღმავლობის ხანაზე და სექსუალურ რევოლუციაზე გვიამბობს, რომელსაც ფონად სიყვარულის ამაღელვებელი ისტორია გასდევს. წიგნში ვის ან რას აღარ შეხვდებით: ჯენის ჯოპლინს, ჯიმი ჰენდრიქს, სასტუმრო ჩელსის, ენდი ვორჰოლს და სხვა ლეგენდარულ სახელებს, რომლებმაც ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს ხელოვნების უახლეს ისტორიაში. უბრალოდ ბავშვები ქართულად ანა და ბიძინა მაყაშვილებმა თარგმნეს.

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო — არუნდატი როი

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო 2017 წელს გამოცემული რომანია, რომელიც ინდოელ ავტორს, პოლიტიკურ აქტივისტს და პუბლიცისტს, არუნდატი როის ეკუთვნის. რომანში მოქმედება მრავალი წლის განმავლობაში, მრავალ ლოკაციაზე ვითარდება და ცენტრალურ გმირებს შორის ვხვდებით ინტერსექს ჰიჯრას, ანჯუმს. მკითხველი სწორედ მისი გაცნობით იგებს ინდოეთის ბობოქარი და წინააღმდეგობებით სავსე უახლესი ისტორიის შესახებ.

უზეშთაესი ბედნიერების სამინისტრო ინდოელი მწერლის მეორე რომანია, რომელსაც მკითხველი 20 წლის განმავლობაში ელოდა. წიგნი ქართულად თამარ ჯაფარიძემ თარგმნა. წვრილმანების ღმერთის ავტორი რომანში არ ერიდება თავისი პოზიციების დაფიქსირებას და ინდოეთში განვითარებულ მოვლენებზე დაუფარავად, შელამაზების გარეშე თხრობას. თუმცა ამ ყველაფერს მიღმა მკითხველი მაინც ხედავს ავტორის უსაზღვრო სიყვარულს ინდური კულტურის, ენისა და ხალხის მიმართ.

ფინელი საბავშვო მწერალი, ილუსტრატორი, მხატვარი და კომიქსების ავტორი, ტუვე იანსონი გარდაცვალების შემდეგ ქვიარ ადამიანებისთვის განსაკუთრებით ძვირფას შემოქმედად იქცა. ამის მიზეზი ავტორის უშიშარი ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებები და ფასდაუდებელი შემოქმედებაა, რომელშიც ქვიარ გამოცდილებების დანახვაც შეიძლება. ის აქტივიზმში ჩაბმული არასდროს ყოფილა, მაგრამ საკუთარი ცხოვრება აქცია დემონსტრაციად.

იანსონი ამბიციური მხატვარი და ილუსტრატორი, საბავშვო გრაფიკული ნაწარმოებების თუ ზრდასრულთა საკითხავი წიგნების ავტორი იყო, რომელიც მკაცრად განსაზღვრულ გენდერულ როლებს მუდმივად ეწინააღმდეგებოდა და ურთიერთობა ჰქონდა როგორც კაცებთან, ისე ქალებთან. მას ბედნიერებისკენ სწრაფვა არ შეუწყვეტია მაშინაც კი, როცა ფინეთში ჰომოსექსუალობა დანაშაულად ითვლებოდა.

„მუდამ პიროვნება მიყვარდებოდა — ზოგჯერ კაცი, ზოგჯერ კი ქალი. მნიშვნელოვანი კი მხოლოდ ის იყო, რომ მე ისინი მიყვარდებოდნენ“, — ამბობდა ტუვე.

იანსონმა პირველი გრაფიკული წიგნი ჯერ კიდევ 14 წლის ასაკში შექმნა, რომლის სახელი სარა და პელი და ნეპტუნის ბავშვები იყო. აღნიშნული ტექსტი დაწერიდან 5 წლის შემდეგ, 1933 წელს გამოქვეყნდა.

გასული საუკუნის 40-იანი წლებიდან მოყოლებული, ტუვეს მიერ შექმნილი სტუმართმოყვარე, მრავალფეროვანი, კეთილი ხეობა და თეთრი, მომრგვალებული, დიდდრუნჩიანი მუმინები თუ მათი დიდი სამეგობრო მსოფლიოს არაერთ პატარა თუ იანსონის ამბებზე გაზრდილ ადამიანს მასპინძლობს. თუმცა, ნაკლებმა ადამიანმა, განსაკუთრებით ქართულენოვანმა მკითხველმა, თუ იცის, რომ ქვიარ ავტორის ცხოვრებისეული გამოცდილებები, ქალები, რომლებიც უყვარდა, ოჯახის წევრები და მეგობრები არაერთი პერსონაჟის ინსპირაციად იქცა და მრავალფეროვანი, მილიონობით ადამიანისთვის საყვარელი სამყაროც სწორედ პირადი ისტორიების შთაგონებით შეიქმნა.

„ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე“

ტუვე იანსონი 45 წლის განმავლობაში ერთ ქალთან ერთად ცხოვრობდა, იქამდე კი რამდენიმე ქალთან ჰქონდა ურთიერთობა. როცა პირველად ქალი შეუყვარდა, ფინეთში ჰომოსექსუალობა კრიმინალად მიიჩნეოდა და ასე გაგრძელდა 1971 წლამდე.

1946 წელს, 32 წლის ტუვემ მეგობარ ევა კონიკოვს ასეთი წერილი მისწერა:

„რაღაც ისეთი შემემთხვა, რაც ვფიქრობ, უნდა გითხრა. უბედნიერესი ვარ, აღტაცებული და მშვიდი. იცი, თავს ათოსის ცოლივით ვგრძნობ და მგონი, მუდამ ასე ვიქნები, მაგრამ დავუბრუნდეთ სათქმელს — ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე. ეს ისეთი ბუნებრივი და გულწრფელია, რომ ვერავითარ პრობლემას ვხედავ. ამაყი და უკონტროლოდ ბედნიერი ვარ. ბოლო კვირები თავგადასავლებით სავსე ხანგრძლივ ცეკვას, სინაზეს, სიმძაფრეს ჰგავს — სიმარტივითა და სილამაზით გამორჩეულ ახალ მიწებზე ექსპედიციას“.

ტუვე იანსონის ქვიარ სიყვარულის საიდუმლო წერილები

ქალი, რომელიც ტუვეს შეუყვარდა, ვივიკა ბენდლერი იყო, აგრონომი და თეატრის რეჟისორი. ვნებიანი სასიყვარულო კავშირი ტუვესთვის ბედნიერების წყაროდ იქცა და სურდა, საკუთარი გრძნობების შესახებ მსოფლიოსთვის ეხარებინა. ვივიკას ღიად საუბარი არ სურდა, ამიტომ გახშირებული მიმოწერისას ტუვე ახალ-ახალ გზებს იფიქრებდა, რათა ვერავინ მიმხვდარიყო, რომ ვივიკას სახელზე გაგზავნილი წერილების მატება მისი ბრალი იყო.

„P.S. ყავისფერი კონვერტი ჩემი დალაქის სახელით გამოგიგზავნე, რათა წელი საშიში სცენით არ დაიწყო. რაციონალურიც შემიძლია ვიყო! მომდევნო ჯერზე მომვლელს დავითანხმებ, მის მერე კი ბოსტნეულის გამყიდველს“, — ვკითხულობთ ვივიკასთვის 1946 წელს გაგზავნილი წერილის მინაწერში.

ვივიკა ტუვეს ერთ-ერთ ყველაზე მასშტაბურ ნამუშევარშიც ჩანს. წვეულება ქალაქში ჰელსინკის მერიის შენობაში მდებარე რესტორნის კედელზე დახატა, რომლისთვისაც თანხა ვივიკას მამამ, ქალაქის მერიის თავმჯდომარემ გადაუხადა. ტუვემ საკუთარი თავიც გამოსახა — მაგიდასთან მჯდომი, რომლის უკანაც კაცთან ერთად ცეკვით გართულ ვივიკას ვხედავთ.

ტუვეს და ვივიკას სიყვარული მუმინების ისტორიაშიც აისახა, ვიფსლას და ტოფსლას სახით. აღნიშნულ პერსონაჟებს მუმინების სერიის მესამე წიგნში, ჯადოქრის ქუდში ვხვდებით [საბავშვო წიგნი ქართულად სულაკაურის გამომცემლობამ თარგმნა].

„აგვისტოს დასაწყისში, დილაუთენია, დაახლოებით იმ ადგილას, სადაც სნიფმა ჯადოქრის ქუდი იპოვა, ტოფსლამ და ვიფსლამ გამოიარეს. ისინი მთის წვერზე გაჩერდნენ და მუმინების ხეობას გადახედეს. ტოფსლას წითელი ქუდი ეხურა, ვიფსლა კი უზარმაზარ ჩემოდანს მოათრევდა. მათ გრძელი გზა ჰქონდათ გამოვლილი და საკმაოდ დაღლილები იყვნენ. ქვევით, ვაშლისა და არყის ხეებში ჩაფლული მუმინების სახლის საკვამურიდან, კვამლი ამოდიოდა.

— კვამლსლა, — თქვა ვისფლამ.

— რაღაცსლა დუღსლა, — დაუდასტურა ტოფსლამ.

ისინი ხეობისკენ დაეშვნენ, თან გზადაგზა ტოფსლებისა და ვიფსლების უცნაურ ენაზე ლაპარაკობდნენ. მათი ენა ყველას არ ესმოდა, მაგრამ მთავარი ის გახლდათ, რომ თვითონ მშვენივრად აგებინებდნენ ერთმანეთს.

[ბაკურ სულაკაურის 2003 წლის თარგმანი შვედურიდან]

ვიფსლა და ტოფსლა საკუთარ, გამოგონილ ენაზე საუბრობენ და იმავე ფრაზებს იყენებენ, რომლებიც ტუვესა და ვივიკას წერილებში გვხვდება. ისინი დიდ საიდუმლოს დაატარებენ, მომნუსხველ სამეფო ლალს, რომელიც სამყაროში წითელ შუქს ასხივებს. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ამბავი ტუვესა და ვივიკას სახიფათო სიყვარულის ალეგორიაა.

თარგმანში დაკარგული ვიფსლა და ტოფსლა

ორიგინალ, შვედურ ვერსიაში პერსონაჟების სახელები ვიფსლა და ტოფსლაა, რაც ტუვესა და ვივიკას მეტსახელებს შეესაბამება, რომელთაც ტუვე ვივიკასთვის მიწერილ წერილებში იყენებდა. გენდერული თვალთახედვით, საინტერესოა, რომ ინგლისურ ენაზე მთარგმნელმა სახელები თინგუმი და ბობი გამოიყენა. ბობი, როგორც წესი, მასკულინურ სახელად ითვლება, სახელებს — ტოფსლასა და ვიფსლას კი შვედურ ენაში ფემინური წარმოშობა აქვს. ინგლისურ თარგმანში, რომელიც საყოველთაოდ გავრცელდა, ტუვესა და ვივიკას შესახებ მინიშნება დაკარგულია.

„ვიფსლა, იცი რა, ბოლო დროს ახალი, „სახლში დაბრუნების“ მსგავსი შეგრძნება მეუფლება, როცა სტუდიაში მივდივარ. შენთან დაბრუნების. რა თქმა უნდა, შეიძლება იქ წერილი მელოდეს, შენი ყელსაბამი კი ჩემი საწოლის თავთან კიდია. ვუყურებ დაძინებამდე და გაღვიძებისას და ხელში მიკავია, როცა ბედნიერი არ ვარ“, — სწერდა ტუვე ვივიკას 1947 წლის 3 იანვარს გაგზავნილ წერილში.

იმავე წლის 31 იანვარს კი ვივიკას შემდეგი წერილი გაუგზავნა — „ჩამეხუტე ამაღამ — მოგწონვარ, არა?! მიუხედავად იმისა, რომ ისე გამოვიყურები, როგორც რაღაც, რაც კატამ გარედან შემოათრია. ვერ გიგზავნი ლექსებს, რომლებიც, საკმარისად კომპეტენტური რომ ვიყო, შენთვის ყოველ დილა-საღამოს უნდა მეწერა, — გონებაგაფანტული ტოფსლა“.

ტუვეს და ვივიკას ურთიერთობამ რამდენიმე ამაღელვებელ კვირაზე დიდხანს ვერ გასტანა, რადგან ნათელი გახდა, რომ ვივიკა ქმრის მიტოვებას არ აპირებდა. მოგვიანებით ისიც დადასტურდა, რომ მას სხვა ქალი საყვარლებიც მრავლად ჰყავდა. ტუვე გულგატეხილი იყო, მაგრამ დროის სვლასთან ერთად, ისინი ერთგულ მეგობრებად იქცნენ, რომელთაც ერთმანეთი ეიმედებოდათ. ერთობლივად, ნაყოფიერი კოლაბორაციაც არაერთხელ ჰქონდათ, მუმინების ამბების შესახებ თეატრალური პროექტები განახორციელეს.

ვიფსლა და ტოფსლა მუმინების სერიაში ქვიარ გამოცდილების ალბათ ყველაზე პირდაპირი რეფერენსია, თუმცა წიგნებსა და კომიქსებში გენდერისა და ურთიერთობების შესახებ არაერთი საინტერესო პერსპექტივა ჩანს.

მუმინის ამბებში მუმინტროლის საუკეთესო მეგობარი, სნუსმუმრიკი მომთაბარეა, რომელსაც თავისუფლება უყვარს და არ უნდა, რომ ერთ ადგილს იყოს მიჯაჭვული, მუმინტროლს კი მუდამ მეგობართან ერთად სურს ყოფნა.

ხშირად აღნიშნავენ, რომ ეს ურთიერთობა ტუვე იანსონსა და ავტორის ხანგრძლივ საყვარელს, ატოს ვიტანენს შორის არსებულ ურთიერთგანწყობებს ირეკლავს, რომელსაც ვივიკას გაცნობის პერიოდშიც ხვდებოდა. თუმცა, იგივე შეიძლება ითქვას ვივიკასთან ურთიერთობაზეც — ტუვეს ვივიკასთან მყარი ურთიერთობა უნდოდა, მაგრამ ვივიკას თავისუფლება სურდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ სნუსმუმრიკის მცირე ნაწილი ტუვეშიც ცხოვრობდა — მასაც უნდოდა თავისუფლება, რათა საკუთარი შემოქმედებისთვის მეტი დრო ჰქონოდა და ცხოვრების გზა დამოუკიდებლად გაეკვალა, თანაც, იმ დროის ახალგაზრდა ქალებისგან განსხვავებულად ცხოვრობდა, წესებს არ ემორჩილებოდა. თუმცა, სნუსმუმრიკის ბენდლერთან პარალელი ბევრად აშკარად იკითხება. კრიტიკოსები კი აღნიშნავენ, რომ იანსონმა საკუთარი ინსპირაციით პატარა მი და მუმინტროლი შექმნა.

ამორფული გენდერული როლები მუმინების ხეობაში

ზოგიერთმა მკითხველმა შეიძლება თქვას, რომ მუმინების ხეობაში გენდერული როლები სოციალურად განსაზღვრულ სტანდარტს შეესაბამება. მსგავსი შეფასება დედობრივი მზრუნველობით გამორჩეულ დედა მუმინსა და თავგადასავლების მოყვარულ, მასკულინურ მამა მუმინს ემყარება, ასევე დარდიმანდ ფრეკენ სნორკს.

თუმცა, მუმინების ხეობაში გენდერული როლები ძირითადად ნაკლებად არის გამიჯნული. მაგალითისთვის, ჰემულენები, რომლებიც შეიძლება მასკულინურებიც იყვნენ და ფემინურებიც, მაგრამ მუდამ ატარებენ გრძელ კაბებს ან ვომპერები, რომელთა გენდერიც თითქმის არაა განხილული.

ყველაზე ცალსახად გამოკვეთილი მდედრობითი პერსონაჟი მიმლაა, რომელსაც 30-ზე მეტი შვილი ჰყავს.

პერსონაჟის ორიგინალი სახელი, მიმლა, რომელიც მისი სახეობის სახელიც არის, იმ სიტყვისგან მოდის, რომელსაც ტუვე და მისი მეგობრები ხშირად იყენებდნენ სექსის ნაცვლად. ცხადია, მიმლას სექსი ხშირად უნდა ჰქონოდა, რომ ამდენი შვილი გაეჩინა. წერილებსა და დღიურებში სიტყვა მიმლას ტუვე სექსის ნაცვლად ხშირად იყენებს, ის შეიძლება მიემართებოდეს როგორც ჰეტეროსექსუალებს, ისე ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის სექსს. იანსონი სიტყვას არსებითი სახელის ფორმითაც იყენებს — წერს, როგორ შეხვდა მოხუც მიმლას, როცა საოჯახო საქმეების მოსაგვარებლად დადიოდა.

ქვიარ პერსპექტივიდან კიდევ ერთი საინტერესო პერსონაჟი ინკია, პატარა ცუგა, რომელიც მუმინებზე დაწერილ წიგნებშიც ჩანს და კომიქსებშიც. 1956 წლის კომიქს დედა მუმინის მოსამსახურეში ინკის „დიდი და შავბნელი საიდუმლო“ აქვს. მას ძაღლები არ მოსწონს, კატებს ამჯობინებს და უნდა, რომ ერთ-ერთ მათგანთან დამეგობრდეს. როცა დედა მუმინი საიდუმლოს გაიგებს, პრობლემას გადაჭრის, ძაღლს ზოლებით მოხატავს და ამით ინკის საჭიროებას, რომ საკუთარ თავთან მართალი იყოს, აკმაყოფილებს.

მუმინების ხეობაში გენდერული როლების ამორფულობა და მრავალფეროვნება შესაძლოა ტუვეს პირადი სურვილიდან გამომდინარეობდეს. მას არ სურდა, რომ პირად ცხოვრებაში იარლიყები მიეწებებინათ. იანსონმა უარი თქვა შვილის გაჩენაზეც და არ უცხოვრია 40-50-იანი წლების გოგოებისთვის ტიპური ცხოვრებით, მაგრამ უნდა ითქვას ისიც, რომ საკუთარი ჰომოსექსუალობის მიღება სხვადასხვა მიზეზის გამო ადრეულ წლებშივე ვერ შეძლო.

„არ ვფიქრობ, რომ სრულად ლესბოსელი ვარ“

როცა ტუვე ვივიკას შეხვდა, მწერალი ჟურნალისტ და პარლამენტის წევრ ატოს ვირტანენთან 3-წლიან ურთიერთობაში იყო. ივა კონიკოვისთვის 1946 წელს, შობის წინა კვირაში გაგზავნილ წერილში ტუვე საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას ამგვარად აღწერს: „არ ვფიქრობ, რომ სრულად ლესბოსელი ვარ. მკაფიო შეგრძნება მაქვს, რომ ეს ვერ იქნებოდა ვერცერთი ქალი ვის გარდა და ჩემი ურთიერთობები კაცებთან შეუცვლელია. შესაძლოა უკეთესი, უფრო მარტივი, ბედნიერი, ნაკლებად შფოთიანი“.

მომდევნო წლებში ტუვე პირადი და პროფესიული ძიების პროცესს გადიოდა, ურთიერთობები კაცებთანაც ჰქონდა და ქალებთანაც, ამასთან, ცდილობდა ხატვა და მუმინების ამბებზე მუშაობა დაებალანსებინა. მაგრამ როცა 1955 წლის საშობაო წვეულებაზე დურგალსა და ხელოვანს, ტულეკი პეტილას შეხვდა, გააცნობიერა, რომ ცხოვრების სიყვარული იპოვა.

„იმდენად მიუჩვეველი ვარ ბედნიერებას, რომ მისი ყველა უპირატესობის ბოლომდე გათავისება მიჭირს… ისე ვგრძნობ თავს, როგორც ბაღი, რომელიც ბოლოსდაბოლოს მორწყეს და ჩემს ყვავილებს აყვავება შეუძლიათ“, — სწერდა ტუვე ტულეკის 1956 წლის ზაფხულში.

„განა გასაოცარი და ნამდვილად შესანიშნავი არაა, რომ ჩვენ შორის ერთი ჩრდილიც კი არ ჩამოწოლილა? და იცი, საუკეთესო ისაა, რომ ამ ჩრდილების არც მეშინია. როცა ისინი მოვლენ (და ვფიქრობ, რომ ეს აუცილებლად ხდება იმ ადამიანებს შორის, რომლებსაც ერთმანეთი ადარდებთ), ვფიქრობ, მათგან თავის დაღწევას შევძლებთ“, — სწერდა ტუვე ტულიკის იმავე წერილში, რომელშიც ტუუ-ტიკი პირველად გამოჩნდა. ურთიერთობის ადრეულ პერიოდში გამოთქმული ვარაუდი გამართლდა და მათი სიყვარული 45 წელზე მეტხანს გაგრძელდა, სანამ 2001 წელს, 86 წლის ტუვე იანსონს კიბო შეიწირავდა.

1956 წელს, გაცნობიდან მალევე, ტულეკისთვის გაგზავნილ კიდევ ერთ წერილში ტუვე აღნიშნავდა, რომ იპოვა ადამიანი, რომელთან ყოფნაც უნდა. წერილიდანვე დაიბადა მუმინების ხეობის კიდევ ერთი პერსონაჟი. 1956 წლის წერილში ტუვემ პაწაწინა არსება დახატა და ის ტულეკის სახელის შეცვლილი, კნინობით-ალერსობით ფორმით — ტუუ-ტიკი მოიხსენია.

ტულეკი, რომლის მეტსახელიც ტუტი იყო, პერსონაჟ ტუუ-ტიკის პროტოტიპად იქცა. ტუუ-ტიკი მუმინების ზამთარში გვხვდება. ის ბრძენი და მშვიდი პერსონაჟია, რომელიც მუმინტროლს უცნაურ ზამთრის სამყაროში მიუძღვება მაშინ, როცა მის ოჯახს ჩვეული ზამთრის ძილით სძინავს.

ტუუ-ტიკი მუმინტროლს ზამთრის სამყაროს განსაკუთრებული არსებების შესახებ უყვება. რეალურ სამყაროსა და მუმინების ხეობას შორის ზედმეტად პირდაპირი პარალელების გარეშე მოთხრობილ სცენებში, შესაძლოა, ქვიარ ადამიანების ალეგორია დავინახოთ, რომლებსაც ნამდვილი ვინაობის გაცხადება არ შეეძლოთ.

ტულეკი მისი დიდი მხარდამჭერი იყო, რომელმაც სამუშაოსთან გამკლავებაში შეუწყო ხელი და მეგზურობაც შესთავაზა, ისევე, როგორც ნაწარმოებში ტუუ-ტიკიმ მუმინტროლს. ალბათ მის გარეშე ვერც მუმინების ზამთრის წერისას განცდილ კრეატიულ ჩიხს გადალახავდა მარტივად.

„მიყვარხარ, როგორც მოჯადოებულს…“

ტუვემ ტულეკიში დაინახა თანამგზავრი, ისეთივე თავისუფლებისმოყვარე ადამიანი, როგორიც თვითონ იყო და პარტნიორი, რომელიც ხვდებოდა და პატივს სცემდა იმ ფაქტს, რომ მისთვის უმთავრესი სამუშაო და ხელოვნება იყო. როგორც ჩანს, ტუვემ საკუთარი იდენტობის წლობით ძიების შემდეგ სიმშვიდე იპოვა.

„მიყვარხარ, როგორც მოჯადოებულს. ამავე დროს, გასაოცარ სიმშვიდეს ვგრძნობ და არაფრის მეშინია, რასაც ცხოვრება გვიმზადებს“, — წერდა ტუვე დღიურში, 1956 წლის ივნისში.

ტუვე შეიცვალა, როგორც თვითონ ამბობდა, ის „მოჩვენებების მხარეს“ (იმ დროს მოჩვენებებს ლესბოსელი ქალების აღმნიშვნელ ტერმინად იყენებდნენ) გადავიდა. ტუვე და ტულეკი 45 წლის განმავლობაში პარტნიორები იყვნენ — ჯერ ჰელსინკიში ცხოვრობდნენ, შემდეგ კი ფინეთის ყურეში მდებარე განმარტოებულ კუნძულზე სახლი აიშენეს, სადაც ზაფხულებს ატარებდნენ. იანსონის და პეტილას ერთობლივი ზაფხულები ტულეკიმ მრავალსაათიან ფირზე აღბეჭდა. ამ ჩანაწერების მიხედვით რამდენიმე დოკუმენტური ფილმი შეიქმნა.

სამართლიანი თამაში — ქვიარობის ყოველდღიური ზეიმი

ტუვესა და ტულეკის მსგავსი წყვილი იანსონის გვიანდელ, 1989 წელს დაწერილ ნაწარმოებში, სამართლიან თამაშში აისახა. ეს არის იონასა და მარის, ორი 70 წლის ქალის ისტორია, რომლებიც ათწლეულების განმავლობაში ცხოვრობდნენ ისეთივე, დერეფნით განცალკევებულ სხვენის ტიპის ბინაში, როგორშიც ტუვე და ტულეკი. ისინი ერთად მუშაობენ და მოგზაურობენ.

სამართლიანი თამაში ლესბოსური ურთიერთობისა და ქვიარობის ყოველდღიური ზეიმის შესახებ დაწერილი ნაწარმოებია, რომელიც სექსუალურ იდენტობას არ განიხილავს, როგორც რაღაც მოცემულობას, რასაც დაფარვა ან განხილვა სჭირდება. წიგნს ფინეთის ლგბტქი უფლებადაცვითი ორგანიზაციის, SETA-ს ჯილდო გადაეცა.

სამართლიან თამაშში აღწერილი ურთიერთობა ბევრად პოზიტიურია, ვიდრე ტუვეს ათი წლით ადრე დაწერილ მოკლე მოთხრობების კრებულში — ხელოვნება ბუნებაში.

ერთ-ერთ მოკლე მოთხრობაში, დიდი მოგზაურობა, რომელსაც ჰომოსექსუალი პროტაგონისტი ჰყავს, მთავარი პერსონაჟი, როზა ცდილობს, რომ პარტნიორის, ელენას მოლოდინებსა და მომთხოვნ, მიჯაჭვულ დედას შორის ბალანსი გამონახოს. ორივე მათგანს როზასთან ერთად ხანგრძლივ მოგზაურობაში წასვლა უნდა. როზას დედა გოგოებს შორის რომანტიკულ ურთიერთობაზე თვალს ხუჭავს, რის საფუძველზეც მძაფრ დრამატულ მომენტებსა და შეფარულ, პასიურ აგრესიას ვადევნებთ თვალს.

მიუხედავად იმისა, რომ ტუვე აქტივისტი არასდროს ყოფილა, გაბედული, მამაცი ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებები მას მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში მცხოვრები ქვიარ ადამიანისთვის სამაგალითო ფიგურად აქცევს.

წყარო: Moomin.com

მსოფლიო ლიტერატურის ისტორიაში არაერთი ქვიარ ავტორი გვხვდება, რომლებმაც მწერლობაზე წარუშლელი კვალი დატოვეს. ყველასთვის ცნობილი მწერლების ნაწარმოებები მრავალ ენაზეა ნათარგმნი, მათი შინაარსის მიხედვით ფილმებს იღებენ, სპექტაკლებს დგამენ, ნაწარმოებებს ხელახლა გამოსცემენ და ეს ტექსტები ათწლეულების თუ ასწლეულების შემდეგაც კი არ კარგავენ აქტუალობას. თუმცა ავტორების პირადი ცხოვრება, მათი სექსუალური ორიენტაცია, თვითძიება და მჩაგვრელ საზოგადოებაში ცხოვრებისგან მოტანილი სირთულეები ცოტამ თუ იცის.

არადა, ის მემკვიდრეობა, რომელიც ქვიარ ავტორებმა დატოვეს, წარმოუდგენლად დიდია. ამ სტატიაში სწორედ ასეთ, ყველასთვის ცნობილ და საყვარელ ავტორებს შეხვდებით.

ჰანს კრისტიან ანდერსენი

პიესების, სამოგზაურო მემუარების, რომანებისა და ლექსების ავტორს, ჰანს კრისტიან ანდერსენს უმეტესობა სალიტერატურო ზღაპრებით იცნობს. მე-19 საუკუნის გამორჩეული დანიელი ავტორის ზღაპრები საოპერო დადგმების, სერიალებისა და ფილმების შთაგონების წყაროდ იქცა და ეს ტექსტები 125-ზე მეტ ენაზეა ნათარგმნი. არ არსებობს ადამიანი, რომელსაც მისი ერთი ზღაპარი მაინც არ წაუკითხავს. იმპერატორის ახალი ტანსაცმელი, პატარა ქალთევზა, პრინცესა და მუხუდოს მარცვალი, მახინჯი იხვის ჭუკი თუ სხვა ყველასთვის ცნობილი ზღაპრები საუკუნეებს შემდეგაც აქტუალურია, თუმცა მწერლის პირადი ცხოვრებისა და მისი სექსუალობის შესახებ ცოტამ თუ იცის.

ანდერსენი ედვარდ კოლინზე იყო შეყვარებული, სწორედ მას მიუძღვნა პატარა ქალთევზა, თუმცა ცალმხრივი სიყვარული ურთიერთობად ვერასდროს იქცა.

„ჩემი შენდამი სენტიმენტები ქალურია. ჩემი ბუნების ფემინურობა და ჩვენი მეგობრობა საიდუმლოდ უნდა დარჩეს“, — სწერდა ანდერსენი კოლინზს, თუმცა როგორც წერილის ადრესატი აღნიშნავს, არ შეეძლო იმავეთი ეპასუხა, რაც ანდერსენს გულს უკლავდა.

როგორც ჩანს, უპასუხოდ არ დარჩენილა გრძნობები კარლ ალექსანდრის მიმართ: „სასახლის ეზო ჩემს ოთახამდე ჩემთან ერთად მკლავგაყრილმა გაიარა, სიყვარულით მაკოცა და მთხოვა, მუდამ მყვარებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვეულებრივი ადამიანი იყო, მთხოვა, მთელი ზამთარი მასთან დავრჩენილიყავი… მელანქოლიური განწყობით ჩამეძინა, მაგრამ ბედნიერს, რადგან ამ პრინცის სასახლის სტუმარი ვიყავი და ვუყვარდი… ყოველივე ზღაპარს ჰგავდა“.

ანდერსენს ურთიერთობები ჰქონია როგორც ქალებთან, ისე კაცებთან და მისი პირადი ცხოვრება ლიტერატურის შთაგონებადაც იქცა. ზოგიერთი ბიოგრაფი აღნიშნავს, რომ მას ურთიერთობა ჰქონდა დანიელ მოცეკვავე ჰაროლდ შარიფთან, რაც მისი ზღაპრის — თოვლის კაცის შთაგონების წყაროდ იქცა.

მარსელ პრუსტი

მარსელ პრუსტის დაკარგული დროის ძიებაში ალბათ ყველა დროის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოებების ციკლია, რომელიც გარდასული დროის მოხელთების, ყრმობისა და ზრდასრულობაში გადაბიჯების შესახებ დაწერილ ყველაზე გამორჩეულ რომანებს აერთიანებს. ის მრავლად შეიცავს ავტობიოგრაფიულ დეტალებს, თუმცა არა ცნობებს ავტორის სექსუალური ორიენტაციის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ მისი პერსონაჟების განვითარების, მისწრაფებათა ჩამოყალიბების გზაზე გეი ავტორის გამოცდილებათა ამოკითხვა შეიძლება, პრუსტი საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას წყევლად მიიჩნევდა და ღიად არ ეხებოდა.

მისმა გარემოცვამ იცოდა, რომ გეი იყო, თუმცა ავტორი ამ ნაწილს თავს არიდებდა. პრუსტი ამაზე ღიად მხოლოდ მე-19 საუკუნის 90-იანი წლების ჩანაწერებში საუბრობს. ჩანაწერები მისი ნაწარმოებების ციკლის, დაკარგული დროის ძიებაში, ნაწილად არ ქცეულა, თუმცა საკუთარი სექსუალობის გააზრების ტრაგიკული ამბავი 21-ე საუკუნეში ცალკე კრებულად გამოიცა.

ქართულად ნათარგმნია პრუსტის 4 ნაწარმოები — სვანის მხარეს, სოდომი და გომორი, შეღერებულ ქალიშვილთა ჩრდილში და ნაპოვნი დრო.

ონორე დე ბალზაკი

ონორე დე ბალზაკს ქართველი მკითხველი დიდი ხანია კარგად იცნობს. მისი ნაწარმოებების დიდი ნაწილი ქართულად ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის პერიოდში ითარგმნა, განახლებული გამოცემები და ახალი თარგმანები კი წიგნების მაღაზიებში დღემდე მრავლად გვხვდება.

თუმცა მკითხველთა დიდმა ნაწილმა არ იცის, რომ ბალზაკი იყო ერთ-ერთი პირველი ევროპელი ავტორი, რომლის ნაწარმოებებშიც ქვიარ პერსონაჟები, გრძნობები და ავტორის მიერ საკუთარი სექსუალობის კვლევის ანარეკლი ჩანს. ყველაზე გამორჩეული პერსონაჟი კი ალბათ ჟაკ კოლინია, რომელიც ავტორის 3 სხვადასხვა ნაწარმოებში შეცვლილი სახელებით, სხვადასხვა იდენტობას ამოფარებული გვხვდება. ბალზაკი პერსონაჟის მომნუსხველ ძალას ნელ-ნელა გვიხატავს. კოლინი პირველად მამა გორიოში ჩნდება, დაკარგულ ილუზიებში კი ბევრად უკეთ ვეცნობით, კიდევ ერთ ტექსტში, კურტიზან ქალთა ბრწყინვალება და სიღატაკე, პერსონაჟი ისევ ბრუნდება.

ზოგიერთი ბიოგრაფი აღნიშნავს, რომ ბალზაკი კაცებთან ურთიერთობისას ბევრად ბედნიერად გრძნობდა თავს და ფლუიდური სექსუალობა ჰქონდა. მისი ნაწარმოების პერსონაჟებში დანახული სექსუალობისა და გენდერის კვლევა ალბათ სწორედ პირადი ლტოლვის ანარეკლია.

ოსკარ უაილდი

ოსკარ უაილდს გამორჩეული პიესები თუ ლიტერატურული ზღაპრები რომ არ დაეწერა და მისი შემოქმედება მხოლოდ ყველასთვის კარგად ცნობილი რომანი, ლიტერატურის ისტორიაში ყველაზე ლამაზი, დამატყვევებელი კაცი პერსონაჟის შესახებ დაწერილი ნაწარმოები, დორიან გრეის პორტრეტი ყოფილიყო, საყოველთაო აღიარებას მაინც მოიპოვებდა.

1900 წელს, 46 წლის ასაკში გარდაცვლილი ბრიტანელი მწერლის გავლენა ცალსახაა, თუმცა ამის პარალელურად, ცნობილია ავტორის პირად ცხოვრებაში მომხდარი არაერთი ტრაგიკული ფაქტი.

1883 წელს, უაილდი კონსტანს ლოიდზე დაქორწინდა და სწორედ ამ პერიოდიდან იწყება მისი ორმაგი ცხოვრება — ქორწინება ქალზე და საიდუმლო ურთიერთობები კაცებთან. 1890 წელს მეგობართან და გამომცემელთან, რობერტ ბოლდუინ როსთან ჰქონდა ურთიერთობა, 1891 წელს კი ლორდ ალფრედ დაგლასს შეხვდა, რომელთანაც 4-წლიანი ურთიერთობა ჰქონდა, თუმცა ალფრედი მამამ ამის შესახებ შეიტყო და უაილდი ჰომოსექსუალობისთვის დაასმინა. ავტორი ბრალდების გამო 3 წლით, 1897 წლამდე პატიმრობაში იყო, სადაც მისი ჯანმრთელობა მნიშვნელოვნად გაუარესდა. ოსკარ უაილდს პატიმრობის და შემდგომ პერიოდში მნიშვნელოვანი აღარაფერი დაუწერია.

უილიამ ბეროუზი

ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ამერიკელ მწერალს, უილიამ ბეროუზს წინააღმდეგობრივი ცხოვრება ჰქონდა და მისი გადაწყვეტილებები თუ იდეები დღეს შეიძლება ბევრისთვის საკამათო იყოს, თუმცა მე-20 საუკუნის ლიტერატურაზე მისი გავლენა ცალსახაა.

მწერლობაში ახალი ტექნიკის, “ნაფლეთების მეთოდის” შემომტანი ავტორი მთელი ცხოვრება ნარკოდამოკიდებული იყო. საკუთარი თავის სიძულვილი, პარანოია ტანჯავდა და მისი ნაწარმოებების ღერძად სწორედ აღნიშნული თემები იქცა. მისი ტექსტები კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი მწერლის სექსუალური ორიენტაციაა, რომელსაც ლიტერატურის გავლითაც იკვლევდა.

ჯერ კიდევ მოზარდობისას გააცნობიერა, რომ გეი იყო და ამის შესახებ პირად ჩანაწერებშიც ღიად საუბრობდა, თუმცა იხსენებდა, რომ მოზარდობისას შეშინებული, დაბნეული იყო და ვერ ხვდებოდა, როგორ უნდა მოეპოვებინა სხვა ბიჭების ყურადღება.

მწერლის სექსუალური ორიენტაციის შესახებ ცნობები ჯერ კიდევ მის ადრეულ ნაწარმოებებში გამოიკვეთა, თუმცა ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, ჰომოსექსუალობის შესახებ დაწერილი ლიტერატურული კვლევა “პიდერი” 1985 წლამდე სწორედ იმ დროისთვის საკამათო თემების გამო არ გამოქვეყნებულა.

ქართულად ნათარგმნია მწერლის ორი ნაწარმოები — ჯანქი და შიშველი საუზმე, რომლებიც მწერლის ბიოგრაფიის, ადიქციის, ორიენტაციის გასააზრებლად შესანიშნავი საშუალებაა.

თრუმენ კეპოუტი

კეპოუტი ღიად გეი მწერალი იყო, რომელმაც მისი თანამედროვე ლგბტქი ავტორების უმრავლესობისგან განსხვავებით, არნახული პოპულარობის მოპოვება შეძლო და ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან მწერლად სიცოცხლეშივე იქცა.

მისი ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, სხვა ხმები, სხვა ოთახები გეი მოზარდის ცხოვრების შესახებ ჰყვება. ავტობიოგრაფიული დეტალებით, საკუთარი სექსუალობის ძიების მწერლისეული გამოცდილებით გამდიდრებული ქვიარ ნაწარმოები საკუთარი თავის მიღების შესახებ მოგვითხრობს.

მისი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები კი მაინც საუზმე ტიფანისთან არის. ნაწარმოების ეკრანიზაცია, რომლის მთავარ როლში ოდრი ჰეპბერნია, ნებისმიერმა კინომოყვარულმა იცის. საუზმე ტიფანისთან და მწერლის კიდევ ერთი გამორჩეული ნაწარმოები, ხელის აუკანკალებლად ქართულადაც არის ნათარგმნი.

კეპოუტის რამდენიმე ხანგრძლივი ურთიერთობა ჰქონდა, თუმცა პოლიგამი იყო და ურთიერთობების პარალელურად სხვა კაცებსაც ხვდებოდა.

სელმა ლაგერლეფი

“ეს შენი კოცნები, რომლებზეც წერილებში მიყვები, ჩემთვის დიდ თავსატეხად იქცა. კოპენჰაგენში ქალების ურთიერთობა ბევრჯერ მინახავს, რაც მაიძულებს, ვიფიქრო, რა არის ბუნების განზრახვა”, — წერდა სელმა ლაგერლეფი, ყველაზე გამორჩეული შვედი მწერალი, პირველი ქალი ნობელიანტი ლიტერატურის დარგში, რომელსაც ეს პატივი ჯერ კიდევ 1909 წელს ხვდა წილად.

ლაგერლეფის ნაწარმოებები ქართულად საბჭოთა დროსვე ითარგმნა. მისი საბავშვო ნაწარმოები, ნილსისა და გარეული ბატების მოგზაურობა, ლიოვენშოლდების ბეჭედი, საგა იოსტა ბერლინგზე და ა.შ. მწერლის ოსტატობის საუკეთესო დადასტურებაა.

გარდაცვალების წინ, 1940 წლისთვის მწერალს ერთადერთი მოთხოვნა ჰქონდა, მისი წერილები მხოლოდ მისი სიკვდილიდან 50 წლის შემდეგ უნდა გამოქვეყნებულიყო. ამის მიზეზი მარტივია — საყოველთაოდ დაფასებულ მწერალს არ უნდოდა, რომ ქვეყანაში, სადაც ჰომოსექსუალობა იმ დროისთვის კრიმინალიზებული იყო, მისი და საყვარელი ქალის 20 წელზე მეტი ხნის მიმოწერა გამოექვეყნებინათ.

მწერლის ანდერძი შესრულდა და მისმა სინაზით სავსე წერილებმა მკითხველამდე მხოლოდ 90-იან წლებში მიაღწია. ლაგერლეფის სექსუალური ორიენტაცია, რომელსაც მთელი ცხოვრება მალავდა, დღეს უკვე ყველასთვის ცნობილია.

გერტრუდ სტაინი

გერტრუდ სტაინი მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ავტორია, რომლის ტექსტებში სექსუალობისა და იდენტობის კვლევას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. სტაინს ეკუთვნის ქამინგაუთის შესახებ დაწერილი ერთ-ერთი პირველი მოთხრობა, რომელიც ისევე, როგორც მისი ტექსტების უმრავლესობა, ავტობიოგრაფიულია.

ფემინისტი, ქვიარ მწერალი მის გარემოცვაში ლესბოსელ ავტორად ითვლებოდა, თუმცა მის ცხოვრებას გენდერული დისფორია, ტრანს-იდენტობის გაცნობიერება გასდევს თან. მისი ბიოგრაფების აზრით, სტაინმა, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროისთვის გაბედული ადამიანი იყო და საკუთარი თავის მიღებაც შეძლო, საკუთარი გენდერული იდენტობის ბოლომდე გათავისება ვერ მოახერხა, რაც სოციალური გარემოებებისა და ინფორმაციის არარსებობის ბრალი უნდა იყოს.

თანამედროვე გაგებით, სტაინის ხედვა გენდერული როლების მიხედვით ადამიანის ტალანტის შეფასების შესახებ მოძველებულია, თუმცა გასათვალისწინებელია ის, რომ ავტორის მიერ საკუთარი თავისა თუ ქალის როლის შეფასებას მნიშვნელოვნად განსაზღვრავდა იმ დროის ჰეტერონორმატიული განწყობები.

ქართულად ნათარგმნია სტაინის ერთადერთი ნაწარმოები, სამი სიცოცხლე. მისი ლიტერატურული მემკვიდრეობა, მათ შორის, სექსუალობისა და გენდერის კვლევის თვალსაზრისით ბევრად მნიშვნელოვან ტექსტებს აერთიანებს — სინაზის წერტილებსა და ელის ტოკლასის ავტობიოგრაფიას, რომლის ნარატორი სტაინის პარტნიორია, თუმცა რეალურად ეს ავტორის ავტობიოგრაფიაა.

ანდრე ჟიდი

ანდრე ჟიდი 1947 წლის ნობელიანტი, მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი ყველზე გამორჩეული მწერალია, რომლის ტექსტებში სექსუალური თავისუფლების ძიებას, იდენტობის კვლევას, მორალურსა და ამორალურს შორის ზღვრის ძიებას, გნებავთ, უარყოფას, მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს.

მის ნაწარმოებში, მორალის უარმყოფელი, ალბათ ყველაზე უკეთ იკითხება დეტალები ავტორის ბიოგრაფიიდან. რომანი ახალგაზრდა კაცის შესახებ გვიყვება, რომელიც ჰეტერონორმატიულობის ჩარჩოს არღვევს და “ნაცნობი მიწების დატოვებით, უცხოობაში ყოფნით” საკუთარი თავის ძიების გზას გადის.

აღსანიშნავია, რომ ჟიდი მე-19 საუკუნის ბოლოს ოსკარ უაილდთან მეგობრობდა. მისი და მარსელ პრუსტის წერილები კი, მათ შორის, ავტორების სექსუალური ორიენტაციის შესახებ, ერთგვარი დიალოგია.

ქართულად ნათარგმნია მწერლის ნაწარმოებები — ცოლთა სკოლა, ყალბი ფულის მჭრელები და ვიწრო კარიბჭესთან.

ვირჯინია ვულფი

ვირჯინია ვულფი, ფოლკნერთან და ჯოისთან  ერთად, ცნობიერების ნაკადის ყველაზე გამორჩეული ავტორია, რომლის ნაწარმოებები მრავალ ენაზეა ნათარგმნი. ქართულ ენაზე არის მისი მისის დოლოვეი, ორლანდო, გზა შუქურისკენ, ასევე, მოთხრობების კრებული სახლი მოჩვენებებით და ესე საკუთარი ოთახი.

ავტორის ტექსტები ძლიერი ქალი პერსონაჟების ირგვლივ ტრიალებს, ორლანდო კი, მათ შორის, გენდერის კვლევაა, რომელიც დღემდე თანამედროვედ იკითხება.

ვულფი ქორწინებაში იყო კაცთან, რომელსაც სულიერ მეგობრად უფრო მიიჩნევდა, თუმცა ავტორის ცხოვრების მთავარი სიყვარული ვიტა საკვილ-უესტი იყო, რომელთან მიმოწერაც ვულფის სექსუალური ორიენტაციის, სიყვარულისა და ურთიერთობის შეუძლებლობის გაცხადებაა, რაც გარკვეულწილად სოციალური განწყობებით იყო განპირობებული.

ივლინ ვო

ივლინ ვოს უკეთურთა მოდგმა ქართულად ჯერ კიდევ საბჭოთა დროს ითარგმნა, ბრაიდსჰედში დაბრუნება კი ქართულად 2018 წელს გამოიცა. ბრაიდსჰედში დაბრუნების მთავარი ხაზი გეი ურთიერთობაა, რაც დიდწილად მწერლის ბიოგრაფიით არის ნაკარნახევი.

ავტორის მიერ საკუთარი სექსუალობის შემეცნება მათ შორის სოციალურმა განწყობებმა განსაზღვრა. ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ბრიტანელ ავტორს ოქსფორდში სწავლის პერიოდში კაცებთან ჰქონდა ურთიერთობები და ამ კავშირებს თვითშემეცნების მნიშვნელოვან ნაწილად მიიჩნევდა. თუმცა, იმ დროს გავრცელებული მოსაზრების მიხედვით, ქვიარ ურთიერთობები გამართლებული, იყო თუ ეს ადამიანის ცხოვრებაში ერთ-ერთი ფაზა იყო და არა განუყოფელი ნაწილი, რომელიც ადამიანის ცხოვრებას გასდევდა, ამიტომ, ბისექსუალი ავტორი ცხოვრების გვიანდელ წლებში ჰეტეროსექსუალურ ურთიერთობებში იყო.

ჯეიმს ბოლდუინი

მე-20 საუკუნის ამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ხმა, გენიოსი მწერალი, რომელიც შავკანიანი გეი ადამიანების გამოცდილებას ასახავდა და შავკანიანთა სამოქალაქო უფლებების მოძრაობის გულად იქცა, ქართველებმა ნაკლებად იციან, რადგან მისი ნაწარმოებები ქართულად ნათარგმნი არ არის. არადა, მისი ნაწარმოებების — ჯოვანის ოთახი, წადი, იქადაგე მთიდან, ასევე, ესეების, წერილების, რასობრივი უთანასწორობისა და ძალმომრეობის შესახებ დაწერილი ნარკვევების გარეშე ამერიკული ლიტერატურის ისტორია ძნელად წარმოსადგენია.

ღიად გეი ავტორის ნაწარმოებებში პირადი თვითგამორკვევის, ბრძოლის, ჰომოფობიურ და რასისტულ გარემოში ცხოვრებით განპირობებული სირთულეები აშკარად იკითხება, თუმცა ქართველ მკითხველს ამერიკული ლიტერატურის ეს გამორჩეული მწერალი ჯერ კიდევ აღმოსაჩენი ჰყავს.

ტუვე იანსონი

“ქალი შემიყვარდა სიგიჟემდე. ეს ისეთი ბუნებრივი და გულწრფელია, რომ ვერავითარ პრობლემას ვერ ვხედავ. ამაყი და უკონტროლოდ ბედნიერი ვარ. უკანასკნელი კვირები თავგადასავლებით სავსე ხანგრძლივ ცეკვას, სინაზეს, სიმძაფრეს ჰგავს – სიმარტივითა და სილამაზით გამორჩეულ ახალ მიწებზე ექსპედიციას”, — ეს სიტყვები ტუვე იანსონს ეკუთვნის. ყველა დროის ერთ-ერთი გამორჩეული საბავშვო ავტორი ლესბოსურ სიყვარულზე ღიად მეგობრისთვის მიწერილ წერილში საუბრობს. 

იანსონი საბავშვო ლიტერატურის გამორჩეული მწერალი იყო, რომელმაც მუმინების სამყარო შექმნა — კეთელი არსებებით დასახლებული მიწა, რომლის ილუსტრაციებიც ავტორსვე ეკუთვნის.

მიუხედავად იმისა, რომ ფინეთში 70-იანი წლების დასაწყისამდე ჰომოსექსუალობა კრიმინალიზებული იყო, იანსონს პირად ცხოვრებაზე უარი არ უთქვამს და ცხოვრების დიდი ნაწილი პარტნიორ ქალთან ერთად გაატარა, ამიტომ ლგბტქი მკითხველებისთვის მისი გამბედაობა, სოციალური გარემოებების მიუხედავად საკუთარი ბედნიერებისკენ სწრაფვა და ლიტერატურული მემკვიდრეობა განსაკუთრებით ძვირფასია.

ტენესი უილიამსი

“ჩემი ჰომოსექსუალობა დასაძრახად არასდროს ჩამითვლია და არც იმ საკითხად მიმიჩნევია, რომელზეც დიდი ყურადღება უნდა გამემახვილებინა. ამას უბრალოდ ბუნების შემთხვევითობად ვთვლი”, — ამბობდა ყველა დროის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული დრამატურგი, რომლის პიესები — ტრამვაი სახელად სურვილი, შუშის სამხეცე, კამინო როიალი, კატა თუნუქის გახურებულ სახურავზე თუ სხვა ნებისმიერმა თეატრალმა, ლიტერატურის მოყვარულმა კარგად იცის.

ავტორის შემოქმედებაზე, მისივე თქმით, გავლენა არა სექსუალურმა ორიენტაციამ, არამედ მარტოობამ იქონია და სწორედ მარტოობის დღეებში დაიწერა მისი ყველაზე ცნობილი პიესები.

ტრამვაი სახელად სურვილი და კამინო როიალი ქართულადაც არის ნათარგმნი.

იუკიო მიშიმა

მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი იაპონელი ავტორი, იუკიო მიშიმა საკუთარ სექსუალობასა და გენდერულ იდენტობას ავტობიოგრაფიულ ტექსტებში ღიად იკვლევდა.

ნიღბის აღსარება მისი მოზარდობის, სექსუალური ლტოლვისა და იდენტობის აღმოჩენის პერიოდს ეძღვნება და საუკეთესოდ ხსნის მწერლის ბიოგრაფიასაც, რომელიც მუდამ ტრაგიზმით იყო სავსე. აღსანიშანვია, რომ მწერალმა საკუთარი ცხოვრება-პერფორმანსი, რომელსაც ხშირად გარე დამკვირვებლის თვალით სწავლობდა, ჰარაკირით დაასრულა.

ქართულად ნათარგმნია მისი მოთხრობები ნიღბის აღსარება და ოქროს ტაძარი.